Thanh tra Chính phủ vừa thông báo Kết luận thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật trong việc thực hiện một số dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng xây dựng - chuyển giao (BT), hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT) trong lĩnh vực giao thông, môi trường tại Bộ GTVT.
Theo Thanh tra Chính phủ, các dự án đầu tư BT, BOT có nhu cầu nguồn vốn lớn, cần phải huy động đa dạng các nguồn lực xã hội, vốn của các thành phần kinh tế tham gia trong khi nguồn vốn nhà nước hạn hẹp. Tuy nhiên, Bộ GTVT chưa thực hiện đủ quy trình xây dựng và công bố danh mục dự án kêu gọi đầu tư theo hình thức BT, BOT vào tháng 01 hàng năm.
Theo đó, những thông tin cần thiết về chủ trương đầu tư, về các dự án kêu gọi đầu tư được công bố chưa toàn diện, rộng rãi, kịp thời đến các nhà đầu tư, đến các thành phần kinh tế; hạn chế số lượng nhà đầu tư tiềm năng tham gia, hoặc nhà đầu tư bị hạn chế thông tin và thời gian cần thiết cho việc tiếp cận, nghiên cứu dự án quyết định việc tham gia đầu tư.
Cụ thể, kể từ khi triển khai đầu tư theo hình thức hợp đồng BT, BOT trong lĩnh vực giao thông đến nay, với 70 dự án đã thực hiện mà không lựa chọn được nhà đầu tư nào theo hình thức đấu thầu, 100% là chỉ định thầu với lý do chỉ có 01 nhà thầu tham gia, trong đó có cá nhân đầu tư được lựa cho chưa đảm bảo năng lực, dẫn đến việc đàm phán ký nội dung, hình thức hợp đồng, giám sát quản lý thực hiện hợp đồng, quản lý vốn đầu tư hết sức phức tạp, nhiều bất cập sai sót, làm hạn chế hiệu quả thực hiện các dự án cũng như chủ trương đầu tư chung.
Các dự án đã quyết định đầu tư bằng hình thức BT, BOT hầu hết thực hiện ở những khu vực giao thông trọng yếu, có mật độ người, phương tiện tham gia giao thông lớn, đặt một số trạm thu phí có khoảng cách gần nhau bất hợp lý, giá phí cao, tăng nhanh, gây khó khăn với người tham gia giao thông không có sự lựa chọn khác. Điển hình tại các khu vực Hà Nội- Thái Bình- Nam Định- Hưng Yên, Hoà Bình,…
Mặt khác, việc định doanh thu theo phương án tài chính một số dự án còn thiếu chuẩn xác, doanh thu thực tế của một số dự án chênh lệch cao so với phương án tài chính, sẽ là gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp tham gia giao thông vì thời gian thu phí kéo dài.
Đồng thời, phần lớn các dự án đầu tư theo hình thức BOT là cải tạo nâng cấp tuyến đường cũ nên càng tăng tình trạng dồn tích phương tiện giao thông ở những khu vực vốn đã đông đúc, không hướng đến việc mở rộng mạng lưới và phân làn giao thông hợp lý.
Một số dự án như đường Hoà Lạc- Hoà Bình và cải tạo nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai- Hoà Bình, dự án đường Thái Nguyên- Chợ Mới, dự án nâng cấp tuyến đường Pháp Vân- Cầu Giẽ đã quyết định quy mô cấp đường đầu tư chưa phù hợp quy hoạch đã được phê duyệt.
Khi phê duyệt các dự án đầu tư đã ghép việc cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 6 với đầu tư xây dựng mới đường Hoà Lạc- Hoà Bình và ghép việc cải tạo, nâng cấp 7Km Quốc lộ 3 với đầu tư xây dựng mới đường Thái Nguyên- Chợ Mới thành một dự án rồi mỗi dự án đặt 2 trạm thu phí với 2 nơi không hợp lý.
Phê duyệt dự án đầu tư nâng cấp tuyến đường Pháp Vân- Cầu Giẽ thành 2 giai đoạn thực hiện chưa đảm bảo kết nối tốt, đồng bộ các hạng mục hạ tầng giao thông, hạ tầng kỹ thuật hiện có.
Dự án khôi phục, cải tạo Quốc lộ 20 Km123+105 đến Km268 đã phê duyệt mục mua quyền khai thác trạm thu phí dự án khác không thuộc danh mục quy định trong tổng mức đầu tư; phê duyệt chi phí giải phóng mặt bằng không sát, sai lệch lớn so với thực tế.
