E-magazine Tự chủ bệnh viện: Vướng nhất vẫn là hành lang pháp lý

Tự chủ bệnh viện (BV) đã trở thành vấn đề xã hội nóng đến mức bước vào nghị trường kỳ họp thứ IV Quốc hội khóa XV đang diễn ra. Vì thế, một lần nữa, giám đốc các BV “trong cuộc” và các chuyên gia đã có thêm một cuộc bàn thảo vấn đề này tại cuộc tọa đàm "Tự chủ BV thế nào để phục vụ người dân tốt hơn?" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức vào cuối chiều ngày 14/11.

Là người đầu tiên lên tiếng trong cuộc tọa đàm, Giám đốc BV Bạch Mai Đào Xuân Cơ cho biết: Năm 2020, BV Bạch Mai và BV K được Chính phủ chỉ định thí điểm tự chủ toàn diện. BV Bạch Mai đã bắt tay thực hiện tự chủ toàn diện trong bối cảnh hết sức khó khăn: Dịch Covid-19 bùng phát, đồng thời, Thanh tra Chính phủ phát hiện BV có nhiều sai phạm trong liên doanh liên kết, khiến 11/27 đề án phải chuyển cơ quan điều tra, số còn lại hết hợp đồng. BV rơi vào tình trạng thiếu thiết bị y tế trầm trọng.

Điều này bộc lộ khi dịch Covid-19 được kiểm soát và người dân đến khám, chữa bệnh (KCB) tăng đột biến: Thiếu toàn bộ hệ thống thiết bị siêu âm, nội soi, thiết bị phục vụ phẫu thuật như robot Rosa, kính hiển vi phẫu thuật, hệ thống phẫu thuật nội soi… Trước 2019, BV Bạch là một trong số BV sớm có thiết bị đồng bộ cho chẩn đoán ung thư, như cộng hưởng từ, máy xạ trị gia tốc, máy phẫu xạ hiện đại, nhưng nay, là con số 0.

PGS.TS. Đào Xuân Cơ lý giải: Nguyên nhân do cơ chế ký kết các hợp đồng liên doanh liên kết lỏng lẻo, văn bản pháp quy chưa rõ ràng, nên khi kiểm tra thì phát hiện sai phạm. Do vậy, không có nhà đầu tư nào tiếp tục ký kết hợp đồng, nhưng BV cũng không có ngân sách để mua, khi sau hơn 2 năm thực hiện thí điểm tự chủ toàn diện, cộng với ảnh hưởng của dịch bệnh, BV không đủ chi thường xuyên, lương, thưởng cho cán bộ, nhân viên.

Trong khi đó, mỗi ngày có 6.000-10.000 người đến KCB, nên BV phải bố trí lại ca kíp, bắt đầu từ 5h sáng, để đảm bảo không từ chối bệnh nhân nào.

Theo Giám đốc BV Bạch Mai, mặc dù thí điểm tự chủ toàn diện nhưng BV chưa bao giờ được tự chủ về giá và giá dịch vụ y tế của BV thu bằng giá bảo hiểm y tế (BHYT), đã được xây dựng từ lâu, tức là chỉ thu 4/7 yếu tố cấu thành viện phí. Xác định là BV công lập, tuyến cuối phải tiếp nhận bệnh nhân nặng, trong đó, trên 90% bệnh nhân BHYT, nhiều người nghèo, người có công, vùng sâu vùng xa, BV không thu thêm khoản nào.

Vì thế, chênh lệch thu chi không có, mặc dù BV đông bệnh nhân. Trong khi BV phải chi tất cả các khoản, từ chi cho con người, chi đầu tư xây dựng, mua sắm trang thiết bị, đến duy trì bảo dưỡng, nên thu không đủ để chi.

BV gặp khó khăn, đời sống bị ảnh hưởng, nhiều người có chuyên môn tốt, công tác ở BV nhiều năm, đã rời sang các BV tư nhân làm việc. Từ năm 2020 đến nay, đã có trên 300 cán bộ chuyển đi.

Khó khăn nữa là nhà cửa của BV đã xuống cấp nặng nề, cần nhiều nghìn tỷ để xây mới, nhưng BV không có. Trong khi đó, BV đang có một hóa đơn báo nợ thuế đất tới 160 tỷ.

