 |
Thảo luận trong dạy học trực tuyến - Ảnh nguồn logico.com.vn |
Trong bài viết Vượt qua những thử thách của giáo dục trực tuyến, chúng tôi đã giới thiệu cơ bản về tinh thần của phương pháp dạy học lấy việc thực hiện nhiệm vụ học tập làm trọng tâm. Ở bài viết này, xin được đi vào chi tiết và minh họa cụ thể hơn để bạn đọc dễ hình dung và áp dụng. Xin nhắc lại
1. 4.0 hay 0.4?
Một giáo viên THPT chia sẻ với chúng tôi rằng, cô đang dạy online theo kế hoạch năm học 2021 – 2022 này. Mỗi buổi học 5 tiết, hết môn này thì chuyển qua môn khác, từ lớp này “di chuyển” qua lớp khác. Tóm lại là lịch làm việc không có gì thay đổi so với trước đây, khi chưa có dịch.
Cách dạy học thì cũng là soạn giáo án như bình thường, đến giờ thì “vào lớp”, chào nhau, kiểm tra bài cũ, dẫn nhập vào bài mới, cô giảng, trò nghe – ghi, lâu lâu thì cũng hỏi một câu chiếu lệ như cách cũ. Đến buổi học tiếp theo thì lặp lại, vẫn y chang như thế.
Trước khi tiết học diễn ra nhiều ngày thì giáo án (theo mẫu như trước nay) phải được gửi lên một app chung để Trường và Sở kiểm tra, kiểm soát. Mặc dù học sinh học online tại nhà, giáo viên vẫn cứ phải đến trường, mỗi người ngồi một phòng với chiếc máy tính cá nhân và bàn ghế trống trước mặt. Cứ đúng giờ thì đăng nhập, học sinh ào qua; trong lúc giáo viên giảng bài thì vẫn có các bộ phận như Ban giám hiệu, Ban thi đua đi qua đi lại, canh chừng, ghi chép… Giáo viên phải cung cấp ID lớp học cho Ban giám hiệu, để họ vào ra lớp học tùy ý, không cần báo trước, không cần xin phép.
Mô tả rút gọn trên kia có thể giúp ta hình dung ra kiểu dạy và học online đang được tiến hành gần 2 năm nay trong giáo dục nước ta khi ứng phó với Covid-19. Về thực chất nó không khác gì cách thức dạy học truyền thống, chỉ thay lớp học với không gian thực bằng màn hình – không gian ảo mà thôi.
Rõ ràng, chúng ta thấy những cách làm việc trong không gian lớp học truyền thống là có thể khả thi và mang lại hiệu quả nhất định nào đó do đặc thù môi trường tiếp xúc và khả năng tương tác; nhưng khi kênh giao tiếp đã thay đổi gần như hoàn toàn mà cách dạy cách học vẫn giữ nguyên, gần như không hề có bất kỳ sự chuyển dịch đáng kể nào về phương pháp thì là bất ổn và chắc chắn không có mấy hiệu quả.
Có nhiều ý kiến cho rằng hiệu quả hay không là do ý thức của người học, điều ấy đúng, nhưng chỉ đúng một phần, mà lại là cái phần không căn bản. Giáo dục có trách nhiệm hình thành và nuôi lớn nơi ý thức cho người học, chứ không phải phụ thuộc vào ý thức của họ – nói thế thì khác nào tự miễn trừ trách nhiệm cho mình!
Tình yêu sinh ra từ lao động. Chúng ta không thể hy vọng về ý thức của người học khi mà bản thân đã làm thay mọi việc cho họ.
