Năm 2023, năm thứ hai sau khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra, ngân sách quân sự toàn cầu lên tới 2,44 nghìn tỉ USD, tăng gần 7% so với năm 2022 - mức tăng lớn nhất kể từ năm 2009. Điều này có nghĩa là chi tiêu quân sự bình quân đầu người toàn cầu năm ngoái là 306 USD, lập kỷ lục mới kể từ khi kết thúc Chiến tranh Lạnh.
Với việc Ukraine không có sự chuẩn bị cho một cuộc xung đột ở quy mô lớn như đang diễn ra, các nước phương Tây đã tăng cường viện trợ quân sự cho Kiev, trong khi căng thẳng với Nga và các nơi khác ở Trung Đông và châu Á gia tăng cũng khiến các chính phủ phải tăng cường phòng thủ. Đây là hiện tượng chưa từng có kể từ Thế chiến II.
Mỹ đã phê duyệt chi tiêu quốc phòng 866 tỉ USD trong năm tài chính 2024, tăng 3,2% so với năm tài chính 2023, cũng là mức cao nhất trong lịch sử nước này. Các đồng minh NATO ở châu Âu dự kiến sẽ lần đầu tiên đạt tới mục tiêu chi tiêu quốc phòng của liên minh quân sự là chiếm 2% GDP - nhiều đồng minh châu Âu trước đây đã không đạt chỉ tiêu này.
Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg tháng 2 năm nay cho biết các quốc gia thành viên châu Âu của NATO trong năm nay sẽ chi tổng cộng 380 tỉ USD cho quốc phòng.
Ba Lan dẫn đầu về mức tăng chi tiêu quốc phòng
Để cải thiện vũ khí của quân đội Đức, Thủ tướng Olaf Scholz đã tuyên bố dành ra khoản chi đặc biệt 100 tỉ euro. Mặc dù vậy, Đức vẫn đang phải đuổi theo các thành viên NATO khác.
Chẳng hạn, chi tiêu quốc phòng của Ba Lan trong năm nay sẽ chiếm 4,2% GDP, đứng đầu trong số các quốc gia thành viên NATO. Chi tiêu quốc phòng của các thành viên khác ở Đông Âu cũng vượt xa hoặc sắp vượt mục tiêu 2% GDP. Vì vậy, các chính phủ đang phải đối mặt với vấn đề ngày càng khó khăn là làm thế nào để gánh vác khoản ngân sách quốc phòng tăng thêm này.
Khi cục diện căng thẳng địa chính trị toàn cầu và lạm phát vẫn tiếp diễn, nền kinh tế của nhiều quốc gia đang suy yếu và nguồn tài chính của chính phủ cũng phải "giật gấu vá vai".
“Các cam kết ngắn hạn cung cấp cho Ukraine thiết bị quân sự phải được đáp ứng bằng cách tăng vay nợ. Đây là cách các chính phủ chi tiêu cho các cuộc chiến trong lịch sử”, Gunther Wolff, một thành viên cấp cao tại tổ chức tư vấn Bruegel ở Brussels, nói. "Nhưng muốn gia tăng chi tiêu quốc phòng lâu dài, các nước cần phải tăng thu thuế hoặc cắt giảm các khoản chi tiêu khác. Đây rõ ràng là một quyết định đau đớn từ góc độ chính trị. Nhưng nếu nó được dàn trải cho các cơ quan chính phủ khác thì sẽ bớt đau đớn hơn”.
Đức cắt giảm các khoản chi ngoài quốc phòng
Đức đã cắt giảm chi tiêu ở hầu hết các cơ quan chính phủ do phải đối mặt với tình trạng doanh thu thuế giảm do tăng trưởng kinh tế yếu và cũng đã cắt gần 2 tỉ euro viện trợ phát triển quốc tế.
Jeffrey Rathke, giám đốc Viện Mỹ-Đức (American-German Institute) tại Đại học Johns Hopkins, nói: "Đức cần sự đánh đổi lớn, họ cần tăng thêm quản lý về mặt chính trị để không làm suy yếu sự ủng hộ của công chúng đối với việc tăng cường an ninh và quốc phòng".
