Bên dưới làn nước màu ngọc lam của một đảo san hô xa xôi giữa Thái Bình Dương, một chiến hạm Nhật Bản bị chìm cách đây hơn 80 năm đang bắt đầu rò rỉ dầu, có nguy cơ gây ra một thảm họa sinh thái nghiêm trọng.
Nguồn rò rỉ được xác định là từ tàu Rio de Janeiro Maru, một con tàu khổng lồ từng được Hải quân Đế quốc Nhật sử dụng làm tàu hỗ trợ tàu ngầm trong Thế chiến II, trước khi bị máy bay ném bom Mỹ đánh chìm cách đây hơn 8 thập kỷ.
Hiện nay, khi dòng dầu đen chảy ra từ lớp vỏ thép hoen rỉ của con tàu, các quan chức tại quần đảo Chuuk lo ngại đây có thể chỉ là khởi đầu của thảm họa từ “đội tàu ma” gồm hơn 60 xác tàu chiến nằm sâu dưới đáy đầm phá khổng lồ của họ.
Brad Mori, Giám đốc điều hành Cơ quan Bảo vệ Môi trường Chuuk, cho biết vụ rò rỉ được phát hiện lần đầu vào ngày 11/9, khi thợ lặn nhận thấy dầu bắt đầu thoát ra từ xác tàu Rio de Janeiro Maru.
Theo ước tính ban đầu, lượng dầu rò rỉ có thể lên tới 4.000 lít mỗi ngày, dù sau đó tốc độ đã giảm, ông Mori cho biết.
“Dầu có thể được nhìn thấy đang bám trên rễ đước và ven bờ”, ông nói với tờ This Week in Asia, cảnh báo rằng hiện tượng này “đe dọa sinh kế và an ninh lương thực” của các cộng đồng đánh cá xung quanh.
Thiên đường của thợ lặn
Chuuk, nơi sinh sống của khoảng 50.000 người, là một trong bốn bang thuộc Liên bang Micronesia, nằm cách Papua New Guinea khoảng 2.000 km về phía đông bắc và cách Hawaii khoảng 5.800 km về phía tây.
Đầm phá của Chuuk, rộng hơn 2.100 km², nổi tiếng thế giới là một “thiên đường lặn biển”, nơi chứa hàng chục xác tàu chiến – nhiều trong số đó là tàu của Hải quân Đế quốc Nhật bị Mỹ đánh chìm trong Thế chiến II.
Bên cạnh Rio de Janeiro Maru còn có các tàu khu trục, tàu tuần tra, hàng chục máy bay và cả tàu ngầm lớp Kaidai I-169.
Thế nhưng, chính những con tàu từng thu hút hàng nghìn du khách giờ lại trở thành mối đe dọa sinh tử với các ngư dân sống trên mặt nước.
Các nhà điều tra vẫn chưa xác định được nguyên nhân cụ thể khiến xác tàu gần đảo Uman – một trong những đảo lớn nhất Chuuk – bắt đầu rò rỉ dầu.
Rio de Janeiro Maru ban đầu là tàu chở khách, sau đó được quân đội Nhật trưng dụng và là một phần trong hạm đội bị Hải quân Mỹ đánh chìm trong Chiến dịch Hailstone tháng 2/1944.
Một giả thuyết cho rằng một nhóm thợ lặn đông có thể đã vô tình gây ra sự cố. Có hơn 16 người đang lặn quanh khu vực này vào ngày vụ rò rỉ được ghi nhận, theo ông Mori. “Chúng tôi nghĩ rằng lượng khí nén thoát ra từ bình dưỡng khí của thợ lặn đã làm dịch chuyển phần dầu mắc kẹt trong thân tàu”, ông giải thích.
Những khả năng khác bao gồm việc mỏ neo của tàu lặn làm thủng vỏ tàu, hoặc nghiêm trọng hơn là kết cấu bên trong con tàu đã mục nát đến mức dầu thoát ra do ăn mòn kim loại và vỡ bồn chứa.
“Quả bom nổ chậm” dưới đáy đại dương
Dù nguyên nhân là gì, các chuyên gia đều đồng thuận rằng Rio de Janeiro Maru không phải là con tàu cuối cùng trong “đội tàu ma” sẽ rò rỉ dầu ra môi trường biển nguyên sơ này.
