Ngăn chặn KOLs "ngáo quyền lực": Kiểm soát và kiềm chế, trước khi pháp luật can thiệp

Thông tin được đưa ra tại Toạ đàm “Kiến tạo niềm tin số” do Hiệp hội An ninh mạng quốc gia tổ chức chiều 28/7.

Vai trò quan trọng của KOLs và KOCs trong xã hội hiện đại

KOLs (Key Opinion Leaders) và KOCs (Key Opinion Consumers) là những người có tầm ảnh hưởng lớn trong việc dẫn dắt hành vi, định hình dư luận xã hội và kết nối cảm xúc giữa các tầng lớp cộng đồng. Những người này có thể là luật sư, nhà báo với chuyên môn sâu rộng; người làm nội dung trên các nền tảng như YouTube, Facebook hay TikTok; hoặc những người sở hữu năng lực kỹ thuật, quản trị các hệ thống lớn lan truyền thông tin trên không gian mạng.

Điểm chung của họ là sở hữu lượng người theo dõi đông đảo và khả năng định hướng ý kiến, hành vi xã hội. Thông qua hình ảnh cá nhân và sức lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội, các KOLs, KOCs xây dựng niềm tin chung và dẫn dắt sự thay đổi hành vi trong cộng đồng. Sự dẫn dắt này có ý nghĩa sâu sắc không chỉ trong lĩnh vực giải trí mà còn tác động lớn tới chính trị khi họ ủng hộ các chính sách; trong lĩnh vực kinh tế khi họ giúp nâng cao nhận diện thương hiệu quốc gia, thu hút du lịch và quảng bá hình ảnh đất nước.

Theo Trung tá Nguyễn Tiến Cường, để thúc đẩy vai trò của KOLs và KOCs trong việc bảo vệ an ninh quốc gia cũng như phát triển kinh tế xã hội, Việt Nam đang nghiên cứu các kinh nghiệm quốc tế. Ở Mỹ và châu Âu, tính minh bạch và chuyên nghiệp trong hoạt động của KOLs được coi trọng hàng đầu, họ được đào tạo để xây dựng nội dung có trách nhiệm. Trung Quốc áp dụng chế tài xử phạt nghiêm khắc với những vi phạm, trong khi Thái Lan coi KOLs như một nghề được đào tạo bài bản và phát triển bền vững. Đây là những bài học quý giá mà Việt Nam có thể học hỏi.

Thách thức và giải pháp cho hoạt động của KOLs

Chia sẻ tại diễn đàn, Trung tá Nguyễn Tiến Cường nhận định hoạt động của các KOLs và KOCs tại Việt Nam đang gặp một số thách thức lớn:

Hành lang pháp lý chưa đầy đủ: Việt Nam chưa có quy định trực tiếp điều chỉnh hoạt động của KOLs, KOCs một cách rõ ràng. Trong trường hợp các KOLs hoạt động dưới sự quản lý của một pháp nhân thì có thể áp dụng các quy định hiện hành, nhưng với những người chỉ đưa ra ý kiến dưới dạng cá nhân thì rất khó xử lý. Mức phạt hiện nay cũng chưa tương xứng với giá trị và lợi ích mà họ nhận được từ các hoạt động quảng cáo, truyền thông.

Thiếu cơ chế tự kiểm soát: Mặc dù phần lớn KOLs hướng tới giá trị bền vững và ý nghĩa, vẫn tồn tại một bộ phận muốn lợi dụng sự nổi tiếng để trục lợi. Việc thiếu cơ chế tự kiểm soát và giám sát nội bộ là một kẽ hở cần được lấp đầy nhằm hạn chế những hành vi tiêu cực.

Chuẩn mực văn hóa và thị trường Đông Nam Á: Thị trường KOLs, KOCs trong khu vực đòi hỏi một chuẩn mực cộng đồng phù hợp với văn hóa đặc thù. Vai trò của các nền tảng mạng xã hội trong việc tạo ra những tiêu chuẩn về số lượng và chất lượng nội dung là rất quan trọng.

Trung tá Nguyễn Tiến Cường cho biết, nhìn từ góc độ quản lý nhà nước, cơ quan chức năng Việt Nam mong muốn đồng hành cùng các KOLs, KOCs, các doanh nghiệp nền tảng và cộng đồng trong việc xây dựng một cộng đồng trách nhiệm, phát huy vai trò tạo niềm tin và góp phần phát triển đất nước. Để đạt được điều này, cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý, tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước và thúc đẩy hơn nữa sự hợp tác, đối thoại giữa các bên liên quan.

Bước khởi đầu của liên minh KOLs, KOCs

Một tín hiệu tích cực được đại diện A05 và Hiệp hội An ninh mạng quốc gia công bố là vào tháng 8/2025 sẽ có một hội nghị quy mô, nhằm quy tụ các KOLs, KOCs, doanh nghiệp, nền tảng và cơ quan quản lý để trao đổi, lắng nghe ý kiến và tìm tiếng nói chung. Hội nghị cũng sẽ chứng kiến lễ ra mắt “Liên minh KOLs, KOCs” với tên gọi là "Liên minh Niềm tin số" - được kỳ vọng sẽ tạo bước ngoặt quan trọng trong phát triển cộng đồng KOLs có trách nhiệm tại Việt Nam.

