Trong cuốn sách mới nhất của mình có tên "Làm thế nào để tránh thảm họa khí hậu", Bill Gates đã nhấn mạnh cách loại bỏ khí nhà kính - thứ khiến cho khí hậu toàn cầu đang ngày một xấu đi. Người đồng sáng lập Microsoft, đồng Chủ tịch hiện tại của Quỹ Bill và Melinda Gates và là Chủ tịch của quỹ năng lượng sạch Breakthrough Energy Ventures, tiếp tục nhấn mạnh rằng chúng ta cần tạo ra bước đột phá trong ngành năng lượng nhằm giúp đỡ các khu vực nghèo đói trên thế giới về kinh tế. Trong cuốn sách mới của mình, Gates chỉ ra những công nghệ cần thiết để giảm lượng khí thải trong các lĩnh vực như sản xuất thép, xi măng và nông nghiệp.
Ông nhấn mạnh rằng những đổi mới như vậy sẽ giúp mọi quốc gia hạn chế lượng khí thải theo cách tiết kiệm hơn và dễ dàng hơn. Tuy nhiên, ông Gates cũng chuẩn bị sẵn sàng để đáp trả những lời chỉ trích nhắm vào ông, khi cho rằng cách tiếp cận giải quyết vấn đề của Gates phần lớn phụ thuộc vào "phép màu năng lượng" vốn sở hữu quá trình phát triển tốn kém.
Chương cuối của cuốn sách giới thiệu một danh sách dài các quốc gia có thể thúc đẩy đổi mới, bao gồm đánh thuế khí thải carbon, thiết lập tiêu chuẩn điện sạch, nhiên liệu sạch và tăng thêm nhiều nguồn vốn cho mảng nghiên cứu và phát triển (R&D). Bill Gates kêu gọi các chính phủ tăng đầu tư hàng năm vào năng lượng sạch gấp 5 lần, đồng nghĩa với việc chính phủ Mỹ sẽ chi thêm 35 tỷ USD.
Gates tự nhận mình là một người lạc quan, nhưng ông thừa nhận rằng đây là một sự lạc quan gượng ép. Ông đã viết cả một chương về việc khó giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu như thế nào, và dù ông liên tục nói rằng chúng ta có thể phát triển những công nghệ cần thiết để tránh được đại họa, ngày càng nhiều yếu tố chỉ ra rằng ta sẽ không làm điều đúng đắn.
Phóng viên James Temple của MIT Technology Review đã nói chuyện với Gates về cuốn sách mới vào tháng 12 năm ngoái, về những hạn chế trong sự lạc quan của chính Gates và cách Gates thay đổi suy nghĩ về biến đổi khí hậu. Sau đây là bản dịch màn hình hỏi đáp của họ.
PV: Trước đây, ông dường như không muốn tham gia vào các chính sách liên quan đến biến đổi khí hậu, dẫn đến những lời chỉ trích rằng ông quá tập trung vào việc tạo ra sự đổi mới công nghệ. Liệu ông đã có suy nghĩ khác trước, hay việc nhắc tới các chính sách trong cuốn sách là một lựa chọn có cân nhắc cẩn thận ?
Bill Gates: Nhìn chung, tôi thoải mái hơn nếu có thể cải thiện tình hình mà không cần tới những yếu tố chính trị. Quá trình tìm kiếm những nhà khoa học có tài và hậu thuẫn hàng loạt những cách thức tiếp cận vấn đề xảy đến với tôi tự nhiên hơn. Nhưng lý do tôi cười khi nghe câu hỏi là đây: khi nghĩ tới công việc chăm sóc sức khỏe toàn cầu, đã có cả một thập kỷ dài nơi tôi nhận ra rằng để có được những tác động như mong muốn, chúng tôi phải làm việc với các cơ quan phi chính phủ và cả với chính quyền các nước đang thực sự xây dựng một hệ thống chăm sóc sức khỏe bền vững.
 |
Lúc đầu, suy nghĩ ngây thơ của tôi là: “Tôi chỉ tiếp tục sản xuất vắc-xin sốt rét và để người khác lo chuyện tiêm phòng thực tế”. Rõ ràng, đây không phải là một ý kiến hay. Tôi nhận thấy rằng đối với nhiều bệnh trong số này, bao gồm cả bệnh tiêu chảy và bệnh do phế cầu khuẩn, chúng ta có sẵn vắc xin. Thách thức đưa thuốc ra với công chúng lại mang tính chính trị. Công việc của nó bao gồm định giá thuốc, gây quỹ và tìm cách thu hồi vốn phát triển, chứ khó khăn không nằm tại mảng khoa học.
