Chưa có quy định đầy đủ, toàn diện về nhân lực chất lượng cao
Sáng 11/8, tại Phiên họp thứ 48 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội khóa XV, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến vào báo cáo của Đoàn giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao” và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về nội dung này, để làm cơ sở sửa đổi, bổ sung một số luật về lĩnh vực giáo dục tại kỳ họp tới.
Báo cáo của Đoàn giám sát đã chỉ rõ những vấn đề đặt ra trong việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo đó, Chính phủ, một số bộ ngành và hầu hết địa phương chưa ban hành văn bản tổng thể, định hướng chiến lược dài hạn về phát triển nhân lực chất lượng cao. Một số chiến lược, chương trình, đề án, trong đó có những văn bản quan trọng, có tính chiến lược chậm được ban hành, triển khai thực hiện còn hạn chế, kết quả chưa rõ nét.
Chưa có quy định đầy đủ, toàn diện về nhân lực chất lượng cao, do đó trong công tác nhận diện, phát hiện nhân tài, người có trình độ cao và việc hoạch định chính sách thu hút, bồi dưỡng nhân tài, nhân lực chất lượng cao còn khó khăn.
Bước vào kỷ nguyên mới, yêu cầu về nhân lực chất lượng cao ngày càng cấp thiết, đất nước ta đang đứng trước nguy cơ thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành, nhóm nghiên cứu mạnh trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kinh tế mới, nhân lực phục vụ công nghiệp quốc phòng, an ninh và các lĩnh vực quan trọng khác. Cơ cấu ngành nghề đào tạo chưa thực sự hợp lý, chưa gắn kết chặt chẽ và theo kịp nhu cầu của thực tiễn.
Cơ cấu ngành đào tạo chưa hợp lý, tỷ lệ sinh viên học các ngành khoa học cơ bản, nông – lâm – ngư nghiệp giảm mạnh, trong khi nhóm ngành kinh tế, tài chính, luật chiếm tỷ lệ cao. Khoảng 30% sinh viên tốt nghiệp không làm việc đúng chuyên ngành.
Cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo, cơ sở thực hành còn nghèo nàn, lạc hậu, chưa đáp ứng tốt yêu cầu đào tạo nhân lực chất lượng cao. Đào tạo nhân lực chất lượng cao chưa được đầu tư xứng tầm. Việc chuyển giao, nhân rộng các chương trình đào tạo nghề theo chuẩn quốc tế còn khó khăn, thiếu đồng bộ. Kết quả phân luồng giáo dục đạt thấp so với mục tiêu. Công tác hướng nghiệp, định hướng nghề nghiệp cho học sinh chưa thực sự hiệu quả.
Bên cạnh đó, cơ chế, chính sách tài chính cho giáo dục còn bất cập. Cơ cấu chi đầu tư chiếm tỉ lệ nhỏ, giá trị tuyệt đối còn thấp, chưa đáp ứng nhu cầu phát triển. Chiến lược đầu tư phát triển giáo dục đại học chưa hiệu quả, thiếu trọng tâm, trọng điểm. Các chính sách xã hội hóa giáo dục chưa đạt hiệu quả cao; kết quả đạt được chưa tương xứng với tiềm năng. Việc thực thi chính sách tự chủ đại học, trong đó có tự chủ tài chính còn bất cập.
Tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức chiếm tới 64,6%, thu nhập thấp, điều kiện làm việc không đảm bảo. Cả nước còn khoảng 38 triệu lao động chưa qua đào tạo. Việc phân bố nhân lực chất lượng cao mất cân đối, chủ yếu tập trung ở các đô thị lớn. Chất lượng lao động cải thiện chậm, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển của thị trường lao động trong bối cảnh đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Việc tuyển dụng, sử dụng nguồn nhân lực ở khu vực công, nhất là trong đơn vị sự nghiệp công lập còn một số bất cập. Đối với lao động khu vực ngoài công lập, công tác quản lý người lao động còn hạn chế; hệ thống thông tin thị trường lao động chậm được cập nhật, chưa được kết nối, chia sẻ thông tin.