2. Dạy online thế nào cho hiệu quả?
Tôi xin đưa ra ví dụ về cách dạy online hiệu quả. Chẳng hạn tháng này tôi sẽ dạy cho lớp tôi 4 bài (chủ đề, chủ điểm – từ đây gọi chung là “chủ đề”), thì cuối tháng trước tôi sẽ dành 1-2 tiết để giới thiệu cơ bản về 4 bài học ấy, đưa kèm một hoặc một số chủ đề mà tôi cho là trọng tâm ở mỗi bài rồi để mỗi nhóm tự chọn lấy 1 chủ đề, nếu không thích các chủ đề do giáo viên đưa ra thì nhóm học sinh có thể tự đề xuất chủ đề mà mình thích và cho là hay, nếu giáo viên thấy hợp lý thì chấp thuận. Ở đây, mục tiêu cần đạt của mỗi bài học (chủ đề) là quan trọng nhất, và nó phải được giao cho học sinh như một hướng đích.
Học sinh sẽ làm việc cùng nhau (qua hình thức online) để hoàn thành chủ đề ấy, rồi phân công nhau trình bày khi đến lịch “thuyết trình”. Theo lịch, mỗi nhóm sẽ hoàn thành chủ đề được giao và chuyển cho giáo viên và cả lớp đọc trước để chuẩn bị câu hỏi thảo luận, chất vấn, đối thoại… Trong quá trình hoàn thiện sản phẩm của mình, học sinh có thể liên tục trao đổi với giáo viên để được tư vấn, góp ý, giúp đỡ về học liệu v.v.
Buổi học online của chúng tôi sẽ là buổi làm việc của học sinh, giáo viên sẽ có mặt ở đó để cố vấn và hướng dẫn. Theo kế hoạch đã được lên từ trước, các nhóm sẽ lần lượt trình bày (ngắn gọn, trọng tâm vì thầy và các bạn trong các nhóm khác đã đọc trước rồi), sau khi đã trình bày xong thì nhóm phụ trách sẽ phải trả lời chất vấn của các thành viên trong lớp, kể cả của giáo viên. Cứ như thế, một không khí thảo luận, bàn cãi, cọ xát sẽ mỗi lúc một nóng lên… Một chủ đề như thế có thể được tiến hành trong thời gian từ vài tiết đến có khi cả tuần mới xong, tùy vào dung lượng, tính hấp hẫn, và cả diễn biến của cuộc thảo luận – vì các buổi trao đổi của lớp học sẽ được đẩy đi rất xa hoặc rất mới mẻ.
Giáo viên sẽ đánh giá, cho điểm trong suốt quá trình thực hiện chủ đề của học sinh, cả nhóm chủ trì lẫn học sinh tham gia đối thoại. Đánh giá từ sản phẩm đến trình bày, đặt câu hỏi thảo luận, trả lời chất vấn, văn hóa tranh luận v.v. Đây chính là một trong những thúc đẩy và động lực để học sinh dần hình thành tính chủ động, tự giác và lòng ham thích “tranh cãi”. Các phẩm chất sẽ được hình thành, bồi đắp và lớn lên theo thời gian bằng một cách thức lao động như thế.
Một lối học như vậy thì sự cứng nhắc, khuôn khổ, gò ép của kiểu giáo án truyền thống, của kiểu quy định tiết học rập khuôn và sự “theo dõi”, giám sát, dò xét và bắt lỗi như trong các nhà trường đang làm bây giờ là không thể thực hiện được. Chính vì thế, việc dỡ bỏ các hàng rào hành chính cũng như sự siết chặt chuyên môn của người giáo viên phải được thực hiện. Cần tạo ra một không gian rộng nhất có thể để các hoạt động giáo dục của thầy và trò được tiến hành, ở đó không ai được can thiệp vào một cách thô bạo, không được quy định một cách cơ giới, và tránh mọi sự kiểm soát mang tính hành chính.
Tôn trọng người dạy và người học là điều kiện thiết yếu của thành công; quản lý đầu ra (chứ không phải quy định chặt cứng đến từng chữ trong giáo án của người dạy như nhiều nơi đang làm), và lấy chất lượng giáo dục làm thước đo là điều kiện tiên quyết cho sự hiện thực hóa của phương pháp này.
