Nước Mỹ “dậy sóng” sau 50 ngày cầm quyền của ông Trump

Điều gì đang diễn ra trong lòng nước Mỹ, những chính sách mới của ông Trump tác động thế nào đến sự phát triển của Mỹ và thế giới? VietTimes có cuộc trò chuyện với GS Nguyễn Hữu Liêm, nhà phân tích chính trị (từ Mỹ).

50 ngày nước Mỹ “dậy sóng”

- Theo GS thì những nguyên nhân chính nào dẫn đến làn sóng phản đối các chính sách của ông Trump trong thời gian gần đây?

- Những chỉ đạo hành pháp gần đây của Tổng thống Trump đã ảnh hưởng đến nhiều nhóm quyền lợi của người Mỹ có liên quan đến chính sách liên bang của Mỹ về tài trợ, lao động, nghiên cứu khoa học và nhiều lĩnh vực khác. Chính sách nhập cư cứng rắn: Tổng thống Trump đã ban hành sắc lệnh thắt chặt nhập cư, gây lo ngại và phản đối từ nhiều bang.

Vào ngày 20/1/2025, 22 bang đã đồng loạt khởi kiện sắc lệnh này, cho rằng nó vi phạm quyền công dân theo Hiến pháp. Những quyết định đơn phương từ Nhà Trắng dường như đã bỏ qua vai trò của Quốc hội, khiến người dân ấn tượng rằng ông Trump vi phạm nguyên tắc phân quyền của Hiến pháp.

Đề xuất chính sách đối ngoại gây tranh cãi: Ông Trump đề xuất mua lại Greenland từ Đan Mạch, sáp nhập Canada thành bang thứ 51 của Mỹ và giành lại quyền kiểm soát Kênh đào Panama. Những đề xuất này đã gây phản ứng mạnh mẽ từ các quốc gia liên quan và cộng đồng quốc tế. Đó là chưa nói đến quyết định của ông Trump về Ukraine và Nga.

Các chính sách có vẻ thiên vị Nga và bất lợi cho Tổng thống Zelensky; Chính sách thương mại gây lo ngại: Việc áp thuế 10% đối với hàng hóa Trung Quốc và đề xuất áp thuế 25% đối với nhôm và thép nhập khẩu đã gây ra phản ứng mạnh trên thị trường tài chính toàn cầu, làm dấy lên lo ngại về một cuộc chiến thương mại. Quan hệ căng thẳng với các đồng minh châu Âu: Thái độ của Tổng thống Trump đối với các đồng minh châu Âu, đặc biệt là việc yêu cầu họ tăng chi tiêu quốc phòng, đã gây ra căng thẳng và làm lung lay nền tảng của NATO

- Vai trò của Elon Musk trong chính quyền Trump thực sự lớn đến mức nào, Elon Musk có tác động ra sao đến các quyết định của Donald Trump về cắt giảm nhân sự và dịch vụ công, thưa GS?

- Vai trò chính thức của ông Musk là cố vấn chính quyền để tìm cách gia tăng hiệu năng, cắt giảm ngân sách liên bang. Tuy nhiên lề lối làm việc của ông Musk quá năng nổ khi mượn "uy hổ" để tung hoành bỏ qua chức năng quản lý chính thức của các bộ trưởng. Vai trò của ông Musk chỉ bao gồm những gì mà Tổng thống Trump cho phép.

Ông Trump tuần qua đã minh định chức năng của ông Musk chỉ là cố vấn, và mọi quyết định về chính sách, ngân sách hay nhân sự phải nằm trong tay các bộ, chứ ông Musk không thể phủ quyết hay đơn phương quyết định được. Thực ra thì Elon Musk có vai trò trong các hội đồng cố vấn kinh tế và công nghệ của chính quyền Trump, nhưng ông không phải là người có ảnh hưởng chính đến các chính sách cắt giảm nhân sự và dịch vụ công.

Các chính sách cắt giảm nhân sự và dịch vụ công phần lớn do những người như Stephen Miller (Cố vấn cấp cao của Tổng thống), Mick Mulvaney (cựu Chánh Văn phòng Nhà Trắng) và các quan chức khác trong chính quyền Trump thúc đẩy.

Kinh tế Mỹ đang tốt hay xấu?

- GS có thể lý giải tại sao các cuộc biểu tình lại nhắm vào cả tài sản của Musk và Trump? Điều này phản ánh điều gì về quan điểm của công chúng?

- Vì cả hai ông Musk và Trump đều là những doanh nhân vốn coi trọng quyền lợi tài chính là hàng đầu. Khối dân chúng biểu tình chống Trump và Musk hiểu rằng đánh vào "nồi cơm" thì hai ông này sẽ thấy đau ngay và sẽ làm cho cả hai ông chùn tay.