PGS.TS Đào Xuân Cơ tiếp tục khẳng định tính đúng đắn của chủ trương xã hội hóa y tế, nhưng cần phải có hệ thống văn bản pháp quy rõ ràng về lĩnh vực này. Tự chủ toàn diện BV sẽ phải xã hội hóa, nên các vấn đề liên doanh liên kết, thuê địa điểm, thuê máy móc thiết bị y tế… phải có hành lang pháp lý chuẩn, là Luật khám, chữa bệnh, Luật giá, Luật BHYT… Ngay cả Thông tư, Nghị định, cũng phải rà soát lại trước khi thực hiện. Nếu không, sẽ không ai dám làm vì rất dễ vướng vào sai phạm.

Giám đốc BV Bạch Mai thẳng thắn: Vấn đề chính là BV cần cơ chế chính sách phù hợp để thực hiện 3 nhiệm vụ chính trị: Tiếp nhận bệnh nhân nặng từ các tỉnh; đào tạo nhân lực; nghiên cứu và ứng dụng các đề tài khoa học, cập nhật kỹ thuật hiện đại trước khi chuyển giao cho tuyến dưới.

GS.TS Lê Văn Quảng - Giám đốc BV K - đính chính thông tin BV K và BV Bạch Mai dừng tự chủ: Không phải dừng tự chủ mà chúng tôi xin chuyển sang hình thức tự chủ khác phù hợp hơn. BV K muốn chuyển sang thực hiện theo Nghị định 60, do đã có Thông tư hướng dẫn.

BV Việt Đức và BV K đều là BV chuyên khoa, nên cũng muốn tự chủ theo nhóm 2, là tự chủ chi thường xuyên. Hiện BV Bạch Mai cũng đề xuất chuyển sang nhóm 2, bởi BV Chợ Rẫy và BV Bạch Mai là hai BV hạng Đặc biệt, mà BV Chợ Rẫy đã chuyển sang nhóm 2.

Khi thực hiện tự chủ, BV có nhiều cơ hội cũng như gặp nhiều thách thức. Tuy nhiên, BV K may mắn hơn BV Bạch Mai là máy móc xã hội hóa vẫn hoạt động bình thường, sau khi thanh, kiểm tra không có vấn đề gì. Nguồn thu cũng có nhưng không nhiều, đặc biệt giảm 1/3 do dịch .

Song, BV cũng gặp những thách thức như đang xây dựng cơ sở 1 và cần phải có 1.020 tỷ đồng để làm tiếp. Mà nếu BV tự chủ toàn diện chắc chắn không thể lo được. Khi xây xong, BV chưa đi vào hoạt động được cũng là 1 bài toán cho lãnh đạo.

Cũng như Bạch Mai, BV K cũng đang thiếu máy móc phục vụ bệnh nhân. Trước đây, BV có 9 máy xạ trị, nhưng giờ chỉ còn 5 cái hoạt động, vì cái thì hết khấu hao, cái thì hết niên hạn. Máy chụp cắt lớp phải làm đến 23h đêm. Máy CT từ 6h-18h mới hết. BV phải chia ca để đảm bảo cho bệnh nhân. Bệnh nhân ung thư phải chạy xạ trị, có máy chạy 24 tiếng, gần như bệnh nhân thức cả đêm để chạy xạ. Để đáp ứng được số lượng bệnh nhân xạ trị hiện nay, BV phải cần 10 máy nữa. 10 máy cần 1.300 tỷ đồng, nếu tự chủ toàn diện, thì biết bao giờ mới đầu tư xong?

“Do vậy, BV muốn chuyển sang Nghị định 60, được Nhà nước đầu tư 3-4 năm nữa, sau đó chúng tôi đủ nguồn vốn thì tự chủ toàn diện”- ông Quảng đề nghị.

Chia sẻ tại buổi tọa đàm, ông Nguyễn Anh Trí - đại biểu Quốc hội, nguyên Viện trưởng Viện Huyết học Truyền máu Trung ương - nhấn mạnh: Người làm quản lý cần nhất là cơ chế, hơn là cần tiền.Từ kinh nghiệm tự chủ chi thường xuyên thành công của Viện Huyết học Truyền máu Trung ương trong 3 đời Viện trưởng, ông Trí cho rằng tự chủ rất cần thiết, nhưng chỉ nên tự chủ ở mức 2. Vì Nghị quyết 33 chưa có hệ thống văn bản pháp quy hướng dẫn, nên làm rất dễ bị sai phạm.

