Có hai lý do khiến Tổng thống Mỹ Donald Trump cần thế giới tin vào tuyên bố cứng rắn của ông rằng chương trình hạt nhân của Iran đã bị xóa sổ.
Thứ nhất, toàn bộ nhiệm kỳ Tổng thống của ông được xây dựng để thúc đẩy hình ảnh một con người mạnh mẽ, thúc đẩy câu chuyện về một nhà lãnh đạo dũng cảm, khác biệt và không thể sai lầm. Bất kỳ thông tin nào đi ngược lại huyền thoại đó đều không được chào đón.
Thứ hai, bất kỳ bằng chứng nào cho thấy Iran vẫn giữ được khả năng sản xuất vũ khí hạt nhân hoặc có thể khôi phục chương trình sau các cuộc không kích táo bạo của Mỹ sẽ đặt ra một câu hỏi khó chịu: Liệu Mỹ có nên tiếp tục sử dụng hành động quân sự để hoàn tất công việc và đối phó với những bước tiến mới của Iran bằng các cuộc tấn công bổ sung? Điều này có thể mở ra một thời kỳ bán chiến tranh kéo dài nhiều năm với Iran.
Đây là điều mà ông Trump không hề muốn và có thể làm gia tăng nguy cơ xung đột rộng hơn và khiến tầng lớp cử tri trung thành “MAGA” (Giúp nước Mỹ vĩ đại trở lại) của ông tức giận.
Ông Trump và các phụ tá hàng đầu đang dấy lên làn sóng phẫn nộ dữ dội, chỉ trích truyền thông vì đã đưa tin về đánh giá ban đầu ở mức “tự tin thấp” của Cơ quan Tình báo Quốc phòng (DIA), cho rằng các cuộc tấn công của Mỹ nhằm vào 3 cơ sở của Iran đã không phá hủy được các thành phần cốt lõi trong chương trình hạt nhân của nước này và có thể chỉ làm chậm chúng lại vài tháng.
Tại hội nghị thượng đỉnh NATO, ông Trump nhấn mạnh lại nỗ lực của mình khi tuyên bố cuộc không kích là “rất, rất thành công”. Ông nói thêm: “Người ta gọi đó là sự hủy diệt. Không quân đội nào trên Trái đất có thể làm được như thế”.
Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth cũng nổi cơn thịnh nộ nhắm vào CNN và New York Times sau khi hai hãng này đưa tin về đánh giá nói trên. “Họ cố xoay chuyển sự việc vì lý do chính trị, để làm tổn thương Tổng thống Trump hay đất nước chúng ta. Họ chẳng quan tâm đến quân đội nghĩ gì”, ông Hegseth.
Nhà Trắng nêu bật đánh giá của Tổng tham mưu trưởng quân đội Israel hôm 25/6 rằng chương trình hạt nhân của Iran đã bị “tổn hại mang tính hệ thống” và lùi lại nhiều năm. Giám đốc CIA John Ratcliffe cũng tuyên bố cơ quan này có bằng chứng cho thấy chương trình đã bị “thiệt hại nghiêm trọng”.
Tuy nhiên, dù những tuyên bố này ám chỉ Iran đã chịu đòn nặng, chúng vẫn chưa hoàn toàn xác thực cho các tuyên bố đầy tham vọng của ông Trump.
Chiến thuật của ông Trump không có gì mới. Ông đang cố gắng phổ biến câu chuyện của riêng mình ra toàn cầu – dù có hay không có bằng chứng. Nhiều người từng chứng kiến chiến thuật kiểu này hiệu quả đến thế nào khi ông Trump tuyên bố gian lận bầu cử năm 2020.
Nếu thế giới tin rằng chương trình hạt nhân của Iran đã bị phá hủy và tất cả nguồn tin trái ngược bị làm mất uy tín, ông Trump sẽ có lý do để không cần hành động thêm.
Những tuyên bố chiến thắng quá sớm của ông Trump có thể gây hại
Bản chất của tình báo luôn mờ ám. Những đánh giá lâu dài, từ nguồn kỹ thuật hoặc nhân lực, về việc Mỹ đã khiến chương trình hạt nhân Iran lùi lại bao xa có thể cần nhiều tháng mới rõ ràng. Cũng không thể biết liệu có phải chính quyền đã nắm được thông tin nhưng chưa công bố vì lý do chiến lược hay không.
Nếu như Nhà Trắng ban đầu đưa ra kết luận thận trọng, họ có thể đã tránh được tranh cãi như hiện nay. Nhưng việc “tua nhanh” đến chiến thắng là điều tất yếu, vì ông Trump đã tuyên bố thành công “tuyệt đối, áp đảo” ngay khi máy bay B-2 còn đang bay. Bất kỳ bằng chứng trái ngược nào cũng đồng nghĩa với sự bẽ mặt và đe dọa đến cái tôi cùng uy tín của ông.