Phê duyệt tách dự án cải tạo Quốc lộ 20 đoạn Km0+000 đến Km123+105 khỏi dự án tổng thể từ Km0+000 đến Km268 thành dự án độc lập nhưng không thực hiện đầy đủ các quy định về thẩm định dự án để xác định các chi phí phù hợp với thời điểm phê duyệt.
Công tác lập và phê duyệt Tổng mức đầu tư còn nhiều nội dung chưa đúng chế độ, chưa phù hợp thực tế về: áp dụng đơn giá tiền lương, chế độ phụ cấp, giá và cư ly vận chuyển, cấp loại đất đá, vật liệu,... hoặc thiếu hồ sơ, căn cứ về một số nội dung phê duyệt theo cơ sở thực tế. Qua kiểm tra một số nội dung về tổng mức đầu tư đối với 6 dự án xác định giá trị phê duyệt sai tăng trên 451 tỷ đồng. Trong đó, dự án hầm đường bộ Phước Tượng, Hầm Phú Gia trên 44 tỷ đồng; dự án nâng cấp tuyến đường Pháp Vân- Cầu Giẽ 18,8 tỷ đồng; dự án đường Hoà Lạc- Hoà Bình và cải tạo nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai- Hoà Bình trên 51,2 tỷ đồng; dự án đường Thái Nguyên- Chợ Mới trên 101 tỷ đồng; dự án khôi phục, cải tạo Quốc lộ 20 đoạn Km0+000 đến Km123+105 trên 225,195 tỷ đồng; dự án khôi phục, cải tạo Quốc lộ 20 Km123+105 đến Km268 là 11,140 tỷ đồng.
Cũng theo Thanh tra Chính phủ, việc lựa chọn nhà đầu tư, đàm phán, ký kết và giám sát thực hiện hợp đồng của cơ quan nhà nước có thẩm quyền còn thiếu chặt chẽ; Nhà đầu tư đã lập, duyệt không đúng nhiều khối lượng, định mức, đơn giá trong dự toán công trình.
Cụ thể, các dự án trình xin chủ trương lựa chọn nhà đầu tư bằng hình thức chỉ định thầu đều có lý do chỉ có một nhà đầu tư tham gia hoặc do tính cấp bách của dự án nhưng không có quy trình, thủ tục đánh giá, xác định thế nào là dự án cấp bách. Trong đó duy nhất dự án Pháp Vân- Cầu Giẽ, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư nhưng quá trình triển khai thực hiện đấu thầu cũng không chọn được nhà đầu tư phải chuyển sang hình thức chỉ định thầu.
Kết luận của Thanh tra Chính phủ khẳng định, một số nhà đầu tư được lựa chọn năng lực hạn chế không đáp ứng yêu cầu của dự án như: 03/04 công ty trong liên danh nhà đầu tư thực hiện Dự án Hầm đường bộ Phước Tượng, hầm Phú Gia đã không góp vốn theo cam kết phải rút khỏi liên danh và xin giảm tối đa tỷ lệ vốn góp; Liên danh phải mời gọi nhà thầu thay thế đẫn đến chậm tiến độ dự án;
Tổng công ty 36 là công ty trong liên danh nhà đầu tư thực hiện Dự án đường Hòa Lạc – Hòa Bình và cải tạo, naagn cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai – Hòa Bình cam kết góp vốn hơn 67,3 tỷ đồng trong khi vốn chủ sở hữu của Tổng Công ty có 285 tỷ nhưng đã đầu tư vào Dự án BOT QL 19 là 279 tỷ đồng…
Đặc biệt, kết quả huy động vốn thực hiện các dự án BT, BOT không đạt được mục tiêu đa dạng các nguồn vốn, các thành phần kinh tế tham gia đầu tư; xác định phương án tài chính thiếu chính xác, nhất là phương án thu phí giao thông. Theo đó, ngoài vốn góp tương ứng từ 12% - 15% của nhà đầu tư, phần còn lại 100% là vốn vay ngân hàng với lãi suất cao, không có nguồn vốn nào khác tham gia; phần lớn vốn vay là của các ngân hàng thương mại cổ phần Nhà nước nắm tỷ lệ chi phối vốn điều lệ và vốn vay Chính phủ bảo lãnh.