"Tôi không ủng hộ tự chủ đến mức cao nhất, vì sẽ thành tư nhân hóa và sai định hướng XHCN. BV Bạch Mai khi thực hiện Nghị định 43 là tự chủ chi thường xuyên, đời sống anh em rất dễ chịu. Nhưng khi chuyển qua Nghị quyết 33 là tự chủ mức cao nhất thì bị 3 cái vướng: Văn bản pháp quy hướng dẫn chưa có và làm là bị sai; dịch COVID-19, BV bị phong tỏa; liên tiếp hai giám đốc vướng vòng lao lý. Ba lý do dồn lại một lúc nên họ không thể làm được”- ông Trí nhận xét.

Là người giám sát ngành y suốt 20 năm làm đại biểu Quốc hội, ông Bùi Sỹ Lợi - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội - chỉ ra 3 vấn đề chưa thực hiện tự chủ toàn diện được: Thể chế chưa đáp ứng yêu cầu; tổ chức thực hiện có vấn đề; cơ chế giá chưa phù hợp.

“Giao cho BV tính đúng, tính đủ giá, mà tiền lương tối thiểu đã điều chỉnh 1.490.000 rồi, sao anh vẫn giữ 1.300.000? Phần chênh lệch đó lấy đâu? Đó chính là "gậy ông đập lưng ông", đánh vào nhân dân” - ông Lợi bày tỏ.

Trong Nghị quyết 19 của Trung ương về đổi mới các đơn vị sự nghiệp công lập, có 4 loại hình tự chủ về tài chính. Loại hình đầu tiên là tự chủ toàn diện, toàn phần được vì tự chủ cả về đầu tư, xây dựng cơ bản. Nhưng BV làm sao đủ năng lực tài chính để làm khi mà giá chưa tính đúng, tính đủ?

Nếu tự chủ theo cách này đối với ngành y thì chỉ đem lại khó khăn, vướng mắc cho người dân. Mà, chăm sóc sức khỏe nhân dân là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Đảng và Nhà nước.

Ông Lợi khẳng định quá trình giám sát ngành y, ông chưa thấy một BV nào đủ điều kiện để tự chủ toàn phần. Nhiều BV không có bệnh nhân đến thường xuyên nhưng vẫn giao tự chủ.

“Khi giám sát tại BV Thạch Thất của Hà Nội, tôi nói với Chủ tịch Hà Nội là không hiểu sao Hà Nội lại giao cho BV này tự chủ, khi không có bệnh nhân đến. Nếu cứ giao tự chủ mà không đầu tư, không chuyển giao KH&CN và không có phúc lợi xã hội thì BV Nhà nước để làm gì?” - ông Lợi đặt vấn đề.

Vì thế, ông Lợi cho rằng, BV tuyến cuối và tuyến chăm sóc sức khỏe ban đầu, phải do Nhà nước đầu tư. Ở BV tuyến cuối, cần tập trung 3 vấn đề: Đầu tư để hiện đại hóa công nghệ, vì là tuyến chăm sóc bệnh nặng nhất, nên đòi hỏi kỹ thuật cao nhất; chuyển giao công nghệ, kỹ thuật hiện đại cho tuyến dưới; Bảo đảm an sinh xã hội, vì đã lên đến tuyến cuối cùng mà bệnh nhân không có điều kiện thì chẳng nhẽ BV lại không điều trị?

Là một chuyên gia pháp lý, TS. Nguyễn Huy Quang - nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ Y tế - khẳng định: Tự chủ BV phải bảo đảm công bằng trong chăm sóc sức khỏe, tức là người dân phải bỏ tiền ít đi và ngân sách Nhà nước phải đầu tư nhiều hơn. Thứ hai là chất lượng KCB phải nâng cao và khả năng tiếp cận của người bệnh đối với các dịch vụ y tế ngày càng tốt hơn, với chất lượng cao hơn và giá dịch vụ vừa phải. Thứ ba, tự chủ nhưng vẫn phải bảo đảm là đơn vị sự nghiệp công lập, tức là thực hiện chính sách an sinh xã hội.

