Tiêm kích tàng hình F-35 liên tiếp gặp nạn: Nguyên nhân do đâu?

Máy bay bị rơi, phi công đã kịp thời thoát hiểm bằng ghế phóng và không bị thương, cũng không có thương vong nào khác trong vụ tai nạn này. Ngay trong đêm, các đội phản ứng khẩn cấp đã có mặt tại hiện trường. Nguyên nhân vụ việc hiện đang được điều tra.

Lịch sử tai nạn dày đặc

Ngày 28/9/2018, một chiếc F-35B thuộc phi đội huấn luyện VMFAT-501 của Thủy quân lục chiến Mỹ cũng gặp nạn rơi gần căn cứ Beaufort (Nam Carolina), nguyên nhân do vỡ ống dẫn nhiên liệu.

Tính đến ngày 30/7/2025, theo các thông tin công khai, đã có tổng cộng 15 chiếc F-35A/B/C gặp tai nạn trên toàn cầu, trong đó 10 chiếc thuộc các lực lượng Không quân, Hải quân và Thủy quân lục chiến Mỹ.

F-35 “Lightning II” là sản phẩm của hãng Lockheed Martin, với thiết kế một động cơ duy nhất, hiện có ba phiên bản khác nhau.

Phiên bản F-35A (dành cho không quân) sử dụng động cơ F135-PW-100 của Pratt & Whitney, lực đẩy tối đa khoảng 43.000 pound (tức 19,5 tấn); giá 82-85 triệu USD/chiếc. Đây là phiên bản rẻ nhất và phổ biến nhất (chiếm hơn 70% đơn hàng toàn cầu).

Phiên bản F-35B dùng cho Thủy quân lục chiến (cất hạ cánh thẳng đứng, STOVL) dùng động cơ F135-PW-600 tích hợp quạt nâng, lực đẩy khoảng 41.000 pound (tức 18,6 tấn); 105 – 110 triệu USD/chiếc. Hệ thống nâng phức tạp khiến chi phí cao hơn nhiều so với F-35A.

Phiên bản F-35C (triển khai trên tàu sân bay) trang bị động cơ F135-PW-400, lực đẩy khoảng 43.000 pound (19,5 tấn); có khung thân được gia cố mạnh hơn, cánh rộng hơn và có thể gập lại; giá 95 - 100 triệu USD/chiếc.

F-35 là ví dụ điển hình cho triết lý “một khung thân, nhiều biến thể”, ưu tiên khả năng tấn công mặt đất, nhưng vẫn giữ một phần năng lực không chiến.

Tuy nhiên, hình dáng thân máy bay khá "mập mạp", ngắn và dày, khiến nhiều cư dân mạng Trung Quốc đặt biệt danh cho dòng chiến đấu cơ này là “phì điện”, để nhại cái tên “Lightning” (Siểm điện, tia chớp), hàm ý rằng chiếc máy bay này “chậm chạp như sên”.

Rủi ro do thiết kế một động cơ

Việc sử dụng duy nhất một động cơ khiến F-35 dễ gặp nguy hiểm khi xảy ra sự cố kỹ thuật hay va chạm với chim trời. Một trục trặc nhỏ cũng có thể dẫn đến tai nạn nghiêm trọng.

Nhiều báo cáo cho thấy, dòng động cơ F135 do Pratt & Whitney sản xuất tồn tại lỗi thiết kế – đặc biệt là hiện tượng cộng hưởng dao động (harmonic resonance), có thể khiến ống nhiên liệu bị nứt vỡ, dẫn đến hỏng hóc động cơ nghiêm trọng.

Không chỉ lỗi động cơ, các biến thể khác nhau của F-35 cũng tồn tại những vấn đề riêng: Ở biến thể F-35B cất hạ cánh thẳng đứng: Hệ thống quạt nâng phục vụ cất-hạ cánh thẳng đứng đòi hỏi phân bổ lực rất phức tạp. Ngày 15/12/2022, một chiếc F-35B đã rơi tại căn cứ Fort Worth (Texas) vì mất thăng bằng trong khi hạ cánh thẳng đứng do rung động động cơ khiến lực nâng bị giảm.

Hệ thống càng hạ cánh yếu: Để đảm bảo thiết kế tàng hình, không gian trong thân máy bay bị nén chặt, dẫn đến kết cấu càng hạ cánh yếu. Ngày 1/12/2022, tại căn cứ Kadena (Okinawa, Nhật Bản), càng mũi của một chiếc F-35B thuộc Phi đội tiêm kích – tấn công số 121 (Marine Fighter Attack Squadron 121, VMFA-121 mang tên "Green Knights" (Kỵ sĩ xanh) của lực lượng Thủy quân lục chiến Mỹ bất ngờ gãy gục trong quá trình kéo dắt, khiến mũi máy bay đập xuống đất, phi công bị thương.

Các chuyên gia quân sự cho rằng, F-35 là nạn nhân của triết lý phát triển “nặng khái niệm, nhẹ nền tảng” của tổ hợp công nghiệp quốc phòng Mỹ.

Không chỉ lỗi kỹ thuật của động cơ, F-35 còn thường xuyên gặp vấn đề với hệ thống điều khiển bay khi hạ cánh, lỗi logic phần mềm gây hiệu ứng dây chuyền.

Chẳng hạn, chương trình nâng cấp TR-3 đã nhiều lần bị hoãn (dự kiến lùi đến 2026) do thất bại trong quá trình kiểm thử phần mềm.

Ảnh hưởng tới thị trường xuất khẩu

Chuỗi tai nạn của F-35 đã khiến nhiều quốc gia đồng minh Mỹ nghi ngờ và rút đơn đặt hàng: Bồ Đào Nha đã hủy kế hoạch mua 24 chiếc F-35, chuyển sang tiêm kích Rafale của Pháp.

Canada thông báo sẽ đánh giá lại hợp đồng mua 88 chiếc F-35, xem xét thay thế bằng JAS-39 Gripen của Thụy Điển hoặc dự án FCAS (máy bay thế hệ mới của châu Âu).

Tóm lại, F-35 không còn là biểu tượng công nghệ bất khả chiến bại của Mỹ. Những tai nạn liên tục, lỗi thiết kế nghiêm trọng, cộng với việc chi phí cao, độ tin cậy thấp, đang làm suy giảm uy tín của Lockheed Martin – nhà sản xuất từng vang danh toàn cầu.

Nếu không xử lý tận gốc những khiếm khuyết này, cả về công nghệ lẫn quản trị, tương lai của F-35 trên thị trường quốc tế sẽ ngày càng u ám.