Tờ New York Times Mỹ ngày 31/8 cho rằng ngạn ngữ có câu "trâu bò đánh nhau, ruồi muỗi chết" - câu ngạn ngữ này có thể hình dung chuẩn xác về cảm giác khủng hoảng của chiến tranh thương mại Trung - Mỹ không ngừng leo thang. Hai nước lớn trên thế giới giống như hai con voi đấu nhau về thuế quan, còn các khu vực khác trên thế giới đặc biệt là châu Âu hầu như đối mặt với nguy cơ bị ảnh hưởng tiêu cực.
Cùng với chiến tranh thương mại bước vào tháng thứ ba, Mỹ sẽ tiếp tục tăng thuế quan lên hàng hóa Trung Quốc trị giá 200 tỷ USD vào mùa thu năm nay, sẽ mở rộng xung đột lên gấp 3.
Một sự thực rõ ràng là: Trong nền kinh tế toàn cầu hóa, không có cái gì là tồn tại cô lập. Trong chiến tranh thương mại, không tồn tại tấn công theo kiểu phẫu thuật ngoại khoa. Hai bên tham chiến muốn làm cho thuế quan chỉ đánh trúng mục tiêu, còn tất cả xung quanh họ đều không bị tổn thất gì là điều không thể.
Để trừng phạt hành vi thương mại không công bằng của Trung Quốc, giảm nhập siêu thương mại 375 tỷ USD, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng gây thiệt hại cho một số đồng minh của Mỹ ở châu Á - buộc họ phải nỗ lực tìm kiếm lối thoát.
Trung Quốc và Mỹ hiện nay đều là đối tác thương mại quan trọng nhất của Việt Nam. Năm 2017, hai nước lớn tổng cộng đã chiếm khoảng 35% xuất khẩu của Việt Nam, đã thúc đẩy Việt Nam chuyển đổi từ một nước cung ứng gạo và cà phê không mạnh sang trung tâm của ngành chế tạo.
Khi nổ ra chiến tranh thương mại, đồng Nhân dân tệ sụt giá nhanh chóng đã dẫn đến việc ảnh hưởng ngắn hạn đến VND, gây tác động tới thị trường chứng khoán Việt Nam.
Có tin cho rằng hàng hóa tiêu dùng giá rẻ Trung Quốc có thể tràn vào Việt Nam; chủ nghĩa bảo hộ Mỹ có thể sẽ ảnh hưởng và đe dọa đến các hoạt động xuất khẩu quan trọng của Việt Nam.
Ngoài ra, còn có người lo ngại gần 5 tỷ USD xuất khẩu của Việt Nam là một phần của chuỗi cung ứng giá trị gia tăng của Trung Quốc. Điều này có nghĩa là những nhà xuất khẩu này có thể bị ảnh hưởng từ thuế quan mang tính trừng phạt của Mỹ.
Một phản ứng khác bắt đầu diễn ra. Với sự tác động nguy hiểm từ chiến tranh thương mại, rất nhiều công ty nước ngoài có cổ phần ở Trung Quốc bắt đầu di chuyển sản xuất từ Trung Quốc sang Đông Nam Á.
 |
|
Chiến tranh thương mại Trung - Mỹ gây tác động nhiều chiều. Ảnh: New York Times.
|
Một trong những dấu hiệu của xu thế này là vào trung tuần tháng 7/2018, một số vị khách xuất hiện ở khu vực vịnh Hạ Long, bờ biển miền bắc Việt Nam. Họ mặc áo sơmi trắng, đeo ca vát đen, họ không phải là khách du lịch. Họ đã đại diện cho 72 doanh nghiệp Nhật Bản của các ngành từ dệt may đến điện tử, đang tìm "nơi trú ẩn an toàn" về kinh tế.
Trong những công ty Nhật Bản này có rất nhiều đang làm ăn kinh doanh ở Trung Quốc. Theo quan chức địa phương của Việt Nam, các doanh nghiệp Nhật Bản nói trên đang mong muốn mở rộng thị trường đầu tư ra ngoài Trung Quốc để tránh rủi ro tăng chi phí sản xuất và chiến tranh thương mại. Chiến tranh thương mại làm cho các công ty Nhật Bản rất khó xuất khẩu sản phẩm sang Mỹ từ Trung Quốc.
