Israel vừa giáng một đòn mạnh vào chương trình hạt nhân của Iran, phá hủy nhiều cơ sở hạ tầng then chốt và loại bỏ một số nhà khoa học hàng đầu. Tuy nhiên, mục tiêu cốt lõi nhất – cơ sở làm giàu uranium được bảo vệ nghiêm ngặt nhất của Tehran – vẫn chưa bị chạm tới, đồng nghĩa với việc Iran vẫn còn cơ hội tiếp tục tiến tới chế tạo bom hạt nhân.
Theo các quan chức Israel và Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), tính đến ngày 15/6, tức 3 ngày sau khi bắt đầu chiến dịch, Israel đã phá hủy một số lượng đáng kể máy ly tâm tại cơ sở làm giàu uranium lớn nhất Iran ở Natanz, giết hại 10 nhà khoa học hạt nhân hàng đầu, đồng thời đánh sập những mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng phục vụ chế tạo vũ khí nguyên tử.
Giới phân tích nhận định đây có thể là bước ngoặt trong nỗ lực kéo dài hàng thập kỷ của Israel nhằm ngăn chặn chương trình hạt nhân Iran. Thành công của chiến dịch sẽ giúp Tel Aviv đạt được một trong hai mục tiêu chiến lược: hoặc vô hiệu hóa hoàn toàn, hoặc ít nhất làm chậm tiến trình hạt nhân của Iran trong nhiều năm tới. Ngược lại, nếu thất bại, hậu quả sẽ cực kỳ nghiêm trọng: Iran có thể trục xuất các thanh sát viên quốc tế và đẩy nhanh tốc độ phát triển vũ khí hạt nhân.
Bài toán hóc búa nhất đối với Israel vẫn là cơ sở Fordow – nơi Iran đang tiến hành làm giàu uranium ở cấp độ cao. Fordow được xem là địa điểm kiên cố bậc nhất trong hệ thống hạt nhân của Iran, nằm sâu trong lòng núi gần thành phố Qom. Giới chuyên gia nhận định, cơ sở này chỉ có thể bị phá hủy hoàn toàn nếu sử dụng loại bom xuyên phá boong-ke cực mạnh mà hiện chỉ Mỹ mới sở hữu.
“Cho tới lúc này, Israel đã tấn công vào những mắt xích quan trọng của chương trình hạt nhân Iran. Nhưng nếu lo ngại lớn nhất là nguy cơ Iran tăng tốc để sở hữu vũ khí hạt nhân, thì Fordow mới thực sự là chiến trường then chốt”, ông Richard Nephew, cựu quan chức Mỹ từng tham gia đàm phán hạt nhân với Iran dưới thời Tổng thống Obama và Biden, nhấn mạnh.
Dù chưa thể chạm tay tới Fordow, nhưng những tổn thất mà Israel đã gây ra cho chương trình hạt nhân Iran vẫn rất đáng kể. Theo IAEA, sự cố mất điện đột ngột tại Natanz có thể đã khiến một phần trong số khoảng 14.000 máy ly tâm đặt ngầm dưới lòng đất bị phá hủy. Các máy ly tâm này vốn hoạt động bằng cách quay ở tốc độ cực cao để làm giàu uranium, rất dễ hỏng hóc nếu bị dừng đột ngột mà không qua quá trình ngắt dần.
Một quan chức Israel tiết lộ có dấu hiệu cho thấy khu vực ngầm của cơ sở Natanz có thể đã bị sụp đổ, nhưng cũng cho biết họ cần thêm thời gian để đánh giá thiệt hại cụ thể.
Không chỉ đánh vào Natanz, Israel còn tấn công chuỗi cung ứng then chốt phục vụ sản xuất vũ khí hạt nhân của Iran. Tại tổ hợp hạt nhân Isfahan, nằm ở miền Trung Iran, các đợt không kích đã phá hủy bốn tòa nhà, trong đó có hai cơ sở được đánh giá là “không thể thiếu” nếu muốn chế tạo bom nguyên tử. Một là nhà máy chuyển đổi uranium của Iran, nơi biến uranium thành dạng khí để đưa vào các máy ly tâm. Hai là nhà máy chế tạo nhiên liệu, nơi chuyển uranium đã được làm giàu thành kim loại uranium, một trong những thành phần cấu tạo cốt lõi của đầu đạn hạt nhân.
