Tổng thống Tokaev gọi đây là cuộc khủng hoảng trầm trọng nhất trong lịch sử 30 năm độc lập của Kazakhstan. Vậy, ai là người châm ngòi cho thảm họa trên? Tương quan lực lượng trong không gian Cộng đồng các Quốc gia Độc Lập SNG sẽ thay đổi như thế nào?
Almaty nay đã “tỉnh lại”
Phóng viên báo AIF, Kazakhstan Sergei Kozlov, chia sẻ: Ngay từ 9/1/2022, giữa trung tâm Almaty, các trung tâm thương mại đã mở cửa phục vụ nhân dân. Những hàng hóa thiết yếu vẫn giữ nguyên mặt bằng giá cũ. Các cây xăng bắt đầu hoạt động. Trên đường phố, xuất hiện xe tuần tra của cảnh sát sau nhiều ngày vắng bóng, điều này đặc biệt mang lại niềm vui cho người dân.
Theo lời kể của người dân địa phương, ngay sau khi biểu tình xảy ra, một số người bản địa đã có những hành động đập phá cửa hàng và hôi của, nhưng khi cảnh sát xuất hiện, số người này đã giải tán ngay. Sau những kẻ "hôi của" người địa phương là những vị “khách lạ”. Khi thấy họ, lực lượng cảnh sát thậm chí còn tránh xa. Ai cũng ngỡ ngàng, không hiểu đội quân “khách lạ” này từ đâu tới, tất cả cứ như từ dưới đất đội lên. Họ được trang bị vũ khí, có tổ chức và được đào tạo bài bản, không quan tâm lắm tới giá trị vật chất, chủ yếu là đi tìm vũ khí, đạn dược, đốt phá các trụ sở chính quyền, đập phá dinh thự tổng thống. Có người cho rằng đây là những người “anh em” đến từ miền nam nghèo khó của Kazakhstan, có người lại nhận định rằng: giới tội phạm “nhập khẩu” này có lẽ đến từ Afghanistan.
Không phận Kazakhstan đã đóng cửa trong nhiều ngày. Vị “khách” duy nhất của bầu trời Kazakhstan là không quân vận tải quân sự của Liên bang Nga. Máy bay vận tải IL-76 chở lực lượng gìn giữ hòa bình của Nga cứ 30 phút lại hạ cánh xuống sân bay Zhetygen, chuyến khứ hồi chở những khách du lịch Nga đang mắc kẹt tại Kazakhstan về nước.
Giá xăng ở Kazakhstan rất rẻ, tại sao người dân vẫn bất mãn
Trả lời câu hỏi của phóng viên báo AIF: “Kazakhstan là một trong mười nước có giá xăng rẻ nhất thế giới, giá khí hóa lỏng sau khi tăng mạnh cũng vẫn rẻ hơn giá khí đốt ở Nga và nhiều nước khác. Vậy đâu là lí do đích thực của những cuộc biểu tình phản đối?”.
Stanislav Pritchin - chuyên gia của Viện kinh tế thế giới và quan hệ quốc tế mang tên Primakov (IMEMO) cho biết: Tổng thống đầu tiên của Kazakhstan Nursultan Nazarbayev đã gặt hái nhiều thành công trong công cuộc cải cách kinh tế. Nhiều nhà đầu tư nước ngoài đã tới Kazakhstan, nhiều doanh nghiệp của Mỹ và châu Âu đã tới khai thác dầu khí ở phía tây Kazakhstan. Hãng LUKOIL của Nga chỉ hoạt động ở hai mỏ dầu Tengiz và Karachaganak.
Về lĩnh vực khai thác dầu khí, trong Cộng đồng các Quốc gia Độc lập SNG, Kazakhstan giữ vị trí thứ 2 sau Nga. Trong lĩnh vực khai thác uranium, Kazakhstan giữ vị trí số 1 thế giới. Thế nhưng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) tính theo đầu người giữa các khu vực ở Kazakhstan rất khác nhau, thậm chí ngay trong một vùng, giá trị này cũng có sự khác biệt rõ rệt, điều này dẫn đến những xung đột xã hội. Địa phương điển hình của sự khác biệt trong thu nhập của người dân là tỉnh Mangistau nằm bên bờ biển Caspi, thủ phủ của Mangistau là thành phố Aktau, (dưới thời Liên Xô thành phố này có tên là Shevchenko) – đây cũng chính là nơi khởi nguồn cho những cuộc biểu tình bạo động. Người dân thành phố Aktau chủ yếu là công nhân khai thác dầu mỏ, lượng dầu mỏ mà tỉnh Mangistau khai thác được chiếm 25% tổng sản lượng dầu mỏ của Kazakhstan, các mỏ dầu ở đây đã lâu năm, trữ lượng không còn nhiều, cho nên thu nhập của công nhân rất hạn hẹp. Phần lớn lợi nhuận thu được từ khai thác dầu phải nộp cho Trung ương. Các loại hình kinh doanh khác không thể phát triển được vì khí hậu ở đây khô, nước ngọt rất khan hiếm.
