Trong hơn hai thập kỷ qua, ngành báo chí toàn cầu chứng kiến sự biến đổi sâu sắc trước sức ép của công nghệ số hóa và sự phát triển vượt bậc của trí tuệ nhân tạo (AI). Những tờ báo hàng đầu thế giới không chỉ tập trung vào xuất bản bản in truyền thống mà đã phải tái cấu trúc toàn diện mô hình kinh doanh để thích ứng với thói quen tiêu thụ thông tin của độc giả hiện đại.
Sự thay đổi này không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến chiến lược kinh doanh, cách thức sản xuất nội dung, và nguồn thu của báo chí.
Chuyển đổi số - bước đi sống còn để tồn tại
Chuyển đổi số (digital transformation) là quá trình then chốt giúp các tờ báo truyền thống có thể tiếp tục tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên Internet. Trước đây, báo chí chủ yếu dựa vào doanh thu từ quảng cáo trên báo giấy và bán báo bản in. Tuy nhiên, từ đầu những năm 2000, khi Internet trở thành phương tiện truyền thông phổ biến, số lượng người đọc báo giấy giảm dần đều, dẫn đến sụt giảm mạnh doanh thu quảng cáo trên báo in.
Theo thống kê của Pew Research Center (2022), doanh thu quảng cáo báo in tại Mỹ giảm hơn 60% trong vòng 20 năm (2000-2020), từ 49 tỷ USD xuống còn khoảng 19 tỷ USD. Ngược lại, quảng cáo kỹ thuật số tăng trưởng nhanh chóng nhưng lợi nhuận không bù đắp được sự sụt giảm từ báo in.
Trong bối cảnh đó, tờ The New York Times (NYT) bắt đầu chú trọng chuyển đổi số từ năm 2011 khi ra mắt mô hình đăng ký trả phí kỹ thuật số (digital subscription). Tới năm 2023, NYT đạt hơn 11 triệu thuê bao kỹ thuật số, vượt doanh thu quảng cáo truyền thống. Năm 2022, doanh thu đăng ký kỹ thuật số chiếm khoảng 60% tổng doanh thu của NYT (Theo báo cáo tài chính NYT năm 2022).
NYT cũng đầu tư mạnh vào trải nghiệm người dùng trên website và ứng dụng di động, với giao diện thân thiện, tải trang nhanh và nội dung đa dạng (video, podcast, bài viết chuyên sâu). Họ thậm chí phát triển các ứng dụng chuyên biệt như The New York Times Cooking cho lĩnh vực nấu ăn hay The Athletic cho lĩnh vực thể thao.
Họ cũng mua lại các nền tảng như Wordle, The Athletic, và đầu tư vào podcast “The Daily” để mở rộng hệ sinh thái số.
Một ví dụ khác là tờ The Washington Post. Sau khi được tỷ phú Jeff Bezos mua lại năm 2013 với giá 250 triệu USD, tờ báo đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng công nghệ và đội ngũ kỹ sư. Từ một tờ báo đang trên đà suy thoái, Washington Post đã vươn lên thành một trong những báo điện tử hàng đầu của Mỹ, có hệ thống xuất bản nội dung riêng tên Arc Publishing và nền tảng phân tích dữ liệu sâu cho độc giả.
Trong khi đó ở Nhật Bản, tờ Nikkei, tờ báo tài chính lớn nhất châu Á, bắt đầu triển khai chuyển đổi số toàn diện từ năm 2013, khi ra mắt “Nikkei ID” – nền tảng tài khoản tích hợp cho phép theo dõi hành vi người đọc. Đến năm 2022, Nikkei có hơn 1 triệu thuê bao kỹ thuật số, chiếm khoảng 40% tổng lượng thuê bao.
Theo những người trong ngành, chuyển đổi số là quá trình tất yếu, nó không chỉ giúp tờ báo tiếp cận được lượng độc giả trẻ, mà còn giảm chi phí vận hành như in ấn và phân phối. Các tờ báo không chuyển đổi kịp sẽ đứng trước nguy cơ bị đào thải hoặc bị thâu tóm bởi các công ty công nghệ.