Các chuyên gia nhận định, trừ khi Tehran đã cất giấu thiết bị ở nơi khác, nước này sẽ cần tới 1 năm để khôi phục năng lực sản xuất tại các cơ sở vừa bị phá hủy. Thêm vào đó, theo IAEA, Iran hiện không sở hữu sẵn kho dự trữ uranium kim loại làm giàu ở cấp độ cao – thành phần tối quan trọng để chế tạo vũ khí hạt nhân.
Không dừng lại ở cơ sở vật chất, chiến dịch của Israel còn nhằm vào lực lượng chuyên gia chủ chốt của Iran. Theo các nguồn tin tình báo, có tới 10 nhà khoa học hạt nhân của Iran đã thiệt mạng trong các đợt tấn công, bao gồm cả những chuyên gia kỳ cựu từng trực tiếp tham gia phát triển và thử nghiệm các thành phần của bom nguyên tử từ hơn 20 năm trước.
IAEA khẳng định Iran từng vận hành một chương trình phát triển vũ khí hạt nhân quy mô rộng cho đến năm 2003, dù Tehran luôn phủ nhận điều này. Iran kiên quyết cho rằng chương trình hạt nhân của nước này chỉ phục vụ mục đích hòa bình, chứ không nhằm chế tạo vũ khí.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu khẳng định, việc loại bỏ các nhà khoa học chủ chốt có thể khiến chương trình hạt nhân của Iran bị đẩy lùi nhiều năm. Tuy nhiên, các chuyên gia và cựu quan chức lại cho rằng đánh giá đó có phần lạc quan. Họ cảnh báo rằng Tehran đã xây dựng một hệ thống chuyển giao tri thức tinh vi, giúp bảo tồn phần lớn năng lực hạt nhân qua nhiều thế hệ nhà khoa học.
Nhiều yếu tố quan trọng khác vẫn chưa được làm rõ. Số phận của các kho dự trữ uranium làm giàu – được lưu giữ trong các thùng chứa tại các cơ sở Natanz, Isfahan và Fordow – hiện vẫn chưa xác định được mức độ tổn thất. Một quan chức Israel tiết lộ rằng các dấu hiệu tình báo gần đây cho thấy Iran đã bắt đầu phân tán lượng nguyên liệu này đến nhiều địa điểm khác nhau trên khắp cả nước. Đây cũng là một trong những yếu tố thúc đẩy Tel Aviv quyết định tiến hành chiến dịch tấn công ngay lúc này.
Theo các cơ quan giám sát hạt nhân quốc tế, kho dự trữ của Iran hiện bao gồm lượng uranium làm giàu tới cấp độ 60%. Với lượng nguyên liệu này, Tehran đủ khả năng sản xuất khoảng 10 đầu đạn hạt nhân. Ông David Albright, Chủ tịch Viện Khoa học và An ninh Quốc tế (ISIS), cho biết nếu Iran tiếp tục quá trình làm giàu uranium, họ có thể chế tạo được 9 đầu đạn chỉ trong vòng một tháng, và nâng lên 13 đầu đạn vào cuối tháng thứ hai.
Theo nhiều chuyên gia, mục tiêu quyết định của Israel chính là cơ sở Fordow – trung tâm làm giàu uranium được bảo vệ nghiêm ngặt nhất của Iran. Được xây dựng sâu trong lòng núi đá gần thành phố linh thiêng Qom, Fordow là một pháo đài gần như bất khả xâm phạm trước phần lớn các loại vũ khí thông thường.
Ông Richard Nephew nhận định: "Về lý thuyết, Israel có thể thử nghiệm phương án làm sập các lối vào chính, nhưng thực tế tồn tại quá nhiều yếu tố không thể lường trước".