Theo Trung tá Nguyễn Tiến Cường, liên minh sẽ là diễn đàn để các thành viên cùng nhau đề ra các quy tắc ứng xử, chuẩn mực hoạt động và cơ chế tự kiểm soát nhằm đưa hoạt động KOLs, KOCs phát triển lành mạnh, bền vững, đồng thời góp phần vào tiến trình phát triển chung của đất nước.

Không chỉ dừng lại ở đó, đây còn là nền tảng cho một chương trình dài hạn nhằm phối hợp thúc đẩy quy định, chuẩn mực cho cộng đồng KOLs, KOCs trong tương lai gần. Việc xây dựng và bảo đảm tính minh bạch trong quảng bá thương mại, nâng cao chất lượng nội dung và vai trò định hướng dư luận xã hội được xem là trọng tâm chính.

Trả lời câu hỏi của VietTimes về điểm nhấn đáng chú ý để thu hút các KOLs, KOCs tham gia vào Liên minh, có những ràng buộc nào khiến họ lo ngại? Trung tá Nguyễn Tiến Cường cho biết khi KOLs, KOCs tham gia vào liên minh, đồng nghĩa uy tín của họ được công nhận chính thức, đây là một đánh giá rất quan trọng đối với những người hoạt động chuyên môn.

Liên minh cần những thành viên có tinh thần cộng đồng, sẵn sàng đóng góp vì lợi ích chung, mang tính dài hạn và bền vững. Họ sẽ cùng nhau xây dựng một cộng đồng trách nhiệm, có tầm ảnh hưởng và được niềm tin của người dân, doanh nghiệp. Khi liên minh định hình được một cộng đồng như vậy, các thành viên sẽ được hưởng lợi từ những kết quả tích cực này. Việc quy tụ nhiều bên tham gia trong liên minh tạo nên tiếng nói và nỗ lực tập thể chung, điều này sẽ rất hữu ích và hỗ trợ tích cực cho bất kỳ thành viên nào tham gia.

Ngăn chặn KOLs, KOCs "ngáo quyền lực"

Để phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý những trường hợp KOLs "ngáo quyền lực", theo Trung tá Nguyễn Tiến Cường, cần sự đóng góp của nhiều bên và nhiều kênh khác nhau. Trước hết, chính bản thân các KOLs phải tự điều chỉnh mình. Trước khi các quy định pháp luật can thiệp, điều đầu tiên điều chỉnh hành vi của họ chính là chuẩn mực đạo đức và trách nhiệm cá nhân.

Tiếp theo là trách nhiệm xã hội: Có những hành vi tuy không vi phạm pháp luật nhưng lại không có lợi cho đất nước. Trung tá Nguyễn Tiến Cường lấy ví dụ trong các sự kiện "nóng", nếu mỗi người chậm lại một chút trong việc chia sẻ thông tin thì xã hội sẽ bớt bị nhiễu loạn và bình tĩnh hơn. Việc kiềm chế và nghĩ đến lợi ích chung này chính là trách nhiệm xã hội. Khi vượt qua hai lớp này sẽ là lớp về pháp luật

Ngoài ra, các nền tảng mạng xã hội đóng vai trò rất quan trọng. Có những trường hợp KOLs phát ngôn chưa phù hợp nhưng vẫn tồn tại bởi tiêu chuẩn cộng đồng của các nền tảng này có thể chưa phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Do đó, cần có các tiêu chuẩn riêng biệt và phù hợp với từng thị trường, từng quốc gia mà nền tảng cung cấp dịch vụ.

Thứ ba, từ góc độ quản lý nhà nước, việc xảy ra các hành vi thiếu đạo đức, trách nhiệm xã hội, phát ngôn tùy tiện của một số KOLs thường có nhiều động cơ khác nhau, trong đó có lợi ích tài chính và vụ lợi cá nhân. Do vậy, cần sự phối hợp quản lý nhiều bên. Ví dụ, các khoản thu nhập từ hoạt động của KOLs cần được quản lý về thuế và doanh thu. Nếu có vi phạm pháp luật liên quan đến an ninh, hình sự, chắc chắn sẽ được xử lý nghiêm.

Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là sự tự kiểm soát, tự quản lý của chính các KOLs. Bên cạnh đó, cộng đồng, đặc biệt là báo chí, cần kịp thời phê phán và lên án những hành vi sai trái. Đồng thời, trong giới KOLs, KOCs cũng cần có cơ chế tự kiểm soát để mạnh mẽ lên án và loại bỏ những trường hợp vi phạm, góp phần thanh lọc cộng đồng.

"Tôi cho rằng, KOLs, KOCs cần tự kiểm soát và kiềm chế mình, đồng thời phải được giáo dục, định hướng rõ ràng về chuẩn mực và giới hạn của bản thân. Đây là trách nhiệm của nhiều bên liên quan. Chỉ khi có sự phối hợp đồng bộ giữa tự quản lý của KOLs, sự giám sát và phản hồi từ cộng đồng cùng cơ chế quản lý của nhà nước thì mới có thể giải quyết hiệu quả tình trạng ‘ngáo quyền lực’ ở một số KOLs, KOCs", Trung tá Nguyễn Tiến Cường nói.