Trao đổi với tác giả Đào Tiến Thi về bài viết "Đang có sự hiểu sai về 'văn mẫu'"

Minh Tuấn
Minh Tuấn

Nhà giáo

0:00 / 0:00
0:00
  • Nam miền Bắc
  • Nữ miền Bắc
  • Nữ miền Nam
  • Nam miền Nam
Dạy "mẫu" là cần nhưng chưa đủ, nếu không nói là còn thiếu thốn nghiêm trọng. Cái bức thiết nhất trong giáo dục không phải là thiếu những cái "mẫu" mà là một sự cởi trói, đặt trọng tâm trên sự tôn trọng cá nhân.

LTS: Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn yêu cầu "chấm dứt học theo văn mẫu, bài mẫu, dẫn tới triệt tiêu sự sáng tạo của thầy và trò" đã nhận được nhiều ý kiến đồng tình, hưởng ứng. Tuy nhiên, cũng có những ý kiến cho rằng cần phải minh định "văn mẫu" là gì trước khi có thể bàn tới chấm dứt hay tiếp tục, mà điển hình là phản biện của nhà giáo-nhà nghiên cứu ngôn ngữ Đào Tiến Thi đăng VietTimes ngày 30/8/2021. Trên tinh thần ủng hộ, cổ vũ trao đổi học thuật, chúng tôi trân trọng giới thiệu bài viết mới của nhà giáo Minh Tuấn đối thoại với bài viết vừa nêu của tác giả Đào Tiến Thi.

Tác giả Đào Tiến Thi đã đăng tải bài viết Đang có sự hiểu sai về “văn mẫu” trên VietTimes ngày 30/8/2021. Vấn đề “văn mẫu” đúng là đang rất “nóng” và thực sự hệ trọng đối với việc dạy học môn Văn trong nhà trường. Có cơ hội theo đọc bài viết "gai góc" nên chúng tôi muốn được trao đổi đôi điều về những vấn đề được tác giả nêu lên trong bài.

Mở đầu, tác giả viết “Lẽ ra, thông thường, trước khi đưa ra quan điểm, người nói phải giới thuyết để "khoanh vùng" khái niệm thế nào là "văn mẫu", "bài mẫu", thế nào là "học theo văn mẫu, bài mẫu", thì việc trao đổi, tranh luận dễ dàng hơn, tránh tình trạng "ông nói gà bà nói vịt" và nhiều ngộ nhận cho vấn đề”. Chúng tôi hoàn toàn tán đồng với lưu ý này của ông khi ông “trách” Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo vì đã không giới thuyết khái niệm “văn mẫu”, và chờ đợi một sự minh định của tác giả. Tuy nhiên, bài viết của ông lại chưa làm tôi thấy thỏa đáng với cách ông hiểu về vấn đề.

Đầu tiên tác giả phân biệt “mẫu” với “sao chép”, và nhấn mạnh “sao chép” không phải là “mẫu”, rồi đi đến nhận định: “Việc dùng bài văn mẫu để dạy trong phân môn Tập làm văn (Làm văn) là phương pháp có từ xưa đến nay, có thể nói đã trở thành kinh điển”. Nghĩa là theo tác giả phát biểu của Bộ trưởng ("Cần chấm dứt học theo văn mẫu, bài mẫu, dẫn tới triệt tiêu sự sáng tạo của thầy và trò") là “một quan điểm sai và hoàn toàn phi thực tế”.

Không biết ngoài dựa vào việc giải nghĩa 2 từ “mẫu” và “sao chép” ra thì tác giả Đào Tiến Thi có dựa trên một cơ sở nào khác nữa không để đi đến kết luận rằng “đang có sự hiểu sai về văn mẫu”, nhưng trong bài của ông thì chúng tôi không thấy một lý lẽ nào khác nữa cả.