Ứng dụng AI trong sản xuất nội dung
Bên cạnh đó, trí tuệ nhân tạo (AI) cũng là công nghệ then chốt giúp các tờ báo tăng tốc quá trình sản xuất và phân phối tin tức, đồng thời nâng cao trải nghiệm độc giả bằng cách cá nhân hóa nội dung dựa trên hành vi đọc.
Năm 2017, tờ The Washington Post giới thiệu hệ thống AI tên “Heliograf” có khả năng tự động viết các bài tin ngắn về các sự kiện thời sự như bầu cử, thể thao và báo cáo tài chính. Heliograf đã giúp The Washington Post tiết kiệm hàng trăm giờ lao động, biên tập và cập nhật tin tức 24/7 với tốc độ nhanh hơn nhiều so với viết thủ công.
Trong kỳ bầu cử Mỹ 2016, Heliograf đã tự động tạo hơn 300 bài tin liên quan đến kết quả các bang, số liệu bầu cử và phân tích sơ bộ. Điều này giúp Washington Post đưa tin nhanh hơn đối thủ và tăng mức độ tương tác của độc giả trên nền tảng số.
AI còn được sử dụng để phân tích dữ liệu lớn về hành vi đọc của từng độc giả, từ đó đề xuất các bài viết phù hợp.
Đơn cử, tờ The New York Times sử dụng AI để gợi ý nội dung dựa trên lịch sử đọc, thời gian đọc và thói quen tiêu dùng nội dung của từng cá nhân. Kết quả là tăng thời gian đọc trên website lên trung bình 35% và tỷ lệ chuyển đổi đăng ký trả phí tăng 20% (theo báo cáo của NYT năm 2021).
AI cũng giúp các tờ báo phân tích nhanh các xu hướng xã hội, đánh giá tâm lý dư luận và dự báo các sự kiện nóng. Ví dụ, Reuters sử dụng AI để phân tích dữ liệu thị trường tài chính, tạo ra các báo cáo tự động hỗ trợ nhà đầu tư theo thời gian thực.
Tuy nhiên, với hiện trạng AI ở hiện tại, các tờ báo vẫn cần con người kiểm soát chất lượng và đạo đức trong các khâu sản xuất nội dung để tránh thông tin sai lệch hoặc gây hiểu nhầm cho độc giả.
Đa dạng hóa nguồn doanh thu để giảm rủi ro
Trong quá trình chuyển đổi số, một trong những bài học lớn mà ngành báo chí toàn cầu rút ra là không nên phụ thuộc quá mức vào quảng cáo, đặc biệt khi các nền tảng mạng xã hội và Google, Facebook chiếm phần lớn thị phần quảng cáo số.
Để thích nghi, nhiều tờ báo hàng đầu đã phát triển các mô hình kinh doanh mới:
- Mô hình đăng ký trả phí (Subscription): trong đó độc giả trả tiền để truy cập nội dung cao cấp, chuyên sâu, độc quyền.
- Membership (Hội viên): Độc giả ủng hộ tài chính theo tháng hoặc năm để duy trì hoạt động tờ báo và được hưởng các quyền lợi đặc biệt như tham gia sự kiện, bình luận riêng.
- Sự kiện, hội thảo: Các tờ báo tổ chức các sự kiện trực tuyến và trực tiếp như hội nghị, tọa đàm, thảo luận chuyên đề để bán vé tham dự, tài trợ từ doanh nghiệp.
- Các sản phẩm đa phương tiện: Podcast, video, sách điện tử, nội dung độc quyền.
- Thương mại điện tử và affiliate marketing: Tích hợp bán sản phẩm liên quan tới nội dung, ví dụ như sách, dụng cụ nấu ăn với bài viết ẩm thực.
Tờ Financial Times (FT) của Anh chính là một điển hình thành công về mô hình đăng ký trả phí. Từ năm 2010, FT chuyển trọng tâm sang đăng ký trả phí kỹ thuật số và tính đến cuối năm 2023, FT có hơn 2 triệu thuê bao kỹ thuật số trả phí, tạo ra doanh thu kỹ thuật số chiếm tới 70% tổng doanh thu. FT cũng tổ chức các hội nghị tài chính lớn như “FT Investment Summit”, thu hút hàng nghìn người tham dự với doanh thu hàng triệu USD mỗi năm.