Cơ chế, chính sách đặc biệt để thu hút, đào tạo, bồi dưỡng, trọng dụng nhân lực chất lượng cao, nhân tài chậm đổi mới. Chính sách tuyển dụng, đãi ngộ, tạo môi trường làm việc chưa thực sự hấp dẫn. Số lượng, cơ cấu nhân lực chất lượng cao chưa đáp ứng được yêu cầu.
5 "chữ vàng" để bảo đảm nguồn nhân lực bước vào kỷ nguyên mới
Cho ý kiến tại phiên họp, Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đánh giá cao kết quả làm việc của Đoàn giám sát, báo cáo của Đoàn được chuẩn bị công phu, khoa học. Mặc dù đây được nhận diện là một chuyên đề rất rộng và khó, nhưng Đoàn giám sát đã tập trung được vào các vấn đề trọng tâm, có những đánh giá và số liệu tương đối cụ thể. Từ đó đề ra các giải pháp cả về mặt thể chế và tổ chức thực hiện.
Cơ bản thống nhất với báo cáo, ông Định đề nghị Nghị quyết cần nêu rõ phát triển và sử dụng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là trách nhiệm rất nặng nề, to lớn của toàn Đảng, toàn dân, của tất cả các ngành, các cấp.
Để bảo đảm nguồn nhân lực bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên hùng cường và thịnh vượng, Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho rằng Nghị quyết cần làm nổi bật 5 chữ: học - dụng - giữ - kết - mới.
Thứ nhất là “học”: Phải đổi mới giáo dục đào tạo, tập trung nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo. Theo đó, đào tạo từ phổ thông, thậm chí từ mầm non mẫu giáo; đào tạo theo thực tiễn Việt Nam cần. Cùng với đó nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo ở tất cả các cấp học, bậc học và chú ý cả vùng sâu vùng xa để không bỏ sót nhân tài.
Chuyển từ học để thi sang học để làm, giảm tải lý thuyết, tăng thực hành, tăng kỹ năng sống; Tập trung đào tạo nghề chất lượng cao, đáp ứng các ngành nghề trong thời đại mới, nhất là những ngành nghề mà nguồn nhân lực của nước ta còn thiếu như: dịch vụ kỹ thuật cao, công nghiệp cao, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn, trí tuệ nhân tạo, chíp bán dẫn...
Thứ hai là “dụng”: Sử dụng nhân lực phải đúng người, đúng việc trong bộ máy nhà nước, bộ máy hệ thống chính trị và trong doanh nghiệp. Bố trí, sắp xếp sử dụng nhân lực theo năng lực, lĩnh vực học; đánh giá cán bộ, đánh giá nhân lực phải qua hoạt động thực tiễn, qua sản phẩm và đóng góp.
Thứ ba là “giữ”: Phải giữ chân được nhân tài ở trong nước nhưng cần có sự luân chuyển giữa khu vực công và khu vực tư. Đồng thời thu hút nhân tài ở nước ngoài về, nhất là thu hút Việt kiều. Cùng với đó, cải thiện chế độ lương thưởng phúc lợi, xây dựng môi trường làm việc lành mạnh, khuyến khích sáng tạo.
Thứ tư là “kết”: Phải kết nối giữa nhà trường với doanh nghiệp, viện nghiên cứu. Đào tạo xong phải ra doanh nghiệp làm. Đối với các doanh nghiệp cần khuyến khích đào tạo tại chỗ, đặc biệt là doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, công nghệ cao.
Thứ năm là “mới”: Phải luôn có sự thay đổi để thích ứng với tình hình mới, nhiệm vụ mới, yêu cầu mới. Cho nên phải đổi mới sự quản lý, trong đó phải tập trung ứng dụng chuyển đổi số cả trong khu vực công và khu vực tư, ở tất cả các ngành.
Phát biểu tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và đào tạo Nguyễn Kim Sơn tiếp thu các ý kiến phát biểu để tiếp tục phối hợp các bên liên quan hoàn thiện Nghị quyết.
Thể chế mở, nhân tài về: Bài học từ làn sóng “Việt kiều Đông Âu”
TS Nguyễn Trí Hiếu hiến kế “gói chính sách” để thu hút và phát triển nhân tài bền vững
