Ông Trump muốn nhận "lâu đài bay" từ Qatar: Có vi phạm Hiến pháp Mỹ?

Tổng thống Donald Trump từ lâu đã phàn nàn về những chiếc máy bay được dùng làm chuyên cơ Không lực Một – từ chi phí đắt đỏ đến màu sơn xanh da trời nhạt mang tính biểu tượng.

Trước sự thất vọng vì chi phí ngày càng phình to và tiến độ trì trệ trong dự án phát triển chuyên cơ Tổng thống mới do hãng Boeing đảm nhiệm, ông Trump đang xem xét một lựa chọn đầy bất ngờ: chấp nhận chiếc máy bay phản lực xa xỉ Boeing 747-8 do quốc gia Trung Đông, Qatar, tặng.

Thỏa thuận này đang làm dấy lên hàng loạt câu hỏi về đạo đức và tính hợp pháp của việc nhận quà từ một quốc gia, dù là đồng minh chiến lược.

Chuyên cơ Tổng thống hiện tại có vấn đề gì?

Tổng thống Mỹ có nhiều máy bay phục vụ cho các chuyến công du, trong đó “Air Force One” (Không lực Một) chỉ là danh hiệu dành cho bất kỳ chiếc máy bay nào đang chở Tổng thống. Đội bay hiện tại gồm hai chiếc Boeing 747-200 đã phục vụ gần 35 năm, cùng với một số máy bay nhỏ hơn như Boeing 757-200 dùng cho các sân bay nhỏ hoặc hành trình ngắn.

Không quân Mỹ đã tìm cách thay thế đội bay này suốt hơn một thập kỷ. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump đã cho ký hợp đồng với Boeing để cung cấp hai chiếc máy bay đã chế tạo sẵn – lớn hơn, nặng hơn nhưng mạnh mẽ hơn và có tầm bay xa hơn. Chúng sẽ được cải tạo thành chuyên cơ Tổng thống, gọi là VC-25B.

Tuy nhiên, dự án này hiện bị đội vốn hàng tỷ USD và chậm tiến độ nhiều năm. Một phần lý do là việc cải tạo máy bay để phục vụ Tổng thống là một nhiệm vụ vô cùng phức tạp. Chuyên cơ Tổng thống, thường được gọi là “Nhà Trắng trên không”, phải có phòng ngủ riêng, phòng họp khẩn cấp (situation room, hay phòng tình huống), phòng mổ y tế, và nhiều ghế ngồi cho các khách VIP, nhân viên và phóng viên. Ngoài ra, còn có thiết bị chống tấn công đặc biệt – tất cả đều được giữ bí mật.

Qatar đề xuất gì?

Gia đình hoàng gia Qatar – một chế độ quân chủ giàu dầu mỏ tại bán đảo Arab – được cho là đang đề xuất tặng cho ông Trump một chiếc máy bay. Nó được mô tả như một “cung điện trên không”, hay “cung điện bay”.

Ông Trump có vẻ sẵn sàng đón nhận món quà này. “Họ đang tặng chúng ta một chiếc máy bay miễn phí”, ông nói. “Tôi có thể nói ‘Không, không, đừng tặng nữa. Tôi muốn trả 1 tỷ hay 400 triệu USD, hay bất cứ giá nào’. Hoặc tôi có thể nói, ‘Cảm ơn rất nhiều’”.

Theo ABC News – hãng tin đầu tiên đưa tin về đề xuất này – giá trị của chiếc Boeing 747-8, hiện đã 13 năm tuổi, là khoảng 400 triệu USD. Dù vậy, chiếc máy bay này vẫn sẽ phải trải qua quá trình cải tạo phức tạp để đáp ứng các yêu cầu dành cho tổng thống, với chi phí chưa được tiết lộ.

ABC News cũng cho biết rằng sau khi ông Trump kết thúc nhiệm kỳ, chiếc máy bay này sẽ được tặng lại cho thư viện Tổng thống của ông.

Ông Trump nói gì?

“Đây không phải là món quà dành cho tôi; mà là món quà cho Bộ Quốc phòng”, ông Trump tuyên bố với báo giới tại Nhà Trắng ngày 12/5. “Nếu chúng ta có thể nhận một chiếc 747 để sử dụng trong vài năm, trong khi các máy bay mới đang được chế tạo, thì đó là một cử chỉ rất đẹp”.