Ông Nephew đặt ra hàng loạt câu hỏi: "Liệu lực lượng Israel có thể triển khai UAV tấn công các máy ủi nếu Iran cố gắng đào đường thoát hiểm? Phía Iran có sẵn các đường hầm bí mật nào khác không? Hiện tại, chúng ta hoàn toàn không có câu trả lời chắc chắn cho những vấn đề này".
Điểm đáng lo ngại hơn cả, theo các chuyên gia quân sự, ngay cả khi thành công trong việc làm gián đoạn hoạt động của Fordow trong thời gian dài, Iran có thể vẫn có nhiều phương án dự phòng để tiếp tục theo đuổi chương trình vũ khí hạt nhân nếu kho dự trữ vật liệu của họ vẫn còn nguyên vẹn. Trong suốt nhiều năm qua, Tehran đã kiên quyết từ chối yêu cầu của IAEA về việc cung cấp hình ảnh giám sát từ các nhà máy sản xuất máy ly tâm, làm dấy lên những nghi ngờ về các hoạt động bí mật không được kiểm soát.
Chỉ cần vài trăm máy ly tâm thế hệ mới đặt trong một cơ sở ngầm quy mô vừa phải, Iran vẫn có thể tiếp tục quá trình làm giàu uranium từ kho dự trữ sẵn có và nhanh chóng đạt được vật liệu cấp độ vũ khí.
Tuy nhiên, theo ông Albright, năng lực tình báo của Israel – vốn nổi tiếng về độ chính xác và chiều sâu – có thể giúp nước này phát hiện sớm các động thái như vậy, đồng thời ngăn chặn ngay từ giai đoạn đầu nếu Iran có ý định xây dựng cơ sở làm giàu uranium bí mật.
Theo đánh giá của ông David Albright, các cuộc tấn công của Israel thời gian qua đã "làm suy giảm đáng kể khả năng chế tạo vũ khí hạt nhân của Iran". Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng Israel vẫn còn cách rất xa so với mục tiêu mà họ coi là chấp nhận được: đẩy lùi tiến trình hạt nhân của Tehran tới mức cần ít nhất vài tháng để tích lũy đủ vật liệu cấp độ vũ khí, và tối thiểu một năm mới có thể chế tạo thành công bom nguyên tử.
Để đạt được mục tiêu đầu tiên, Israel sẽ cần tiếp tục phá hủy toàn bộ hai cơ sở chủ chốt là Fordow và Natanz, đồng thời loại bỏ hoàn toàn kho dự trữ uranium làm giàu của Iran. Còn để ngăn Tehran tiến tới chế tạo bom nguyên tử trong vòng một năm, Israel sẽ phải thực hiện thêm các đợt tấn công nhắm vào đội ngũ chuyên gia hạt nhân còn lại của Iran, phá hủy các thiết bị đo đạc, thử nghiệm và chuỗi sản xuất cần thiết cho việc lắp ráp vũ khí.
Bà Sima Shine, cựu lãnh đạo bộ phận nghiên cứu và đánh giá của cơ quan tình báo Mossad, nhận định rằng thành công của chiến dịch quân sự hiện tại phần lớn phụ thuộc vào việc Israel có làm suy yếu được chương trình hạt nhân của Iran hay không.
Bà cảnh báo, Israel có nguy cơ rơi vào kịch bản tồi tệ nhất: cuộc tấn công không những không ngăn chặn được Tehran, mà còn vô tình tạo ra lý do chính đáng để Iran tăng tốc theo đuổi một chương trình phát triển vũ khí hạt nhân bí mật.
“Tôi tin chắc rằng nếu họ có khả năng làm điều đó, họ sẽ không ngần ngại”, bà nói.
Rộ tin Bavar 373 lập kỳ tích bắn hạ F-35: Iran hé lộ vũ khí phòng không khiến thế giới sửng sốt
Ông Trump: Iran và Israel cần "đánh nhau trước" rồi mới đạt thỏa thuận
