Sau mỗi trận bão, nỗi âu lo về nước lũ ngập trắng vẫn chưa kịp tan thì một mối nguy khác đã lặng lẽ hình thành: Dịch bệnh. Người dân vừa thoát khỏi dòng nước cuộn xiết lại phải đối diện với những dịch bệnh, những vi khuẩn vô hình nhưng hiểm độc, nhất là nhóm mầm bệnh tồn tại dai dẳng trong bùn đất và nước nhiễm bẩn.
Nguy cơ bùng phát dịch bệnh sau mưa lũ là rất đáng lo ngại. Whitmore, uốn ván và Leptospirosis ... không phải khái niệm xa lạ trong y văn, nhưng với người dân vùng lũ, chúng là nỗi ám ảnh thực sự. Chỉ một vết xước nhỏ khi dọn bùn, chỉ một lần lội nước tràn ngập rác thải, phân động vật, hay chỉ một mảng da bị tổn thương tiếp xúc môi trường bẩn – vi khuẩn có thể xâm nhập.
Như sau cơn bão Matmo hồi tháng 10/2025, hàng loạt bệnh nhân bị xoắn khuẩn vàng da - một bệnh truyền nhiễm cấp tính do Leptospira gây ra - đã phải nhập Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương. Trong đó, một người đàn ông ở vùng ngập nặng phải cấp cứu do nhiễm Leptospirosis vì suy đa tạng nhanh chóng. Một số bệnh nhân ở Thái Nguyên cũng vào viện vì bị uốn ván khi dọn dẹp nhà cửa, dẫm phải đinh gỉ ẩn dưới lớp bùn.
Còn đợt bão YAGI năm 2024, chỉ trong vòng vài tuần, Bệnh viện Bạch Mai đã phải tiếp nhận trên 20 bệnh nhân Whitmore - bệnh do vi khuẩn B.pseudomallei được mệnh danh là “vi khuẩn ăn thịt người” - có khả năng gây tử vong cao. Mới đây, sau bão 11, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương cũng tiếp nhận một số bệnh nhân Whitmore với tiên lượng xấu.
Những câu chuyện này cho thấy một vấn đề nguy hiểm: Nếu không có biện pháp chủ động từ sớm, địa phương sẽ phải gánh những cái giá quá đắt. Vì thế, ngành y tế nên ban hành ngay quy trình ứng phó nhanh, yêu cầu các tỉnh có bão lũ triển khai lập tức 4 nhóm hành động:
Trước hết, truyền thông phải đi trước một bước, hướng dẫn người dân xử lý môi trường an toàn: dùng ủng, găng tay khi dọn dẹp; rửa nước sạch ngay sau khi tiếp xúc bùn; vệ sinh các vật dụng ngập nước bằng chloramin B; kiểm tra kỹ các vết thương nhỏ.
Bên cạnh đó, hệ thống y tế cơ sở cần tăng cường phát hiện sớm ca nghi ngờ, đặc biệt là triệu chứng sốt kéo dài, đau cơ, vàng da, vết thương nhiễm trùng... Trạm y tế cần mở cửa ngoài giờ, bố trí đầy đủ kháng sinh thiết yếu và huyết thanh kháng độc tố uốn ván.
Có một mô hình ở Thái Nguyên cần được nhân rộng là ngay khi nước rút, ngành y tế tỉnh này đã kích hoạt chiến dịch tiêm chủng khẩn cấp trên toàn tỉnh. Nhiều cơ sở y tế trên địa bàn đồng loạt tổ chức tiêm uốn ván miễn phí cho người dân, giúp giảm nguy cơ tử vong do uốn ván, nhất là là lực lượng quân đội, công an, tình nguyện viên và những người tham gia dọn dẹp sau lũ. Ngành y tế hoàn toàn có thể chỉ đạo các tỉnh rà soát, tổ chức các điểm tiêm lưu động tại xã, phường ngập sâu.
Ngoài ra, cần triển khai giám sát nguồn nước sinh hoạt, không để người dân dùng nước giếng, nước suối khi chưa được khử khuẩn. Các đội kiểm tra cần hỗ trợ chloramin B, hướng dẫn khử khuẩn nước và bể chứa đúng cách. Những việc này tưởng như nhỏ nhưng quyết định trực tiếp khả năng chống dịch.
Tất nhiên, sau bão lũ, hầu hết y tế các địa phương đều gặp khó khăn, về cả nhân lực, cơ sở vật chất lẫn thiết bị, đặc biệt như ở miền Trung vừa rồi khi bão lũ cuốn trôi nhiều tài sản của nhà dân lẫn cơ sở y tế. Do đó, Bộ Y tế có thể chỉ đạo cơ chế chi viện ngay cho vùng bão lũ. Các bệnh viện tuyến trên cần sẵn sàng cử đội cơ động bao gồm cả thuốc men và thiết bị y tế cơ bản để hỗ trợ khám bệnh cho người dân, xử trí ca nặng cho tuyến dưới, điều này rất quan trọng khi giao thông còn khó khăn, việc vận chuyển bệnh nhân không đơn giản.
Theo dõi hoạt động của Hội Thầy thuốc trẻ Việt Nam với sự chỉ đạo trực tiếp của Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nhiều năm qua, tôi thấy lúc này, vai trò của Hội cần được phát huy tối đa. Đây là tổ chức luôn có mặt tại những vùng lũ, từ miền Trung đến miền núi phía Bắc, sau khi những rút, mang theo thuốc men, khám bệnh và phát thuốc miễn phí cho bà con. Những đội hình xung kích như vậy nên được huy động theo kế hoạch thống nhất quốc gia, giảm áp lực cho địa phương, đồng thời giúp người dân tiếp cận y tế sớm nhất.
Ngoài ra, việc điều phối nhân lực y tế từ các trường đại học, trung tâm y tế, các tổ chức thiện nguyện uy tín, cũng cần được thực hiện nhanh. Khi được tổ chức bài bản, sự hỗ trợ này sẽ tạo nên lớp “lá chắn sức khỏe” ngay khi lũ vừa rút.
Không nên để người dân vừa kiệt quệ, mất mát cả người và của sau bão lũ lại đối mặt nguy cơ tử vong từ những mầm bệnh có thể ngăn ngừa được. Vì thế, việc chỉ đạo sớm – đúng – đủ không chỉ bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn là thước đo năng lực ứng phó thảm họa của cả hệ thống.
Và hơn hết, đó là trách nhiệm không thể chậm trễ, bởi mỗi giờ trôi qua, vi khuẩn vẫn đang nhân lên trong những mảng bùn chưa kịp khô.
Thái Nguyên mở chiến dịch tiêm phòng uốn ván miễn phí, bảo vệ người dân sau bão lũ
Sau bão, số ca sốt xuất huyết nặng tăng mạnh, bác sĩ cảnh báo nhóm đối tượng dễ gặp biến chứng nặng