- Liệu những biện pháp cắt giảm dịch vụ công có thực sự mang lại hiệu quả kinh tế như chính quyền Trump kỳ vọng không?

- Việc cắt giảm dịch vụ công của chính quyền Trump được kỳ vọng sẽ giảm chi tiêu chính phủ có thể giúp giảm thâm hụt ngân sách, đặc biệt khi kết hợp với các chính sách giảm thuế để kích thích nền kinh tế. Giảm bớt các chương trình bị cho là kém hiệu quả hoặc không cần thiết có thể giúp chính phủ hoạt động tinh gọn hơn.

Giảm sự can thiệp của nhà nước có thể khuyến khích đầu tư tư nhân, tạo ra tăng trưởng việc làm và tăng năng suất. Tuy nhiên, hiệu quả kinh tế thực sự của các biện pháp này vẫn gây tranh cãi và thực tế sau khi áp dụng chính sách: Thâm hụt ngân sách gia tăng: Dưới thời Trump, dù cắt giảm một số dịch vụ công, nhưng do cắt giảm thuế mạnh, thâm hụt ngân sách liên bang vẫn tăng đáng kể, lên hơn 1.000 tỷ USD/năm trước đại dịch.

Tăng trưởng kinh tế không đạt mức kỳ vọng: GDP tăng trưởng khá tốt vào đầu nhiệm kỳ của Trump, nhưng không có sự bùng nổ đáng kể so với xu hướng tăng trưởng trước đó. Ảnh hưởng đến các nhóm yếu thế: Cắt giảm các chương trình như Medicaid, tem phiếu thực phẩm (SNAP) và hỗ trợ nhà ở ảnh hưởng nặng nề đến các hộ gia đình có thu nhập thấp.

Dù chính quyền Trump kỳ vọng rằng cắt giảm dịch vụ công sẽ giúp nền kinh tế mạnh hơn, nhưng thực tế cho thấy hiệu quả không rõ ràng. Trong ngắn hạn, có thể có lợi ích về giảm chi tiêu chính phủ, nhưng về lâu dài, điều này có thể gây tổn thất nếu ảnh hưởng đến đầu tư vào nguồn nhân lực và cơ sở hạ tầng quan trọng. Thêm vào đó, chính sách cắt giảm thuế làm gia tăng thâm hụt ngân sách, khiến lợi ích từ việc cắt giảm dịch vụ công bị lu mờ.

- Tác động của làn sóng phản đối này lên Tesla và các công ty của Elon Musk là gì? Liệu đây có phải là một dấu hiệu cho thấy công chúng đang quay lưng với Musk, theo GS?

- Số liệu gần đây cho thấy doanh số bán hàng của Tesla đang giảm sút lớn, nhất là ở các thị trường châu Âu và Úc. Ở Mỹ thì doanh số có giảm nhưng không đáng kể. Mẫu xe bán tải Cybertruck thì bán rất chậm dù Tesla đã giảm thêm 6.000 đô trong tuần qua. Sự suy giảm này có nhiều nguyên nhân chứ không nhất thiết có liên quan đến vai trò của ông Musk trong chính quyền Trump.

Kinh tế Mỹ đang phát triển chậm lại, có nhiều dấu hiệu đang suy thoái và chính sách thuế quan của ông Trump cũng làm cho tình trạng thêm trầm trọng, nhất là đối với thị trường chứng khoán. Nếu để ông Musk tiếp tục tung hoành như mấy tuần nay thì thị phần của Tesla sẽ còn bị ảnh hưởng tiêu cực nghiêm trọng vì ta hãy nhớ rằng gần một nửa cử tri Mỹ đã bỏ phiếu cho bà Harris ở kỳ bầu cử vừa qua.

- Những xung đột giữa Elon Musk và các quan chức chính quyền như Marco Rubio có thể ảnh hưởng thế nào đến chính sách của ông Trump?

“Tôi nghĩ là cả Trump và Musk sẽ phải đối diện với những hậu quả nghiêm trọng và rất tiêu cực trên các lãnh vực kinh tế, chính trị, ngoại giao trong thời gian tới. Thế giới đang đi vào nguy cơ khủng hoảng lớn trên nhiều bình diện. Điều này sẽ làm cho chính quyền Trump càng phải cẩn trọng hơn”

GS Nguyễn Hữu Liêm

- Mâu thuẫn giữa Ngoại trưởng Rubio và Musk là điều không thể tránh khỏi. Cả hai đều muốn tranh giành "lỗ tai" của ông Trump. Musk lại vung tay quá trớn khi can thiệp vào các chính sách đối ngoại quan trọng của chính quyền Trump. Điều đó đã làm cho ông Rubio giống như kẻ bù nhìn thụ động chứ không là nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ.