“Chúng tôi nhận ra đây mới chỉ là khởi đầu của vấn đề”, Peter Aten, Trưởng phòng Bảo tồn Lịch sử của Chính quyền bang Chuuk, nói. “Chúng tôi có hơn 60 xác tàu chỉ riêng trong đầm phá này. Hôm nay là Rio de Janeiro Maru, ngày mai sẽ là một con khác, rồi một con khác nữa…”
Chính quyền địa phương đang nỗ lực khống chế vụ tràn dầu, sử dụng thùng chứa nước, thảm hút dầu và chất tẩy rửa để ngăn dầu lan rộng. Tuy nhiên, công tác cứu hộ bị cản trở bởi nguồn lực hạn chế và thiếu hỗ trợ quốc tế đồng bộ.
“Chúng tôi cần sự hỗ trợ kỹ thuật để hút hết dầu khỏi các xác tàu nhằm tránh thảm họa lớn hơn và bảo vệ môi trường cũng như sinh kế của người dân”, ông Aten nói.
Do trong bồn chứa của Rio de Janeiro Maru vẫn còn dầu, ông cảnh báo rằng nếu không có biện pháp can thiệp, “vụ việc tương tự có thể tái diễn trên cùng con tàu này trong tương lai”.
Một khảo sát gần đây của Australia ước tính rằng tổng cộng có tới 39,5 triệu lít dầu và chất thải độc hại bị mắc kẹt trong các xác tàu dưới đáy đầm phá Chuuk – và các bồn chứa có thể bắt đầu vỡ trong vòng 5 năm tới nếu không được xử lý.
“Nếu không có biện pháp kịp thời, hậu quả sẽ là tổn hại môi trường lâu dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thực phẩm và hệ sinh thái”, ông Mori cảnh báo.
Phần lớn các xác tàu là tàu hàng, tàu chở quân và tàu chiến, nhiều chiếc vẫn chứa nguyên nhiên liệu, đạn dược và các chất độc còn sót lại từ chiến tranh.
Vụ rò rỉ đầu tiên trong “đội tàu ma” được ghi nhận năm 2007 – và theo các chuyên gia, chỉ còn là vấn đề thời gian trước khi nhiều xác tàu khác cũng bắt đầu rỉ dầu. “Điều này cho thấy sự cấp bách, cần hành động ngay”, ông Aten nói.
Kêu gọi quốc tế can thiệp trước khi quá muộn
Nhật Bản từng tài trợ một số dự án nhỏ hút dầu – trong đó có Japan Mine Action Service (có trụ sở tại Tokyo), đã thu hồi hơn 21.000 lít dầu từ các xác tàu trong giai đoạn từ tháng 6/2024 đến tháng 2 năm nay.
Mỹ trước đó cũng cam kết xem xét hợp tác xử lý ô nhiễm, và tháng 8 năm ngoái, quan chức hai nước đã ra tuyên bố chung thừa nhận nguy cơ môi trường từ các xác tàu ở Chuuk Lagoon. Tuy nhiên, sau khi chính quyền Washington thay đổi, phạm vi hỗ trợ của Mỹ đã dừng lại, chỉ còn hai sĩ quan tuần duyên tại khu vực được giao nhiệm vụ đánh giá tình hình.
Trong khi đó, việc đánh bắt cá quanh đảo Uman đã bị đình chỉ, và người dân được cảnh báo không ăn cá hay khoai môn trồng ở vùng thấp. Các cuộc kiểm tra đang được tiến hành để xác định liệu nguồn nước ngọt có bị ô nhiễm hay không.
“Vụ rò rỉ đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của người dân, ngư dân và môi trường”, Aten nói. “Chính quyền đã cấm đánh bắt cá, và người dân không thể ăn cá – điều này rất nghiêm trọng, vì cá là nguồn thực phẩm chính của người dân nơi đây, cũng là nguồn thu nhập chủ yếu của đảo Uman”.
Đối mặt với viễn cảnh các xác tàu khác sẽ tiếp tục rò rỉ dầu, các quan chức Chuuk đang kêu gọi sự giúp đỡ khẩn cấp của cộng đồng quốc tế, trước khi thảm họa môi trường lan rộng không thể cứu vãn.
“Nếu không có sự hỗ trợ kịp thời, hậu quả sẽ là thiệt hại môi trường lâu dài, ảnh hưởng đến nguồn thực phẩm, hệ sinh thái, kinh tế và sức khỏe cộng đồng”, ông Mori nhấn mạnh.
Hộ chiếu “Torenza” bí ẩn gây bão mạng: Dấu hiệu vũ trụ song song hay chỉ là sản phẩm AI?
Nga thử nghiệm mặt đất thành công “động cơ Sa hoàng” RD-171MV mạnh nhất thế giới
Vệ tinh Starlink "rụng hàng ngày": Tham vọng của Elon Musk đe dọa khí quyển và tương lai nhân loại
Theo SCMP