Thư ký báo chí Nhà Trắng, Karoline Leavitt, khẳng định rằng bất kỳ thỏa thuận nào cũng sẽ “tuân thủ hoàn toàn pháp luật” và được thực hiện với “sự minh bạch tuyệt đối”.

Các nhà phê bình phản ứng ra sao?

Thỏa thuận này lập tức khiến cả đảng Dân chủ lẫn Cộng hòa tỏ ra hoài nghi và chỉ trích.

Lãnh đạo phe Dân chủ tại Thượng viện Chuck Schumer nhận định: “Đây không chỉ là hối lộ – mà còn là một kiểu can thiệp ngoại quốc cao cấp với chỗ ngồi rộng rãi”.

Dân biểu Ritchie Torres, đảng Dân chủ, gọi thẳng đây là “một vụ lừa đảo trên không”.

Cựu thư ký báo chí của Tổng thống George W. Bush – Ari Fleischer – cho biết ông phản đối kịch liệt: “Không lực Một phải là biểu tượng hoàn toàn của nước Mỹ. Không có gì đúng đắn khi nhận chiếc chuyên cơ từ một chính phủ ngoại quốc. Dù có thể hợp pháp, tôi sẽ không bao giờ làm thế”.

Tổng thống có được phép nhận quà cá nhân từ quốc gia khác?

Hiến pháp Mỹ cấm mọi viên chức nhà nước nhận “bất kỳ món quà, bổng lộc, chức vụ hay tước vị nào từ bất kỳ vua chúa, hoàng tử hay quốc gia ngoại bang” mà không được sự cho phép của Quốc hội.

Điều khoản này, gọi là “Điều khoản bổng lộc từ nước ngoài”, vẫn còn nhiều khoảng xám pháp lý. Sau khi ông Trump rời nhiệm sở năm 2021, Tòa án Tối cao đã bác bỏ hai vụ kiện liên quan đến việc khách sạn Trump International có được phép nhận tiền từ các chính phủ nước ngoài hay không – vì cho rằng vụ việc đã không còn tính thời sự.

Nếu món quà không phải dành cho cá nhân ông Trump thì sao?

Các điều khoản chính xác của đề nghị từ Qatar hiện vẫn chưa rõ ràng. Giới chức Qatar nói rằng thông tin về việc tặng máy bay là “không chính xác”, và cho biết thỏa thuận vẫn đang được xem xét, chưa có quyết định cuối cùng.

Trên thực tế, các Tổng thống và quan chức Mỹ vẫn thường xuyên nhận quà thay mặt cho chính phủ Mỹ. Nhưng trong những trường hợp như vậy, món quà phải thuộc sở hữu của chính phủ. Ví dụ, theo báo cáo của Bộ Ngoại giao, năm 2023, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã tặng Đệ nhất Phu nhân Jill Biden một chiếc nhẫn kim cương trị giá 20.000 USD – nhưng bà Biden không được phép giữ nó.

Nếu muốn giữ, người nhận phải hoàn lại cho ngân khố Mỹ số tiền tương ứng với giá trị món quà. Những món quà mang giá trị tình cảm thường được chuyển giao cho Cơ quan Lưu trữ Quốc gia, trong khi các vật dụng có thể sử dụng được thì thuộc về Cơ quan Quản lý Dịch vụ Công (GSA).

Điều gì sẽ xảy ra với chuyên cơ Tổng thống sau khi hết nhiệm vụ?

Có tiền lệ cho việc trưng bày chuyên cơ Tổng thống cũ tại thư viện hoặc địa điểm tưởng niệm. Ví dụ, chiếc Lockheed Jetstar từng được Tổng thống Lyndon Johnson sử dụng hiện đang được trưng bày tại trang trại LBJ ở Texas. Một chiếc Boeing 747 từng phục vụ từ năm 1973 đến 2001 hiện đang có mặt tại Thư viện Ronald Reagan ở California.

Tuy nhiên, những chiếc máy bay này chỉ được bàn giao khi chúng đã hết tuổi sử dụng. Nếu chiếc máy bay của ông Trump được “nghỉ hưu” chỉ sau chưa đầy 4 năm sử dụng – trong khi vừa được cải tạo với chi phí khổng lồ – điều đó sẽ tạo nên một sự lãng phí chưa từng có.

Theo Bloomberg, CNN