Cuộc chiến thương mại Mỹ–Trung đang vướng vào một điểm nghẽn lớn: đất hiếm.
Trong hôm 9/10 vừa qua, Trung Quốc đã tăng cường các biện pháp hạn chế xuất khẩu đất hiếm, khiến Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa đáp trả kinh tế và nói bóng gió rằng ông có thể hủy cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong chuyến thăm châu Á sắp tới.
Tranh chấp về đất hiếm không phải là vấn đề mới của chính quyền hiện nay; Bắc Kinh trong nhiều năm qua đã xây dựng quyền kiểm soát gần như tuyệt đối đối với nguồn tài nguyên chiến lược này như một phần trong chính sách công nghiệp dài hạn.
Các biện pháp hạn chế của Trung Quốc cũng được xem là đòn đáp trả với chính sách “thuế quan tương hỗ” của ông Trump, được công bố hồi tháng 4. Sau khi hai bên đạt được thỏa thuận “đình chiến thương mại” ở Geneva, các quan chức Mỹ từng kỳ vọng Bắc Kinh sẽ nới lỏng xuất khẩu đất hiếm, nhưng điều đó đã không xảy ra.
Đất hiếm là gì, có thực sự “hiếm” không?
“Đất hiếm” bao gồm 17 nguyên tố kim loại trong bảng tuần hoàn, gồm scandium, yttrium và nhóm lanthanide.
Tên gọi “đất hiếm” thực chất là hơi sai, vì các nguyên tố này phân bố rộng rãi trong vỏ Trái Đất, thậm chí phổ biến hơn vàng, nhưng lại rất khó và tốn kém để khai thác, tinh luyện, đồng thời gây hại lớn đến môi trường.
Ứng dụng của đất hiếm
Đất hiếm xuất hiện ở khắp nơi trong đời sống hiện đại – từ điện thoại thông minh, tua-bin gió, đèn LED, TV màn phẳng cho tới pin xe điện, máy chụp MRI, và thiết bị điều trị ung thư.
Với quân đội Mỹ, đất hiếm là vật liệu không thể thay thế: chúng được dùng trong tiêm kích F-35, tàu ngầm, laser, vệ tinh, tên lửa Tomahawk, và nhiều công nghệ quốc phòng tiên tiến khác, theo báo cáo của CSIS năm 2025.
Đất hiếm đến từ đâu?
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), 61% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu đến từ Trung Quốc, và nước này kiểm soát tới 92% công đoạn tinh chế – khâu mang lại giá trị cao nhất trong chuỗi cung ứng.
Có hai loại đất hiếm, phân biệt theo trọng lượng nguyên tử: đất hiếm nhẹ và đất hiếm nặng. Loại nặng quý hiếm hơn, và Mỹ hiện không có khả năng tách chiết các nguyên tố này sau khai thác.
“Cho đến đầu năm nay, ngay cả những gì chúng tôi khai thác được ở California, Mỹ vẫn phải gửi sang Trung Quốc để tinh chế”, bà Gracelin Baskaran, Giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản Chiến lược của CSIS, nói với CNN.
Tuy nhiên, chính sách thuế cao ngất của ông Trump áp lên Trung Quốc hồi tháng 4 đã làm gián đoạn hoàn toàn quy trình này. “Trung Quốc đã cho thấy họ sẵn sàng biến sự phụ thuộc của Mỹ vào đất hiếm thành vũ khí”, bà Baskaran nhận định.
Hiện tại, Mỹ chỉ có một mỏ đất hiếm đang hoạt động ở California, theo CSIS.
Vì sao đất hiếm trở thành vũ khí trong chiến tranh thương mại Mỹ–Trung?
Bắc Kinh đang sử dụng đất hiếm như một con bài chiến lược trong cuộc chiến thương mại, và lệnh hạn chế mới nhất được ban hành đúng thời điểm ông Tập Cận Bình và ông Trump dự kiến gặp nhau tại Hội nghị APEC ở Hàn Quốc vào cuối tháng này.
Trong động thái mới, Trung Quốc bổ sung 5 nguyên tố đất hiếm mới – gồm holmium, erbium, thulium, europium và ytterbium – cùng các vật liệu, nam châm liên quan vào danh mục hàng hóa bị kiểm soát xuất khẩu, yêu cầu phải có giấy phép khi xuất khẩu.
Động thái này nâng tổng số đất hiếm bị hạn chế xuất khẩu của Trung Quốc lên 12 nguyên tố. Bắc Kinh cũng siết chặt quy định cấp phép xuất khẩu công nghệ tinh luyện đất hiếm ra nước ngoài.
Đây không phải lần đầu ông Trump nổi giận vì vấn đề này. Hồi tháng 6, ông từng viết trên Truth Social rằng Trung Quốc đã “phản bội” thỏa thuận đình chiến thương mại khi vẫn duy trì hạn chế xuất khẩu đối với 7 loại đất hiếm.
Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), trong giai đoạn 2020–2023, 70% lượng đất hiếm Mỹ nhập khẩu đến từ Trung Quốc, khiến Washington phụ thuộc gần như hoàn toàn vào nguồn cung từ Bắc Kinh.
Giới quan sát cho rằng lệnh hạn chế mới nhất của Trung Quốc đánh dấu một bước leo thang nghiêm trọng trong cuộc đối đầu thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
“Tùy vào cách Trung Quốc phản ứng với ‘lệnh thù địch’ mà họ vừa ban hành, tôi – với tư cách Tổng thống Mỹ – sẽ buộc phải đáp trả tài chính tương xứng”, ông Trump viết trên Truth Social hôm 10/10.
“Với mỗi nguyên tố mà họ độc quyền, chúng ta có hai”, ông nói thêm đầy thách thức.
Thị trường tiền mã hóa “bay hơi” hơn 18 tỷ USD sau lời đe dọa áp thuế Trung Quốc của ông Trump
Đòn hiểm từ Bắc Kinh: Đất hiếm giúp Trung Quốc bóp nghẹt tham vọng F-35 Mỹ
Mỹ tạm dỡ trừng phạt, đưa “củ cà rốt” đất hiếm trước thềm thượng đỉnh Trump-Putin
Theo CNN
