Vì sao Ấn Độ không thể bỏ rơi mối quan hệ với Nga?

Ông Donald Trump đang dùng lời đe dọa áp thuế cao để cố kéo Ấn Độ rời xa Nga, nhằm gia tăng sức ép buộc Tổng thống Nga Vladimir chấm dứt chiến tranh ở Ukraine.

Tuy nhiên, hàng thập kỷ gắn bó chặt chẽ về kinh tế, chính trị và quân sự giữa New Delhi và Moscow khiến ông Trump gặp thách thức lớn trong việc thuyết phục Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi từ bỏ mối quan hệ đã vượt qua nhiều biến động địa chính trị này.

Những ngày gần đây, ông Trump đã chỉ trích Ấn Độ vì quá phụ thuộc vào nhập khẩu dầu Nga, cũng như việc lâu nay vẫn mua vũ khí Nga. Hôm 6/8, ông áp thêm mức thuế 25% đối với hàng xuất khẩu của Ấn Độ sang Mỹ – trong khi mức thuế 25% đã có hiệu lực từ đầu tháng này – để trừng phạt việc nước này vẫn mua dầu Nga.

Dù mức thuế này có thể gây tổn hại thực sự cho nền kinh tế Ấn Độ, ông Modi vẫn kiên định trước áp lực ngày càng tăng từ Washington – cho thấy tầm quan trọng của quan hệ với Nga đối với cường quốc Nam Á này.

Bộ Ngoại giao Ấn Độ gọi hình phạt này là “không công bằng, vô lý và phi lý” và tuyên bố Ấn Độ sẽ “thực hiện mọi hành động cần thiết để bảo vệ lợi ích quốc gia”. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov đầu tuần cũng nói rằng “các quốc gia có chủ quyền cần và thực tế là có quyền chọn đối tác thương mại của riêng mình”.

Hôm 8/8, ông Modi viết trên X rằng ông đã có một “cuộc trao đổi tốt và chi tiết với người bạn của tôi, Tổng thống Putin”.

“Tôi cảm ơn ông ấy vì đã chia sẻ những diễn biến mới nhất về Ukraine”, Thủ tướng Modi viết, đồng thời cho biết hai nhà lãnh đạo đã “tái khẳng định cam kết tiếp tục làm sâu sắc hơn quan hệ Đối tác Chiến lược Đặc biệt và Đặc quyền giữa Ấn Độ và Nga”. Ông nói ông kỳ vọng ông Putin sẽ thăm Ấn Độ trong năm nay.

Từ thời Chiến tranh Lạnh, Nga đã là một trong những đối tác ổn định nhất của Ấn Độ, với nền tảng là các hợp đồng vũ khí, hợp tác kinh tế và sự ủng hộ ngoại giao khi New Delhi đối đầu với các đối thủ khu vực là Trung Quốc và Pakistan. Về phía mình, Moscow xích lại gần Ấn Độ sau khi căng thẳng với Bắc Kinh leo thang vào thập niên 1960.

Trong những thập kỷ sau đó, Nga đã cho Ấn Độ vay hơn 1 tỷ USD để mua hàng hóa quân sự và phi quân sự của Nga.

Chiến dịch thu hút còn được củng cố bằng nguồn dầu thô Nga, được Moscow bán cho New Delhi vào thập niên 1960 với giá thấp hơn 10–20% so với giá của thế giới khi đó.

“Đó là một phần của ‘chiến dịch dầu mỏ’ của Liên Xô”, nhà sử học Sergey Radchenko, chuyên gia về Chiến tranh Lạnh và giáo sư tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Johns Hopkins, cho biết.

Moscow thậm chí đã cử các nhà địa chất sang Ấn Độ tìm kiếm dầu, và khi tìm thấy rất ít, Liên Xô cho phép Ấn Độ dùng sản phẩm chè đổi lấy dầu Siberia, để New Delhi có thể giữ lại dự trữ ngoại tệ, ông nói.

Mối quan hệ càng trở nên khăng khít sau khi Mỹ ủng hộ Pakistan – kình địch của Ấn Độ – và áp hàng loạt lệnh trừng phạt với New Delhi vào năm 1974 sau vụ thử hạt nhân đầu tiên của nước này, cũng như vào năm 1998 khi Ấn Độ tiếp tục thử vũ khí hạt nhân.

“Nhiều người Ấn Độ đến nay vẫn coi Nga là một đối tác đáng tin cậy vì lịch sử ấy”, ông Harsh V. Pant, Giám đốc nghiên cứu chiến lược tại Viện Nghiên cứu Observer Research Foundation ở New Delhi, nhận định. “Nhiều người Ấn tin rằng Mỹ luôn ưu ái Pakistan hơn”.