Tuy nhiên, khi đối mặt với [biến đổi khí hậu], chắc chắn chúng ta cần chính phủ can thiệp trực tiếp thông qua các chính sách. Ví dụ, thép sạch: nó sẽ không mang lại lợi ích ngay lập tức. Không có nhu cầu về thép sạch trên thị trường. Ngay cả khi thuế carbon trên mỗi tấn thành phẩm thấp, thì thép sạch cũng không có giá trị thương mại. Chúng tôi cần thuế carbon khoảng $ 300 mỗi tấn. Để phân khúc thị trường này phát triển mạnh mẽ, về cơ bản chúng ta cần tiến hành nghiên cứu và phát triển, và sau đó chúng ta cần nguồn lực tài chính để trả thuế, cả hai nguồn lực này phải đến từ chính phủ lẫn các đơn vị khác như công ty hay các cá nhân.
Nhưng bạn biết rằng chúng ta cần nhiều quốc gia tham gia vào quá trình này.
PV: Ông có nghĩ rằng ta thực sự giữ được mức nóng lên toàn cầu ở ngưỡng 2 độ C hoặc thấp hơn không?
Bill Gates: Điều này đòi hỏi chúng ta phải hoạch định những chính sách đúng đắn với sự tham gia của nhiều quốc gia, bên cạnh đó gặp may mắn ở một vài tiến bộ khoa học nhất định. Đây là trường hợp tốt nhất có thể xảy ra. Bất kỳ kế hoạch nào tốt hơn đều không thực tế, và thậm chí trong những giai đoạn nhất định, người ta cảm thấy mục tiêu đó không đủ thực tế. Nó vẫn là một phần của vấn đề và sẽ mất nhiều thời gian để giải quyết. Ví dụ, câu hỏi đặt ra là chúng ta sẽ có phép màu trong ngành lưu trữ năng lượng? Con người không thể dựa vào nó mãi mãi.
Ngay cả khi pin ngày nay tăng dung lượng lưu trữ lên 20 lần, chúng cũng không thể duy trì một cách hiệu quả lượng năng lượng sạch liên tục, chẳng hạn như gió và ánh sáng mặt trời. Chúng tôi không thể sản xuất đủ pin; quá trình này quá tốn kém. Vì vậy, chúng ta phải tìm ra các cách phân hạch và nhiệt hạch khác để cung cấp một nguồn điện đáng tin cậy, và rồi ta sẽ lại lệ thuộc vào chúng hơn bất kỳ cách thức sản xuất năng lượng nào khác.
 |
Thực phẩm nhân tạo (Ảnh: Technology Review) |
PV: Trong cuốn sách, ông nói tới rất nhiều vấn đề khó giải quyết. Điều khiến tôi suy nghĩ nhiều nhất là thực phẩm. Quy mô quá lớn, mà chúng ta mới chỉ bắt đầu thôi. Về cơ bản, chúng ta không có thứ gì loại bỏ được hoàn toàn khí thải sản sinh ra từ việc nuôi gia súc và các thứ phân bón. Ông có hy vọng gì nhiều vào ngành nông nghiệp không?
Bill Gates: Một số công ty, bao gồm Pivot Bio được tài trợ bởi Breakthrough Energy Ventures, có nhiều cách để giảm lượng phân bón cần thiết cho cây trồng. Chúng tôi đã đạt được những tiến bộ trong công nghệ hạt giống, bao gồm những thứ hạt có cơ chế sinh trưởng tương tự hạt họ đậu: chúng có thể chuyển các nhóm nitro trong đất thành cây có thể hấp thụ. Tuy nhiên, việc cải thiện khả năng quang hợp và xử lý nitro là những mảng khoa học ít được đầu từ.