Các đảng cánh tả ở một số quốc gia đã đi đầu trong việc kêu gọi hòa bình giữa Nga và Ukraine, làm dấy lên cuộc tranh luận về việc liệu có nên chuyển các khoản chi tiêu quân sự mới sang cho các dự án chăm sóc sức khỏe hoặc phúc lợi xã hội hay không.
Jeffrey Rathke lưu ý rằng việc kìm hãm nợ của Đức đã hạn chế khả năng vay tiền của chính phủ để bù đắp thiếu hụt ngân sách, có nghĩa là liên minh của Thủ tướng Scholz có ít dư địa hoạt động hơn chính phủ các nước khác như Pháp.
Mặc dù tình hình tài chính của Ba Lan tốt hơn so với nhiều nước Tây Âu, nhưng cũng sẽ không dễ để tân Thủ tướng Donald Tusk, người đã chấm dứt 8 năm cai trị của chủ nghĩa dân túy cánh hữu ở Ba Lan, thực hiện những lời hứa trong chiến dịch tranh cử của mình.
Các nước EU vật lộn để đạt mục tiêu của NATO
Các quốc gia khác, nhất là những nước bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi cuộc khủng hoảng nợ châu Âu năm 2011, đã phải thực hiện các biện pháp "thắt lưng buộc bụng" và nhiều biện pháp cắt giảm có thể ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ công của họ.
Italy dự kiến sẽ chi 1,46% GDP cho quốc phòng trong năm nay và cho biết sẽ khó có thể đạt được mục tiêu 2% của NATO vào năm 2028. Theo dự đoán tỷ lệ nợ của nước này sẽ lên tới 137,8% GDP trong năm nay.
Các quốc gia khác cũng đang gặp khó khăn tài chính tương tự, chẳng hạn Tây Ban Nha có thể rất khó khăn trong việc chi thêm cho quân sự khi tiếp tục thâm hụt và chi tiêu quốc phòng của nước này dự kiến sẽ chiếm từ 0,5% đến 1,5% GDP. Năm ngoái, Tây Ban Nha đã tăng ngân sách quốc phòng thêm 26%.
Các nước Thụy Điển, Na Uy, Romania và Hà Lan có gánh nợ nhỏ hơn. Nhưng dù vậy, lãnh đạo đảng cực hữu Hà Lan Geert Wilders vẫn có kế hoạch đầu tư mạnh vào an sinh xã hội, nhà ở và nông nghiệp để đảm bảo rằng liên minh bốn đảng mới của ông có thể cai trị tốt.
Jeffrey Rathke cho biết: “Ngoài các vấn đề về năng lực tài chính và nợ nần, sự khác biệt trong nhận thức về mối đe dọa của các nước châu Âu cũng ảnh hưởng đến cuộc tranh luận về việc phân bổ nguồn lực. So với các nước có đường biên giới kề cận Ukraine, các nước ở xa dường như không ưu tiên xem xét các vấn đề quốc phòng”.
Mục tiêu chi tiêu quốc phòng 3% GDP?
Chi tiêu quốc phòng toàn cầu dự kiến sẽ tiếp tục tăng trong thập kỷ tới. Mục tiêu chi tiêu quốc phòng 2% GDP của NATO ban đầu được đặt ra vào năm 2014 sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea ở miền nam Ukraine.
Năm ngoái, tại một hội nghị ở Vilnius, thủ đô Lithuania, các nhà lãnh đạo NATO đã nhất trí rằng mục tiêu này thông thường có thể vượt quá 2%. Đức cho đến nay vẫn phải vật lộn để đạt được mục tiêu ban đầu và hiện đang đề xuất tăng chi tiêu quân sự lên 3% GDP trong tương lai, điều này sẽ có tác động lớn hơn đến chi tiêu tài chính của chính phủ.
Theo Deutsche Welle