Cả ba người Trump, Rubio và Musk đều rất bảo thủ. Rubio thì chống Trung Quốc mạnh; trong khi Musk thì có nhiều liên hệ kinh doanh với Trung Quốc. Trump thì chưa rõ ràng về vấn đề Đài Loan (Trung Quốc). Tôi nghĩ là ông Trump sẽ đi theo lề lối đối ngoại riêng mà cả Musk lẫn Rubio chắc là không có ảnh hưởng gì nhiều.

Nhà Trắng có điều chỉnh chính sách?

- Phản ứng của Nhà Trắng trước làn sóng biểu tình và chỉ trích hiện nay như thế nào? Liệu ông Trump có điều chỉnh chính sách để xoa dịu công chúng, thưa GS?

- Nhà Trắng vẫn cho rằng các cuộc biểu tình đó chẳng qua là của phe tả thua cuộc, cực đoan. Chưa có dấu hiệu nào cho thấy chính quyền Trump sẽ điều hướng chính sách nhằm xoa dịu dư luận. Tuy nhiên, điều làm cho Trump sẽ phải xét lại là thị trường chứng khoán và tình hình kinh tế chung, đặc biệt là chính sách thuế quan hiện nay.

- Các biện pháp thay thế nào có thể giúp cân bằng giữa hiệu quả ngân sách và duy trì dịch vụ công, tránh phản ứng tiêu cực từ công chúng?

- Ông Trump gần đây tuyên bố rằng sự cắt giảm ngân sách phải dùng đến dao kéo để giải phẫu chứ không phải bằng búa. Nếu cắt giảm chỉ nhắm đến những phí phạm, dư thừa, các khoản thiếu hiệu năng thì không ảnh hưởng gì đến dịch vụ công ích và phúc lợi cho dân chúng.

Ngân sách liên bang Mỹ ngày càng phình to, mất kiểm soát, tạo ra thâm thủng to lớn và số nợ quốc gia đã lên đỉnh khó chấp nhận được. Điều mà Trump và Musk đang làm thì đúng với nguyên tắc ngân sách, nhưng cung cách hành động của họ làm cho quần chúng bất mãn nhiều.

- Việc phản đối chính sách cắt giảm nhân sự có thể dẫn đến những thay đổi chính trị nào trong các cuộc bầu cử Hạ viện và Thượng viện sắp tới, thưa GS?

- Các chính sách của Trump gần đầy về ngân sách đang làm gia tăng vị thế chính trị cho đảng Dân chủ trong cuộc bầu cử nửa nhiệm kỳ năm 2026. Có thể rằng phe Cộng hòa sẽ mất đa số ở hai viện Quốc hội và Trump sẽ bị trói tay, nếu không nói đến bị bãi nhiệm. Tuy nhiên vẫn còn quá sớm để tiên liệu.

Con bài lớn nằm sấp hiện nay và hai năm tới liệu kinh tế Mỹ và thế giới có suy thoái lớn hay không. Sức khỏe kinh tế vẫn sẽ là yếu tố quyết định cho các cuộc bầu cử. Phe Trump sẽ từ bỏ Trump nếu chính sách bảo thủ ảnh hưởng đến cái bụng và nồi cơm của họ.

- Thưa GS, Musk có thể làm gì để giảm bớt sự phản đối từ công chúng và bảo vệ danh tiếng cũng như lợi ích kinh tế của mình?

- Điều mà Musk có thể làm là giảm bớt hình ảnh quá nổi bật trong vai trò chính sách của ông Trump. Nhưng mọi chuyện tùy thuộc vào ông Trump thôi. Musk còn đang say máu quyền lực, nên chắc là ông Trump sẽ giới hạn vai trò của Musk nhiều hơn nữa trong những ngày tới. Nếu doanh thu và giá cổ phần của Tesla mất thêm nữa thì chắc là Musk sẽ bị áp lực kinh tế để giảm thiểu vai trò của ông.

Pháo nổ càng to thì xác càng tan nhiều mảnh. Tôi nghĩ là cả Trump và Musk sẽ phải đối diện với những hậu quả nghiêm trọng và rất tiêu cực trên các lãnh vực kinh tế, chính trị, ngoại giao trong thời gian tới. Thế giới đang đi vào nguy cơ khủng hoảng lớn trên nhiều bình diện. Điều này sẽ làm cho chính quyền Trump càng phải cẩn trọng hơn !

- Xin cám ơn GS!