|
|
| Hệ thống phóng và radar của hệ thống phòng không Bavar 373 (bên trái) và chiến đấu cơ F-35. Ảnh: MW. |
Sau các báo cáo mới đây rằng lực lượng phòng không Iran đã bắn hạ thành công 2 tiêm kích F-35 của Israel, và sau đó có thông tin về chiếc F-35 thứ ba bị tiêu diệt, các nguồn tin từ chính phủ Iran đã cung cấp thêm chi tiết về các cuộc chạm trán này, khẳng định hệ thống phòng không Bavar 373 chính là lực lượng đã lập công trong cả ba vụ bắn hạ.
Theo truyền thông nhà nước Iran, các vụ bắn hạ này đã dẫn đến việc bắt sống hai phi công Israel, nếu được xác nhận, đây sẽ là lần đầu tiên trong lịch sử các máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm bị bắn rơi. Điều này cũng phản ánh mức độ rủi ro cực kỳ cao khi xâm nhập không phận Iran, ngay cả với các máy bay hiện đại nhất.
Việc đánh giá năng lực của hệ thống Bavar 373 sẽ cung cấp cái nhìn quan trọng về các đặc tính hiệu năng có thể đã giúp hệ thống này bắn hạ chiến đấu cơ có khả năng tàng hình cực cao như F-35, đồng thời cho thấy khả năng triển khai hệ thống này để bảo vệ các mục tiêu trọng yếu trong lãnh thổ Iran.
Mặc dù Bavar 373 hoạt động như một phần của mạng lưới phòng không quy mô lớn – bao gồm cả hệ thống radar tầm xa Rezonans-NE và tên lửa đất đối không tầm xa S-200 cùng nhiều thành phần hỗ trợ khác – hệ thống này vẫn được xem là “xương sống” của mạng lưới phòng thủ Iran.
Hệ thống Bavar 373 bắt đầu được phát triển từ đầu thập niên 2010, sau khi Nga chấm dứt thỏa thuận cung cấp hệ thống phòng không S-300PMU-1 cho Iran vào năm 2010 do áp lực từ phương Tây. Phiên bản đầu tiên của hệ thống nội địa này được Iran giới thiệu vào năm 2016 với tầm bắn công bố là 200 km, tuy nhiên vẫn tồn tại nhiều nghi vấn về độ hoàn thiện của nó.
Việc Bộ Quốc phòng Iran quyết định mua hệ thống S-300PMU-2 của Nga vào năm 2016 được coi là tín hiệu cho thấy Iran khi đó vẫn chưa thể hoàn toàn tin cậy vào Bavar 373 trong vai trò phòng không tầm xa, bất chấp thực tế rằng hệ thống S-300PMU-2 vốn đã ra đời từ cuối những năm 1990.
Tuy nhiên, hệ thống Bavar 373 sau đó đã được hiện đại hóa đáng kể, trong đó có nhiều suy đoán rằng chương trình này từng nhận được sự hỗ trợ công nghệ từ Triều Tiên trong giai đoạn đầu phát triển, và sau đó là từ Nga – đặc biệt trong khuôn khổ thỏa thuận mua S-300PMU-2. Kết quả của quá trình nâng cấp này là việc Iran ra mắt một phiên bản Bavar 373 mới vào tháng 8/2021, trong đó các nguồn tin trong nước tuyên bố hệ thống này thậm chí đã vượt qua cả hệ thống S-400 của Nga.
Phát biểu về phiên bản mới của Bavar 373 trong năm 2021, Thứ trưởng Quốc phòng Iran – Chuẩn tướng Mahdi Farahi, từng đứng đầu Tổ chức Công nghiệp Hàng không Vũ trụ Iran – tuyên bố: "Các phiên bản mới của Bavar-373 đang được phát triển, và sắp tới một phiên bản có thể đạt đến hoặc vượt qua đẳng cấp của S-400 sẽ được ra mắt".
Tương tự S-400, phiên bản mới của Bavar 373 được trang bị nhiều loại radar hoạt động trên các băng tần bổ trợ nhau, và được cho là có thể phát hiện cùng lúc tới 300 mục tiêu, theo dõi 60 mục tiêu trong số đó.
Mặc dù chưa rõ liệu Bavar 373 có thực sự sánh ngang với S-400 hay không, nhưng việc Bộ Quốc phòng Iran không tiếp tục theo đuổi việc mua thêm các hệ thống phòng không hiện đại của Nga cho thấy Tehran đặt niềm tin lớn vào năng lực của hệ thống do mình tự phát triển. Mặc dù Iran không có hệ thống radar tương đương Rezonans-NE (được Nga cung cấp năm 2019, có khả năng phát hiện tiêm kích tàng hình từ khoảng cách rất xa), nhưng hệ thống phòng không nội địa này vẫn được đánh giá là đủ sức thay thế.
Ngày 17/4/2024, lực lượng phòng không Iran tiếp tục công bố một phiên bản Bavar 373 mới đã được hiện đại hóa sâu hơn, bao gồm tích hợp loại tên lửa đất đối không sử dụng nhiên liệu rắn mới mang tên Sayyad 4B, với tầm bắn ước tính khoảng 300 km. Phiên bản Bavar 373 năm 2021 chỉ có tầm phát hiện mục tiêu là 260 km đối với máy bay lớn – con số này thấp hơn nhiều so với radar 91N6E Big Bird của S-400 (tầm phát hiện 600 km). Điều này dẫn đến nhiều nghi vấn liệu phiên bản 2024 có được tích hợp loại radar tầm xa hơn, hoặc liệu tên lửa Sayyad 4B có được thiết kế để nhận dữ liệu mục tiêu từ các hệ thống khác nhằm thực hiện đánh chặn ở cự ly xa nhất hay không.
Tháng 10/2024, xuất hiện nhiều đồn đoán rằng Bavar 373 đã lần đầu tiên được triển khai trong thực chiến, khi một hệ thống phòng không nội địa của Iran bị nghi đã đánh chặn một hoặc nhiều tên lửa Israel ở khoảng cách trên 100 km.
Dù vẫn còn nhiều điểm chưa rõ về năng lực thực tế của Bavar 373, sự tin tưởng mà Bộ Quốc phòng Iran dành cho hệ thống này, cùng với những thành công đã được xác nhận từ các hệ thống phòng không tầm ngắn hơn của Iran trong các trận đánh lớn, đã làm dấy lên khả năng rằng Bavar 373 thực sự là một vũ khí đáng gờm.
Mặc dù nền tảng công nghệ của Iran khó có thể sánh được với các nước như Trung Quốc, Triều Tiên hay Nga, nhưng không thể loại trừ khả năng hệ thống này có thể vượt qua S-300PMU-2 và thậm chí là những phiên bản đầu của S-400, từ đó trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với cả các chiến đấu cơ tàng hình tiên tiến khi hoạt động trong một mạng lưới phòng không tích hợp.