Bên trong "chiến dịch ngoại giao 3 chiều” buộc Hamas chấp nhận thỏa thuận không mong muốn

Khi xem bản kế hoạch hòa bình cho Dải Gaza do Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất, lãnh đạo Hamas Khalil al-Hayya lập tức bác bỏ, bởi kế hoạch này yêu cầu Hamas phải giải giáp hoàn toàn nhưng lại không đưa ra bất kỳ cam kết cụ thể nào đảm bảo Israel sẽ chấm dứt chiến sự.

Theo các quan chức am hiểu tiến trình đàm phán, bản kế hoạch mới do Thủ tướng Qatar và Giám đốc tình báo Ai Cập trình tới Hamas, sau khi đã được Israel chỉnh sửa rất nhiều, hoàn toàn khác với những gì ông Khalil al-Hayya từng được biết trước đó. Trong cuộc gặp với các đặc phái viên, ông Hayya nói rằng Hamas sẽ giữ các con tin Israel cho đến khi có được những cam kết ràng buộc bảo đảm chiến tranh chấm dứt.

Tuy nhiên, chỉ hai ngày sau, Hamas bất ngờ quay lại bàn đàm phán và thông báo với các nước trung gian Arab rằng họ chấp thuận kế hoạch. Nội dung thỏa thuận không thay đổi, nhưng cục diện lúc ấy đã hoàn toàn khác.

Theo các nguồn tin, Ai Cập và Qatar đã cảnh báo rõ ràng với ông Hayya rằng đây là cơ hội cuối cùng để chấm dứt cuộc xung đột. Họ nhấn mạnh rằng việc Hamas tiếp tục giam giữ con tin đang trở thành một gánh nặng chiến lược, khiến Israel có thêm cơ sở để duy trì các chiến dịch quân sự.

Ngay sau đó, cùng với Thổ Nhĩ Kỳ, hai quốc gia này tiếp tục gia tăng sức ép, cảnh báo rằng nếu Hamas không chấp thuận kế hoạch, họ sẽ mất hoàn toàn mọi chỗ dựa chính trị và ngoại giao. Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố sẽ không còn cho phép ban lãnh đạo chính trị của Hamas hoạt động trên lãnh thổ của họ, trong khi Ai Cập sẽ ngừng vận động để Hamas được tham gia vào quá trình quản trị Dải Gaza giai đoạn hậu chiến.

Trước sức ép ngày càng lớn, Hamas buộc phải chấp thuận thả toàn bộ con tin còn lại ở Gaza và ký vào phần đầu tiên của kế hoạch hòa bình do Tổng thống Trump khởi xướng. Điều này đồng nghĩa với việc họ phải từ bỏ con bài mặc cả quan trọng nhất của mình trên bàn đàm phán. Dù được đưa ra với tâm thế dè dặt và còn nhiều nghi ngại, quyết định này vẫn giúp Tổng thống Trump có thể tuyên bố một thắng lợi ngoại giao, đồng thời mở ra cơ hội cho đợt trao trả con tin đầu tiên trong hôm 13/10.

“Hamas chịu áp lực rất lớn từ các nước trung gian trong khu vực”, bà Tahani Mustafa, học giả thỉnh giảng tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu, nhận định. “Họ hiểu rằng nếu tình hình tiếp tục diễn biến theo hướng hiện nay, phong trào khó có thể tồn tại về mặt chính trị, nhất là khi mức độ ủng hộ trong dân chúng đang suy giảm”.

Qatar và Ai Cập từ chối bình luận về thông tin này. Trả lời câu hỏi liên quan đến việc Hamas bị ép ký thỏa thuận, ông Khaled al-Qaddoumi, đại diện của Hamas tại Tehran, cho biết phong trào này đã chấp thuận đề xuất của Tổng thống Trump vì tin rằng kế hoạch này bảo đảm người Palestine sẽ không bị cưỡng bức rời khỏi Gaza, đồng thời mở đường cho viện trợ nhân đạo và công cuộc tái thiết. Ông Qaddoumi nói thêm rằng Hamas hiện kỳ vọng vào ông Trump trong việc bảo đảm Israel sẽ không nối lại giao tranh.

Chiến dịch ngoại giao buộc Hamas chấp nhận thỏa thuận mà họ không mong muốn là kết quả của nhiều tuần vận động cường độ cao, trong đó đội ngũ của ông Trump đã phối hợp với các cường quốc Trung Đông như Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ để tạo sức ép lên Hamas, buộc phong trào này phải nhượng bộ.

Trong nhiều năm qua, giới phê bình cho rằng các quốc gia Arab đóng vai trò trung gian chưa đủ quyết liệt để buộc Hamas chấm dứt chiến sự. Nhưng lần này, tình thế thay đổi: các điều kiện đã hội tụ để tạo ra một bước ngoặt.

“Giờ đây, mọi người chỉ muốn mọi chuyện kết thúc”, ông Michael Ratney, cựu Đại sứ Mỹ tại Arab Saudi và từng là nhà ngoại giao cấp cao tại Israel, nhận định.