Bài toán xử lý vật nuôi thì khó giải quyết. Có những lựa chọn khác, chẳng hạn như cho động vật ăn các loại thức ăn khác, chẳng hạn như các hợp chất làm giảm 20% lượng khí metan do động vật tạo ra. Đáng buồn thay, vi khuẩn tạo ra khí mêtan trong ruột của động vật rất quan trọng trong quá trình phân hủy cỏ. Vì vậy, tôi không biết có biện pháp bảo vệ môi trường nào khác không. Tôi lo ngại rằng thực phẩm tổng hợp trong phòng thí nghiệm (thực phẩm thay thế protein giống bánh mì kẹp thịt có nguồn gốc thực vật) là rất cần thiết, ít nhất là trong sản xuất thịt bò nhân tạo.
Các công ty như Memphis Meats có thể bắt đầu sản xuất thịt ở cấp độ tế bào - Tôi không chắc liệu điều này có khả thi về mặt tài chính hay không. Nhưng hai công ty Impossible và Beyond đều có lộ trình phát triển, điều này sẽ khiến họ có sức cạnh tranh lớn. Xét tới quy mô của [thịt nhân tạo] trong thế giới ngày nay, chúng không chiếm 1% sản lượng thịt toàn cầu, nhưng chúng được dự đoán sẽ đạt đến mức này. Breakthrough Energy đã đầu tư vào bốn địa điểm để giúp họ sản xuất và chế biến nguyên liệu thô một cách hiệu quả. Cách đây 5 năm, tôi nghĩ đây là một trong những lĩnh vực khó khăn nhất ngoài thép và xi măng.
PV: Ông có nghĩ rằng thịt có nguồn gốc thực vật hay tới từ phòng thí nghiệm có thể là giải pháp cho bài toán protein toàn cầu, ngay cả với những nước nghèo? Hay nó chỉ đóng góp một phần vào sản lượng thịt bởi như những gì ông từng nói, tình cảm ta dành cho bánh mì kẹp thịt vẫn lớn và gia súc, gia cầm vẫn là trọng tâm của nhiều nền kinh tế khắp thế giới?
Bill Gates: Với Châu Phi và nhiều nước nghèo khác, chúng ta sẽ phải sử dụng động vật biến đổi gen để tăng sản lượng thịt trên một đơn vị khí thải. Kỳ lạ là do năng suất cao, Hoa Kỳ vẫn sản xuất nhiều thịt trên một đơn vị khí thải hơn châu Phi. Cũng nhờ một phần sức của Quỹ Bill và Melinda Gates, chúng ta đang được hưởng lợi từ gia súc gốc Phi, có nghĩa là chúng đều sống tốt ở nhiệt độ cao và đáp ứng nhu cầu về thịt và sữa của Hoa Kỳ.
Vì vậy, tôi nghĩ rằng 80 quốc gia nghèo nhất trên thế giới sẽ không ăn thịt nhân tạo. Tôi nghĩ rằng tất cả các quốc gia giàu có nên chuyển hoàn toàn sang thịt nhân tạo. Có thể bạn đã quen với những hương vị mới và nhiều nơi cho rằng chúng sẽ ngon hơn. Dần dần, chúng ta có thể thay đổi thói quen tiêu dùng hoặc sử dụng các quy tắc để thay đổi cán cân của nhu cầu. Đối với thịt ở các nước có thu nhập trung bình trở lên, tôi nghĩ kế hoạch này là khả thi. Tuy nhiên, đây là những lĩnh vực mà mọi người phải quan tâm hàng năm, và vấn đề chính trị nơi đây mang nhiều thách thức.
PV: Trong cuốn sách, ông có nói về tầm quan trọng của công nghệ trực tiếp loại bỏ carbon khỏi không khí. Ông cũng có nói về việc sử dụng cây xanh mới trồng như một giải pháp hạn chế biến đổi khí hậu là phóng đại quá mức. Vậy phản ứng của ông ra sao trước những công ty tuyên bố trồng cây để bù lượng khí thải họ đưa ra môi trường?