Trong tự chủ, chúng ta không chỉ tự chủ về mặt tài chính, mà còn tự chủ về chuyên môn, về tổ chức cán bộ, về đầu tư mua sắm và quản lý tài sản, về giá KCB và tự chủ về tiền lương và mức độ phụ cấp. Có rất nhiều quy định, giống như “bãi mìn cơ chế”, mà nếu không viện dẫn một cách cụ thể thì rất dễ vi phạm.

Về tự chủ trong hoạt động chuyên môn, theo Nghị quyết của Chính phủ, BV K, BV Bạch Mai tự chủ toàn diện, được tăng quy mô giường bệnh, được mở rộng thêm các khoa phòng, tăng dịch vụ KCB nhưng lại vướng các quy định của Luật KCB, nên BV không thể làm được, bởi Nghị quyết chỉ là Nghị quyết, chúng ta vẫn phải tuân thủ pháp luật,.

Về tự chủ trong tổ chức cán bộ, quy định đối với các BV sự nghiệp công lập tự chủ về chi thường xuyên và tự chủ về đầu tư, thì có Hội đồng quản lý. Nhưng lại không nói mối quan hệ giữa Hội đồng quản lý với Giám đốc BV, với Đảng ủy BV, với Ban kiểm soát và ai là đầu mối để quan hệ với cơ quan chức năng, trong đó có Bộ Y tế và các cơ quan đóng trên địa bàn?

Ông Quang nhấn mạnh: Tôi chưa thấy có quy định nào về việc Ban kiểm soát có tính độc lập hay không để chi phối các hoạt động của Hội đồng quản lý, Ban Giám đốc BV. Cũng chưa rõ ai là người chịu trách nhiệm hoàn toàn về các hoạt động, kể cả đầu tư, mua sắm, tài sản, nhân lực của BV? Chủ tịch Hội đồng quản lý hay Giám đốc BV sẽ chịu trách nhiệm trước các vi phạm pháp luật? Một số Nghị định về tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức, vị trí việc làm, không ăn nhập gì với BV tự chủ, đặc biệt là BV tự chủ toàn diện.

Ông Quang cũng chỉ ra những bất cập trong cơ chế đầu tư mua sắm và quản lý tài sản, khi có liên doanh, liên kết, kể cả tài trợ, viện trợ cho BV máy móc, thiết bị, thì giá trị tài sản đó như thế nào và làm thế nào để chuyển vào tài sản công? Nghị định 40 hướng dẫn thi hành Luật Đầu tư công, nhưng chỉ giao mỗi nhiệm vụ là BV tự chủ toàn diện được quyền phê duyệt phương án đầu tư cho nhóm A (trước đây là Bộ Y tế, bây giờ giao cho giám đốc BV) nhưng không quy định nguồn tiền ở đâu.

Ông Quang cũng đề cập đến những vấn đề nóng của ngành y tế như trong vấn đề mua sắm, mà vừa rồi nhiều quan chức ngành y tế đã vướng vào vòng lao lý do liên quan đến vi phạm đấu thầu, tham ô, tham nhũng…cũng như vấn đề thiếu thuốc, trang thiết bị, vật tư y tế, vẫn chưa khắc phục được.

Theo ông Quang, tiền lương thì theo thang bảng lương, muốn tự chủ, kể cả nhóm 2, nhóm 3, cũng phải theo thang bảng lương đó. Theo Luật Viên chức, có chức danh nghề nghiệp được hưởng lương từ ngân sách nhà nước. Ngân sách Nhà nước quy định mức lương, nhưng tiền lương lại do BV tự chủ trả. Đấy cũng là một vấn đề liên quan đến an sinh xã hội mà chúng ta suy nghĩ.

Trong 7 yếu tố cấu thành giá KCB, chưa nói về vấn đề chi đầu tư. Mà, không có đầu tư thì không thể nào làm nổi tự chủ toàn diện BV.

“Chủ trương tự chủ là đúng đắn nhưng để tự chủ, đặc biệt là tự chủ toàn diện, thì cần có hành lang pháp lý đầy đủ, hướng dẫn tự chủ về mặt tổ chức, mua sắm tài sản, giá dịch vụ KCB, cũng như tiền lương tiền công. Khi đã có hành lang pháp lý để áp dụng, thì mới tổ chức, thực hiện”- Ông Quang nhấn mạnh.