Những tiến triển trong quan hệ giữa Mỹ với Thổ Nhĩ Kỳ và các quốc gia vùng Vịnh đã giúp ông Trump có thêm đòn bẩy ngoại giao đối với các nước có quan hệ với Hamas. Cùng thời điểm đó, sau vụ không kích của Israel nhằm vào một mục tiêu của Hamas trên lãnh thổ Qatar, các quốc gia vùng Vịnh bắt đầu lo ngại rằng cuộc chiến đang vượt ra ngoài phạm vi Dải Gaza và có thể làm mất ổn định toàn khu vực.

Tại Gaza, Hamas cũng đang chịu sức ép nặng nề chưa từng có. Nguồn tài chính cạn kiệt khiến phong trào này gần như không còn khả năng duy trì chiến thuật du kích chống lại lực lượng Israel. Trong khi đó, người dân Palestine chỉ còn một mong muốn duy nhất: chiến tranh phải kết thúc.

Khi ông Trump thuyết phục được Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu công khai cam kết chấm dứt chiến sự, Hamas gần như không còn đường lùi. Phong trào này bị đẩy vào thế cô lập, trở thành bên duy nhất từ chối ký thỏa thuận.

Nhà Trắng từ chối đưa ra bình luận. Tuy nhiên, một quan chức cấp cao trực tiếp tham gia soạn thảo kế hoạch cho biết kết quả đạt được “không phải nhờ sức ép, mà là thành quả của việc xây dựng lòng tin từng bước”.

Trước khi kế hoạch của ông Trump được công bố, Hamas trên thực tế đã có những dấu hiệu nhượng bộ. Tháng 8 vừa qua, phong trào này rút lại yêu cầu buộc Israel phải rút quân hoàn toàn khỏi biên giới giữa Gaza và Ai Cập cũng như các khu vực an ninh dọc ranh giới với Israel.

Theo các nước trung gian Arab, Hamas cũng bày tỏ sẵn sàng bàn giao một số vũ khí hạng nặng cho lực lượng giám sát khu vực, đồng thời chấp thuận để một số lãnh đạo chủ chốt rời khỏi Gaza như một phần của thỏa thuận tiềm năng.

Trong khi đó, Israel tiếp tục phớt lờ sức ép quốc tế kêu gọi ngừng bắn và lựa chọn đường lối cứng rắn hơn. Tel Aviv mở chiến dịch tấn công mới nhằm vào trung tâm thành phố Gaza, đồng thời ra tối hậu thư yêu cầu Hamas phải đầu hàng vô điều kiện nếu muốn chiến sự chấm dứt.

Dù nhiều điều khoản trong thỏa thuận hiện nay đã được đưa ra từ hơn một năm trước, cán cân quyền lực tại Trung Đông đã thay đổi đáng kể, tạo nên bối cảnh thuận lợi cho một bước ngoặt ngoại giao.

Cùng thời điểm đó, ông Trump tìm cách khôi phục quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ sau nhiều năm căng thẳng trong nhiệm kỳ Tổng thống Joe Biden. Khác với người tiền nhiệm, ông Trump duy trì mối quan hệ cá nhân nồng ấm hơn với Tổng thống Recep Tayyip Erdogan và đã mời nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ tới Nhà Trắng vào tháng 9, đánh dấu cuộc gặp đầu tiên giữa hai bên sau hơn nửa thập kỷ.

“Điều đó càng củng cố niềm tin của Tổng thống Trump rằng ông Erdogan là nhân tố chủ chốt có thể gây sức ép buộc Hamas phải nhượng bộ”, bà Gonul Tol, chuyên gia cao cấp tại Viện Trung Đông (Middle East Institute), nhận định.

Tổng thống Erdogan đã cử Giám đốc Tình báo Ibrahim Kalin tham dự các cuộc đàm phán về trao đổi con tin diễn ra tại khu nghỉ dưỡng Sharm El Sheikh của Ai Cập vào tuần trước. Sự xuất hiện của Thổ Nhĩ Kỳ thể hiện rõ nỗ lực chung của các quốc gia trong khu vực trong việc duy trì một lập trường thống nhất, hướng tới đạt được thỏa thuận hòa bình.

Chuyến đi tới Sharm El Sheikh của ông Khalil al-Hayya, người chỉ vừa thoát khỏi một âm mưu ám sát do Israel tiến hành, đã trở thành biểu tượng cho sự tồn tại ngoan cường của Hamas sau hơn 2 năm hứng chịu các chiến dịch không kích liên tiếp của Israel.

Tuy nhiên, trên thực tế, ông Hayya và ban lãnh đạo Hamas đã bị dồn vào đường cùng, khi các cường quốc trong khu vực đã thống nhất lập trường. Ngay trong ngày đàm phán đầu tiên, các nước trung gian đã gửi đi một thông điệp dứt khoát: hoặc đặt niềm tin vào kế hoạch hòa bình do Tổng thống Trump đề xuất, hoặc phải chuẩn bị cho một cuộc chiến không hồi kết. Hamas có 5 ngày để đưa ra lựa chọn của mình.

Trước khi thời hạn đó kết thúc, dù vẫn còn nhiều vấn đề then chốt chưa được giải quyết – bao gồm ranh giới rút quân của Israel tại Gaza và danh sách tù nhân Palestine được phóng thích – Hamas đã tuyên bố chấp thuận thỏa thuận trao đổi con tin.

Theo Wall Street Journal