Từ năm 2021 trở về trước, công ty dầu khí quốc doanh Kazakhstan KazMunayGas thực hiện trợ cấp giá gas cho người dân, sau 2021 chế độ trợ cấp này không được duy trì nữa, giá gas tăng lên đánh vào túi tiền vốn đã rất ít ỏi của người dân.
Cuộc sống vùng quê ở miền nam Kazakhstan rất khó khăn, đã vậy các gia đình lại đông con, dẫn tới hiện tượng bùng nổ dân số. Thanh, thiếu niên trong những gia đình đông con đó không được học hành đến nơi đến chốn, không có công ăn việc làm ổn định. Hình thành làn sóng ly hương, di cư về đô thị. Trong những chuyến đi đó không phải ai cũng thành đạt. Những người thất bại, ôm ấp trong lòng tư tưởng hận thù, tham gia vào các băng đảng. Giá gas tăng lên giống như một tia lửa, châm ngòi cho lòng hận thù đang âm ỉ cháy. Thế lực chống đối nhà nước đã lợi dụng triệt để hiện tượng này.
Ai là người đứng đằng sau cuộc bạo loạn?
Tại hội nghị trực tuyến cấp cao của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO), tổng thống Kazakhstan Tokaev khẳng định: “Đây là một âm mưu đảo chính. Phiến quân được chỉ đạo từ một trung tâm. Hành động khủng bố đã được thực hiện bằng rất nhiều hình thức khác nhau”.
Giám đốc Viện nghiên cứu các vấn đề khu vực Dmitry Zhuravlev cho biết: “Xác định ai là người đứng đằng sau vụ chính biến vừa qua ở Kazakhstan là điều không thể. Có một điều có thể khẳng định chắc chắn là: bất mãn xã hội không thể tạo ra hiệu ứng như vậy được. Cuộc tấn công được phối hợp trên phạm vi toàn quốc, lực lượng chức năng bị vô hiệu hóa, điều này chứng tỏ đây là xung đột nội bộ của tầng lớp tinh hoa. Một bên là cựu tổng thống Nazarbayev – người còn rất nhiều ảnh hưởng trong xã hội Kazakhstan, một bên là đương kim tổng thống Tokaev”. Ngay sau cuộc bạo loạn, chủ tịch ủy ban an ninh quốc gia Karim Masimov- người đồng minh thân cận của cựu tổng thống Nazarbayev bị bắt. Hai cấp phó của Karim Masimov phải về hưu, nhiều quan chức khác đã tự kết liễu đời mình, sau khi nghe Yermukhamet Yertusbayev - cựu cố vấn của cựu tổng thống Nazarbayev tuyên bố: “Uỷ ban an ninh quốc gia có biết việc: trong thời gian qua, có nhiều trung tâm huấn luyện phiến quân đã tồn tại và hoạt động, nhưng không hề có động thái gì”.
Rất phức tạp để khẳng định: cựu tổng thống Nazarbayev đứng sau vụ bạo loạn, vì người biểu tình còn hô vang khẩu hiệu: “Phản đối Nazarbayev” và lật đổ tượng đài của ông.
Nhưng cũng khó để xua tan suy nghĩ rằng: “Chính tổng thống Tokaev đã tiếp tay cho những hành động biểu tình,bạo loạn”, người đang muốn sử dụng hiện tượng này để chấm dứt sự ảnh hưởng của người tiền nhiệm. Việc lực lượng chức năng “chỉ biết đứng nhìn”, nói lên rằng: dù sao đây cũng là lần đầu tiên Kazakhstan vấp phải cuộc đụng độ bạo loạn, bối rối và thiếu kỹ năng xử lý vấn đề là điều khó tránh khỏi.
Việc có sự can thiệp từ các thế lực bên ngoài có thể hoàn toàn bị loại trừ.
Ngoại trưởng Mỹ Anthony Blinken đã trách móc tổng thống Kazakhstan Tokaev rằng tại sao lại đề nghị CSTO hỗ trợ, mà không phải là NATO.
Giám đốc Dmitry Zhuravlev nhấn mạnh: “Trong trường hợp lực lượng nổi dậy chiến thắng thì Nga và Trung quốc là người thua cuộc. Nga và Kazakhstan có chung đường biên giới rất dài, không chỉ là đồng minh trong CSTO, Nga còn có sân bay vũ trụ Baikonur ở Kazakhstan. Giữa Trung quốc và Kazakhstan có dự án “Con đường tơ lụa”. Nếu Mỹ chiếm được Kazakhstan, đây không chỉ là đòn đau với Nga mà cả với Trung quốc”.
Phương Tây rất không hài lòng khi tổng thống Tokaev ra lệnh bắn vào những ai chống đối và đề nghị lực lượng gìn giữ hòa bình CSTO tới hỗ trợ. Dù sao thì phương Tây cũng không cắt đứt quan hệ với Kazakhstan như đã làm với Belarus. Vì Kazakhstan là một quốc gia rất quan trọng xét về góc độ địa chính trị, và chính tổng thống Tokaev cũng có quan điểm cân bằng quan hệ giữa Nga –Trung quốc – phương Tây.
Hoàn thành sứ mạng trong 6 ngày, CSTO đã cử những lực lượng nào tới Kazakhstan?
Bất ổn ở Kazakhstan: Đảo chính hay khủng bố tấn công?