Bill Gates: Để bù lại lượng khí thải carbon của mình thải ra, tôi sử dụng nhiên liệu sạch cho máy bay. Trong dự án nhà ở cho người nghèo, tôi phải trả tiền cho hệ thống bơm nhiệt điện thay vì khí đốt tự nhiên để sưởi ấm. Tôi đã cung cấp ngân sách cho công ty Thụy Điển Climeworks, công ty đã phát triển một công nghệ loại bỏ carbon dioxide khỏi không khí và lưu trữ vĩnh viễn dưới lòng đất.
 |
Sau khi tính toán lượng khí thải mình đưa ra môi trường và nỗ lực bù trừ, thì chi phí rơi vào khoảng 400 USD cho mỗi tấn khí thải. Còn những bên tuyên bố có thể bù carbon chỉ với 5 USD, 15 USD hay 30 USD cho mỗi tấn khí thải ư? Bạn cứ để mắt nhìn mà xem. Có ý tưởng cho rằng chỉ là ngẫu nhiên khi nơi có đất tốt và nguồn nước dồi dào lại không có cây mọc, nếu trồng cây vào đó, chúng sẽ tồn tại tới cả ngàn năm! Đây là quan niệm sai lầm. Những dự án trồng cây như vậy đều thiếu căn cứ, khiến cho toàn bộ nỗ lực trồng cây vẫn chưa thực sự chân thành. Đa số bên vẫn chưa biết cách cân nhắc và nhìn nhận vào sự thật. Vẫn còn nhiều thứ mánh lới cho phép người ta dùng ngân sách PR vào những hoạt động này nhưng lại chẳng có tác động thực tế.
Do đó, tôi cho rằng những nỗ lực bù đắp này là không bền vững. Chúng tôi tin rằng điều bền vững là thu được kinh phí từ các công ty và người tiêu dùng để hướng thị trường đến thép sạch và xi măng sạch. Vì lợi ích lâu dài vẫn còn nên việc đầu tư tiền vào khu vực này thay vì trồng cây sẽ góp phần tạo nên tương lai. Chúng tôi cần các quỹ của chính phủ, công ty và cá nhân để phát triển thị trường này.
PV: Tôi phải hỏi câu này: Microsoft đang trong quá trình xóa bỏ toàn bộ lượng khí thải họ tạo ra trong lịch sử. Họ muốn xử lý khí thải chỉ với chi phí 20 USD/tấn. Ông nghĩ con số này khả thi không?
Bill Gates: Nhiều khả năng là không. Ý tôi là, nếu bạn hỏi tôi của 10 năm trước liệu giá tấm pin năng lượng Mặt Trời sẽ rẻ tới đâu, tôi sẽ trả lời sai. Giá giảm sâu hơn bất cứ dự đoán nào. Khoa học là một tổ hợp bí ẩn, và việc nói khoa học có thể làm X hay không thể làm X là trò đuổi bắt vô nghĩa. Trong nhiều trường hợp, chúng tạo ra được thứ không ai đoán trước được. Nhưng ngay cả quy trình xử lý khí thải bằng dung dịch như Carbon Engineering đang làm cũng phải khó khăn lắm mới đạt mức 100 USD/tấn.
Vậy nên đạt được mức 20 USD là khó khả thi. Nhiều chương trình bù khí carbon tuyên bố làm được điều này vì để loại bỏ carbon, bạn phải giữ nó trở lại bầu khí quyển trong suốt chu kỳ bán rã 10.000 năm. Rất khó để hầu hết mọi người hình dung ra cái giá phải trả của 10.000 năm này là bao nhiêu. Và tin tôi đi, những ngành trồng cây này có cách để đảm bảo rằng nếu rừng bị cháy, họ sẽ tìm thấy một câu chuyện cổ tích khác, nơi không còn bóng dáng thân cây nào để trồng cây tiếp.
Nhưng không phải tôi khẳng định chúng ta có ít chỗ trồng cây hay sẽ rất ít trong số những dự án bù carbon này sẽ thành công. Chúng ta vẫn nên áp dụng các quy tắc và luật lệ. Chúng ta nên cấp quỹ cho những dự án hạn chế biến đổi khí hậu.
Theo Technology Review