Thứ nhất, cái “mẫu” mà tác giả Đào Tiến Thi cho rằng đang bị hiểu sai ấy thì trên thực tế lại đã hiện diện trong Chương trình 2018, và cụ thể hơn là trong các bộ sách đã và đang được soạn theo chương trình này. Các chương trình trước đó cũng là vẫn giữ và thực hiện những cái “mẫu” như tác giả Đào Tiến Thi nói, chứ không có ở đâu chủ trương xóa bỏ nó cả; và trên thực tế cũng chưa bao giờ có sự xóa bỏ ấy.

Tìm cách hiểu của Bộ trưởng Bộ Giáo dục ở đâu? Ở trong chương trình và sách giáo khoa. Tác giả Đào Tiến Thi phải lần về chương trình ấy xem có hay không có những cái “mẫu” mà ông yêu cầu phải dạy cho học trò, rồi mới có thể đi đến kết luận là ông Bộ trưởng (và giáo giới cùng bạn đọc nói chung) có đang “hiểu sai” hay không, chứ không thể chỉ căn cứ trên việc giải thích hai từ “mẫu” và “sao chép” hoàn toàn tách biệt văn cảnh để khẳng định một cách chắc nịch như ông đã làm.

Một khi những cái mẫu mà tác giả yêu cầu lại đang hiện diện ở đó (trong chương trình và sách giáo khoa) và ông tưởng rằng người khác “hiểu sai” thì kết luận của bài viết là không những thiếu chính xác mà còn là tự mâu thuẫn rất rõ.

Điềm thứ hai, tuy không trọng tâm bằng điểm thứ nhất nhưng chúng tôi cũng muốn được trao đổi thêm với tác giả, đó là cái “quy trình” dạy văn - học văn mà ở đó ông nhận định là “việc sử dụng bài văn mẫu là tất yếu, là chuyện phải "có bột mới gột nên hồ". Không có bài văn mẫu không thể dạy học sinh làm văn được”. Ở một mức độ nhất định thì kết luận này là hợp lý, nhưng nếu tuyệt đối hóa nó thì lại không ổn. Ông nói “Không có bài văn mẫu không thể dạy học sinh làm văn được”. Văn là sản phẩm của tư duy, sản phẩm của trình độ sử dụng ngôn ngữ cho nên bên cạnh những cái “mẫu” như ông nhấn mạnh thì việc “dạy” cho người học biết cách tư duy và tư duy độc lập, đồng thời biết sử dụng tiếng nói một cách chặt chẽ, chính xác, giàu tính biểu cảm phải là một nhiệm vụ thứ hai, đôi khi quan trọng không kém nhiệm vụ thứ nhất. Nếu chỉ dạy theo một “quy trình” như ông đề xuất thì có thể học sinh vẫn không biết làm văn, nhưng nếu dạy thành công phương diện thứ hai, chỉ phương diện thứ hai thôi, thì chúng ta vẫn sẽ có được những bài văn hay, sâu sắc, mới mẻ. Cho nên, một quy trình “cứng” như ông nêu ra cần phải được làm mềm đi, và nhất là cần được bổ sung – không thể không bổ sung!

Nếu chúng ta nhớ lại thì suốt khoảng 30 năm qua môn Văn trong nhà trường đã dạy theo đúng cái cách mà tác giả Đào Tiến Thi đang đề xuất! Và kết quả thế nào thì chúng ta cũng đều đang thấy rồi đó. Vấn đề không phải là cái cách ấy sai, mà là do nó thiếu, chính là thiếu cái phương diện thứ hai mà chúng tôi vừa nêu ra ở trên.

Chừng nào chúng ta còn muốn làm thay, còn muốn làm chủ và ban phát những cái “mẫu” cho học trò thì chừng ấy còn phải chờ đợi trong một tâm trạng bất an về sự thành công của đổi mới giáo dục.

Sự cứng nhắc, rập khuôn, thiếu niềm tin vào học trò và thiếu một tinh thần khai phóng sẽ khó mà tạo nên một sự đột phá thật sự trong giáo dục, cũng như trong dạy văn và học văn.