Trong khi đó, tờ The Guardian áp dụng mô hình “membership” - kêu gọi độc giả ủng hộ tự nguyện. Năm 2022, họ có hơn 1 triệu thành viên trả phí với tổng doanh thu từ membership và donation (quyên góp) đạt 100 triệu bảng Anh, đủ để duy trì hoạt động mà không phụ thuộc quá nhiều vào quảng cáo.
Tăng tương tác, xây dựng cộng đồng độc giả trung thành
Không chỉ dừng ở chuyển đổi nền tảng, trong quá trình thích nghi với môi trường chuyển đổi số, các tờ báo lớn còn nỗ lực xây dựng cộng đồng độc giả trung thành qua các mạng xã hội, bình luận trực tiếp, và các nhóm tương tác.
Các tờ báo như The Guardian đã phát triển các nền tảng tương tác trực tuyến cho phép độc giả không chỉ đọc mà còn tham gia bình luận, đóng góp bài viết, đặt câu hỏi cho phóng viên hoặc tham gia các buổi hỏi đáp trực tiếp.
Một số tờ báo thậm chí còn cho phép người đọc trở thành đồng tác giả, hoặc tham gia vào bài viết. Đơn cử, BBC News sử dụng nền tảng “BBC User Voice” để lấy ý kiến, góp ý trực tiếp từ độc giả nhằm cải tiến chất lượng và định hướng nội dung. Họ cũng tổ chức các chương trình phát sóng livestream để độc giả đặt câu hỏi thời sự trực tiếp.
Việc xây dựng cộng đồng đã được chứng minh là giúp tăng thời gian độc giả lưu lại trang, tăng lượng độc giả quay lại và thúc đẩy đăng ký trả phí. Theo báo cáo của Reuters Institute (2023), các tờ báo có nền tảng tương tác cao có tỷ lệ chuyển đổi đăng ký trả phí cao hơn 25% so với tờ báo chỉ cung cấp nội dung thụ động.
Vẫn còn nhiều thách thức
Song song với những cơ hội từ công nghệ số và AI, các tờ báo cũng phải đối mặt với thách thức ngày càng lớn về quyền riêng tư người dùng và nguy cơ phát tán tin giả (fake news).
Luật bảo vệ dữ liệu như GDPR (Liên minh châu Âu) được áp dụng từ năm 2018 buộc các tờ báo phải minh bạch trong thu thập và sử dụng dữ liệu người dùng. Các tờ báo hàng đầu đã đầu tư mạnh vào hệ thống bảo mật và chính sách quyền riêng tư để xây dựng niềm tin.
Fake news và thông tin sai lệch trở thành vấn nạn toàn cầu. Để chống lại vấn nạn này, tờ The New York Times và BBC đã phát triển các nhóm kiểm chứng tin tức chuyên nghiệp (fact-checking), sử dụng AI để phát hiện nội dung nghi ngờ và minh bạch hóa nguồn tin.
Theo dự báo của giới chuyên gia, trong 5-10 năm tới, AI sẽ tiếp tục tham gia sản xuất các bài báo chuyên sâu và cá nhân hóa nội dung theo nhóm độc giả cụ thể. Mô hình membership tiếp tục phát triển, độc giả sẽ ưa chuộng trải nghiệm và quyền tương tác hơn là chỉ đọc nội dung. Sự hợp tác giữa báo chí và nền tảng công nghệ trở nên chuyên sâu hơn. Những điều này đòi hỏi các tờ báo phải liên tục vận động, học hỏi và thích nghi.
The Body Shop phá sản: Huyền thoại mỹ phẩm sụp đổ do chậm chuyển đổi số?
[ĐỌC CHẬM] Ấn Độ: Chuyển đổi số đã tăng cường sức mạnh, vị thế quốc gia như thế nào?