Tuy nhiên, phản ứng cảm tính trước những câu hỏi về việc liệu chương trình hạt nhân Iran có thực sự bị tiêu diệt hay không đã khiến Nhà Trắng trông như đang thu mình phòng thủ – làm dấy lên nghi ngờ về độ trung thực của chính quyền. Và điều đó làm lu mờ những tuyên bố về sự thành công của ông Trump – như một cuộc không kích hoàn hảo vòng quanh thế giới mà không có thương vong của phía Mỹ, gây áp lực hiệu quả buộc Israel và Iran ngừng bắn, cũng như tránh bị cuốn vào một cuộc chiến dài hơi.
Tranh cãi gia tăng về Iran cũng làm lu mờ một thành tựu khác của ông Trump tại hội nghị NATO ở Hà Lan – nơi ông giành được cam kết từ các nước thành viên NATO sẽ chi 5% GDP cho quốc phòng vào năm 2035. Mục tiêu này khó đạt, chưa từng có Tổng thống nào đến gần được mức tương tự.
Việc chính quyền bỗng nhiên tin rằng Iran chỉ còn vài tuần nữa là chế tạo được vũ khí hạt nhân, trong khi không giải thích với người dân Mỹ, khiến động cơ của họ bị nghi ngờ. Không thông báo trước cho một số lãnh đạo đảng Dân chủ về chiến dịch không kích Iran cũng khiến vấn đề bị chính trị hóa một cách không cần thiết – trong khi ông Trump hoàn toàn có thể nhận được sự ủng hộ từ lưỡng đảng.
Sau đó, họ lại hoãn cuộc họp về cuộc không kích tại Quốc hội đến tận thứ Năm, chưa rõ có đạt kết quả hay không.
Các lãnh đạo tình báo của ông Trump đã nhanh chóng lên tiếng nói đỡ cho ông trong hôm 25/6. Giám đốc CIA Ratcliffe nói cơ quan này có “một tập hợp bằng chứng đáng tin cậy” cho thấy chương trình hạt nhân của Iran đã bị “thiệt hại nghiêm trọng”. Ông nói thêm, thông tin đến từ “nguồn và phương pháp đáng tin cậy” xác nhận rằng một số cơ sở hạt nhân then chốt của Iran đã bị phá hủy và cần vài năm để xây dựng lại. Tuy nhiên, tuyên bố này vẫn chưa đạt đến mức “xóa sổ” như ông Trump nói.
Giám đốc Tình báo Quốc gia Tulsi Gabbard cũng đăng trên X rằng “tình báo mới” cho thấy các cơ sở hạt nhân Iran đã “bị tiêu diệt”.
Tuy vậy, không luận điểm nào đưa ra được bằng chứng, để người dân Mỹ tự đánh giá. Không có gì chứng minh cho tuyên bố của ông Trump tại hội nghị NATO rằng Iran không kịp di chuyển lượng uranium làm giàu trước các cuộc không kích. Cũng không có gì đề cập đến việc liệu Iran có duy trì các cơ sở bí mật có thể dùng để chạy đua chế tạo bom hay không.
Chính quyền đang cố né tránh những câu hỏi khó?
Câu hỏi quan trọng nhất hiện nay là liệu các trái bom xuyên phá boong-ke của Mỹ - lần đầu được sử dụng – có thực sự phá được cơ sở hạt nhân Fordow của Iran hay không? Và trong trường hợp chưa đạt được mục tiêu đó, liệu ông Trump đã làm đúng trách nhiệm của Tổng thống khi phớt lờ bằng chứng thực tế?
Phản ứng dữ dội của chính quyền trước báo cáo tình báo sơ bộ, với độ tin cậy thấp, của Lầu Năm Góc đang tạo ra một nguy cơ khác: rằng họ đang gây áp lực lên cộng đồng tình báo để bóp méo dữ liệu, phục vụ mục đích chính trị. Xu hướng này từng gây hậu quả nghiêm trọng cho an ninh quốc gia Mỹ trong quá khứ.
Các báo cáo tình báo trong tương lai – có thể mất hàng tháng – có thể kết luận rằng chương trình hạt nhân Iran đã bị phá hủy hoặc ít nhất bị trì hoãn đủ xa để không còn gây mối đe dọa tức thì. Nhưng nếu không phải vậy, ông Trump sẽ đối mặt với vấn đề chính trị và ngoại giao lớn.
Nếu có bằng chứng đáng tin cậy cho thấy Iran vẫn giữ được một phần chương trình – dù là máy ly tâm hay kho uranium làm giàu – như một số nguồn tin cho biết, thì ông Trump, hoặc Israel, sẽ chịu áp lực phải ra tay thêm lần nữa. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cũng cho biết khả năng Iran đã kịp di chuyển uranium, một vật liệu dễ di chuyển, trước cuộc tấn công của Mỹ và Israel là hoàn toàn có thật.
Hành động quân sự tiếp theo của Mỹ có thể tạo điều kiện cho một cuộc chiến kéo dài hoặc một xung đột cấp thấp sâu hơn ở Trung Đông. Đây là điều mà ông Trump đã thề sẽ tránh, và cũng là rủi ro gây ra rạn nứt trong chính những người ủng hộ ông.