Ngay cả cuộc xung đột Nga-Ukraine cũng không khiến ông Modi quay lưng với Moscow. Ấn Độ, vốn từ lâu theo đuổi chiến lược không liên kết với các cường quốc, vẫn giữ thái độ trung lập về cuộc chiến này, bỏ phiếu trắng tại Liên Hợp Quốc trước các nghị quyết lên án Nga và từ chối tham gia các vòng trừng phạt liên tiếp của phương Tây.

Trong khi đó, Ấn Độ, vốn nhập khẩu ròng năng lượng với nhu cầu ngày càng tăng, đã hưởng lợi khi các nước phương Tây tránh xa dầu Nga, cùng với mức giá trần mà Mỹ và đồng minh áp lên dầu thô của nước này.

Những năm gần đây, Ấn Độ bắt đầu mua lượng dầu Nga khổng lồ. Năm ngoái, nước này chiếm hơn 1/3 xuất khẩu dầu của Nga, chỉ đứng sau Trung Quốc với gần 50%, theo Observer Research Foundation. Các khoản giảm giá sâu đã giúp các nhà máy lọc dầu Ấn Độ tiết kiệm 17 tỷ USD trong 3 năm qua, theo công ty xếp hạng tín dụng ICRA.

Thực tế, Ấn Độ không phải quốc gia châu Á duy nhất hưởng lợi từ việc Nga bị cô lập kinh tế. Trung Quốc cũng mua dầu và gom tài sản tại Nga. Nhưng việc Moscow ngày càng lo ngại phụ thuộc quá nhiều vào Bắc Kinh càng khiến mối quan hệ với Ấn Độ trở nên quan trọng.

Nguồn dầu giá rẻ này đặc biệt thiết yếu với một quốc gia 1,4 tỷ dân đang tăng trưởng nhanh. Ấn Độ là nước tiêu thụ dầu tăng nhanh nhất thế giới, chỉ đứng sau Mỹ và Trung Quốc về tổng mức tiêu thụ, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ. Nhu cầu khổng lồ đó được đáp ứng bằng việc nhập khẩu 90% dầu thô từ nước ngoài.

Ba năm qua, thương mại song phương tăng vọt lên 69 tỷ USD – mức kỷ lục, chủ yếu nhờ nhập khẩu dầu thô Nga. Nguồn dầu này giúp New Delhi bán xăng rẻ hơn ở trong nước và xuất khẩu các sản phẩm dầu với lợi nhuận cao hơn.

“Không thể nào đóng van dầu Nga ngay lập tức”, ông Syed Akbaruddin, cựu Đại diện thường trực Ấn Độ tại Liên Hợp Quốc, hiện là Hiệu trưởng Trường Chính sách Công Kautilya ở Hyderabad, cho hay. “Không thể làm được, xét về chênh lệch giá và tác động ngân sách”.

Tuy nhiên, các nhà máy lọc dầu Ấn Độ gần đây đã bắt đầu giảm mua, theo dữ liệu của công ty phân tích Kpler. Nhập khẩu dầu Nga giảm khoảng 500.000 thùng/ngày trong tháng 7 xuống mức thấp nhất trong 5 tháng là 1,6 triệu thùng.

Theo phân tích của Kpler, các nhà máy lọc dầu tư nhân của Ấn Độ – chiếm hơn 50% lượng dầu Nga nhập khẩu – dự kiến sẽ tăng mua từ các nguồn khác như Trung Đông và Tây Phi, nhưng không thể cắt hoàn toàn dầu Nga.

“Thay thế nguồn dầu Nga không phải chuyện đơn giản – vừa khó khăn về hậu cần, vừa đau đớn về kinh tế, lại tiềm ẩn rủi ro địa chính trị”, ông Sumit Ritolia, nhà phân tích trưởng về lọc dầu và mô hình hóa tại Kpler, viết trong một báo cáo.

Trong lúc đó, ông Trump cũng nhắm tới sự phụ thuộc lâu dài của Ấn Độ vào vũ khí Nga.

Dù New Delhi đã cố đa dạng hóa nguồn cung trong vài thập kỷ gần đây, thiết bị Nga và Liên Xô vẫn chiếm hơn 50% kho vũ khí của Ấn Độ. New Delhi tiếp tục là khách hàng trung thành của ngành công nghiệp quốc phòng Nga.

Một phần sức hút đến từ việc Moscow sẵn sàng chia sẻ công nghệ và giúp Ấn Độ tự sản xuất vũ khí trong nước. Ngược lại, dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, Mỹ dù đã bày tỏ sẵn sàng chuyển giao công nghệ, nhưng lại chậm trễ trong một số dự án.

Năm 2018, trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, Ấn Độ đã bất chấp lời đe dọa trừng phạt từ Mỹ để ký hợp đồng mua 5 tổ hợp phòng không S-400 hiện đại của Nga. Đến nay, 3 tổ hợp đã được bàn giao và triển khai tại các khu vực biên giới.

Theo Wall Street Journal