Khả năng tự động hóa nhiều công việc đơn giản, mất nhiều thời gian và có tính chất lặp lại của các công cụ AI đã thực sự giải phóng rất nhiều sức lao động và cho phép con người tập trung vào những công việc đòi hỏi nhiều trí tuệ, kỹ năng và tạo ra những giá trị lớn hơn. Tuy nhiên, chính khả năng tự động hóa này lại khiến không ít người lo ngại về viễn cảnh bị AI thay thế trên thị trường lao động, khi mà những công cụ AI ngày càng phát triển sẽ dần đảm nhiệm được hoàn toàn công việc của họ. Nhiều phân tích và nghiên cứu đã chỉ ra công việc của phụ nữ có khả năng bị tác động tiêu cực hơn nam giới do tự động hóa bởi AI.
Hai luồng phân tích trái ngược
Đa số các nghiên cứu cho rằng tỉ lệ phụ nữ làm việc trong các công việc có tính chất phụ trợ, hành chính hay dịch vụ - những ngành có tiềm năng tự động hóa lớn - thường cao hơn nhiều tỉ lệ nam giới, khiến phụ nữ dễ bị thay thế bởi AI hơn. Kể cả trong những công việc đòi hỏi nhiều kỹ năng như quản lý con người, áp dụng chuyên môn, tương tác xã hội hay đánh giá theo ngữ cảnh mà có ít nguy cơ bị tự động hóa hơn, phụ nữ vẫn có thể chịu thiệt thòi do ít được nắm giữ những vị trí lãnh đạo. Gallego và cộng sự (2019) lấy ví dụ trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, phụ nữ chiếm gần 50% tổng lực lượng lao động nhưng chỉ nắm giữ 25% vị trí quản lý cấp cao. Nếu các vị trí quản lý được "an toàn” hơn trước những cú sốc của tự động hóa, đồng thời các công việc văn thư và hành chính phải đối mặt với nhiều rủi ro hơn, thì phụ nữ trong lĩnh vực dịch vụ tài chính nhìn chung vẫn sẽ bị tác động tiêu cực hơn bởi tự động hóa dựa trên AI.
Tuy nhiên, một luồng nghiên cứu khác lại đưa ra kết luận hoàn toàn trái ngược khi ước tính những ngành nghề có tỉ lệ lớn lao động là nam giới lại có nguy cơ tự động hóa cao hơn. Đó là vì phụ nữ thường làm những công việc có sự tương tác liên cá nhân, đòi hỏi kỹ năng mềm và giao tiếp xã hội tốt - điều AI khó lòng thay thế con người. Theo quan niệm truyền thống, phụ nữ thường được cho là phù hợp hơn với những công việc đòi hỏi những kỹ năng này, đặc biệt trong các lĩnh vực như chăm sóc sức khỏe, chăm sóc khách hàng hay sư phạm.
Tự động hóa việc nhà - chìa khóa giải quyết bất bình đẳng giới trong lao động?
Theo thống kê của OECD, phụ nữ trong độ tuổi lao động ở Vương quốc Anh dành gấp đôi thời gian để làm các công việc nhà không được trả lương so với đàn ông. Sự chênh lệch ở Nhật Bản còn lớn hơn nhiều, khi đàn ông Nhật Bản chỉ dành 1/5 thời gian so với phụ nữ để làm việc nhà. Việc phải gánh vác phần lớn công việc nhà không được trả lương khiến phụ nữ phải chịu “hình phạt của người chăm sóc” (caregiver penalty), bao gồm giảm thu nhập, chậm thăng tiến trong sự nghiệp và thu nhập suốt đời thấp hơn.
Tuy nhiên, rất nhiều những công việc nhà này đã dần được tự động hóa nhờ AI. Những loại robot giúp việc nhà như robot hút bụi, robot lau nhà hay robot nấu ăn không còn là những công nghệ xa lạ trong những căn nhà trên khắp thế giới, và đây là loại robot bán chạy nhất trên thế giới kể từ năm 2010. Đầu năm nay, nhóm nghiên cứu từ Viện Nghiên cứu Internet, Đại học Oxford, đã công bố một nghiên cứu về tương lai của những công việc nhà không được trả lương dựa trên dự đoán của 65 chuyên gia AI ở Vương quốc Anh và Nhật Bản, trong đó họ kết luận khoảng 39% công việc nhà có thể được tự động hóa trong thập kỷ tới.
Nhóm nghiên cứu kỳ vọng trong kịch bản tốt nhất, việc tự động hóa do AI có thể giải quyết tình trạng bất bình đẳng giới trong công việc nội trợ bằng cách cho phụ nữ nhiều thời gian để làm các công việc được trả lương, học tập, giải trí và nghỉ ngơi hơn. Mô phỏng của nhóm nghiên cứu cho thấy thời gian được giải phóng nhờ tự động hóa các công việc nhà có thể giúp thêm 5,8% phụ nữ ở Anh và 9,3% phụ nữ ở Nhật Bản tham gia thị trường lao động.
Cần những cách tiếp cận khác nhau
Như vậy, chưa có một câu trả lời rõ ràng cho câu hỏi liệu phụ nữ có bị tác động tiêu cực hơn so với nam giới trước làn sóng tự động hóa do AI. Việc đánh giá tác động còn phụ thuộc vào những yếu tố khác như bối cảnh công việc, vị thế xã hội, điều kiện kinh tế và văn hóa của mỗi người phụ nữ. Những rủi ro là khác nhau nên cũng cần những cách tiếp cận và giải pháp khác nhau để giảm thiểu những tác động của tự động hóa đến công việc của con người nói chung và phụ nữ nói riêng.