Các thương nhân Nhật Bản có thể là người chịu thiệt hại đầu tiên của cuộc chiến tranh thương mại này. Nhưng chuyển ngành chế tạo ra khỏi Trung Quốc hoàn toàn không phải là một hiện tượng mới. Trong vài năm qua, cùng với lương công nhân ở các nhà máy Trung Quốc tăng mạnh, rất nhiều doanh nghiệp trong đó có cả doanh nghiệp nước ngoài và doanh nghiệp Trung Quốc đều đã bắt đầu di chuyển ít nhất một phần hoạt động tới Đông Nam Á để tận dụng chi phí sản xuất thấp nơi đây.
Ở Việt Nam, nơi có mức lương hầu như không bằng 1/3 Trung Quốc, giầy thể thao sản xuất tại đây của hãng Adidas đã gấp đôi sản xuất tại Trung Quốc. Hãng Intel và Samsung Electronics cũng đã đầu tư vài tỷ USD ở Nam Á.
Tăng trưởng theo mô hình xuất khẩu của Việt Nam lệ thuộc vào thu hút đầu tư nước ngoài. Chính sách hiện nay của Mỹ và Trung Quốc có thể đang đẩy nhanh hoạt động đầu tư này. Đối với rất nhiều doanh nghiệp, xung đột thương mại Trung - Mỹ là một chất xúc tác, thúc đẩy họ tìm kiếm sự thay đổi mà trước đây họ chưa từng nghĩ tới.
Chiến tranh thương mại vẫn đang ở giai đoạn đầu, nổ ra mới có 2 tháng. Vì vậy, rất nhiều cách làm của các doanh nghiệp này mới có dấu hiệu. Mặc dù vậy, cuộc cạnh tranh bảo đảm năng lực chế tạo nhiều hơn ở toàn bộ khu vực trong đó có Thái Lan, Indonesia và các khu vực khác đã bắt đầu.
Hạ tuần tháng 7/2018, Delta Electronics, nhà sản xuất thiết bị nguồn điện Apple của Đài Loan đã phê chuẩn giao dịch thu mua một liên doanh ở Thái Lan trị giá 2,14 tỷ USD nhằm ứng phó rủi ro thương mại đang ngày càng tăng.
 |
|
Chiến tranh thương mại Trung - Mỹ đang leo thang và có thể kéo dài. Ảnh: Washington Post.
|
Cùng trong mùa hè năm nay, Techtronic Industries của Hồng Kông (T.T.I), nhà sản xuất máy hút bụi Hoover và thiết bị điện Milwaukee đã mở một nhà máy mới ở Việt Nam, đồng thời đã xây dựng nhà máy thứ sáu ở Mỹ.
Khoảng 76% doanh thu của Techtronic Industries đến từ Bắc Mỹ. Khi nhấn mạnh về tầm quan trọng của "chuỗi cung ứng linh hoạt" vào tháng 8/2018, Joseph Galli, giám đốc điều hành công ty này cho biết: "Chúng tôi luôn nói rằng chúng tôi không muốn bỏ tất cả trứng vào một giỏ".
Chuỗi cung ứng tưởng như không hề đụng chạm đến bất cứ ai, nhưng tác động tiêu cực từ cuộc chiến tranh thương mại này đang diễn ra đúng ở chuỗi cung ứng. Hàng hóa xuất khẩu của Mỹ bị Trung Quốc đánh thuế mang tính báo thù phần lớn là hàng hóa đơn giản sản xuất ở Mỹ: thịt lợn, đậu tương, rượu Whiskey.
Tuy nhiên, xuất khẩu của Trung Quốc tới Mỹ, nhất là các sản phẩm công nghệ cao là sản phẩm phức tạp được lắp ráp tại Trung Quốc, các linh kiện và nguyên vật liệu của nước ngoài dùng để lắp ráp cho các sản phẩm này nhiều đến đáng sợ.
Chẳng hạn, trong một máy tính xách tay "Made in China" của Mỹ có thể có màn hình Hàn Quốc, phần cứng Nhật Bản và một chip bộ nhớ đến từ Đài Loan. Thuế quan đã gây thiệt hại cho từng bộ phận của chuỗi cung ứng quốc tế này.
Các nền kinh tế tiến tiến nhất châu Á bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan đều toàn cầu hóa ở mức cao đến nỗi họ rất dễ bị "trúng đạn" bởi cuộc chiến tranh thương mại này.
Đài Loan có thể bị tổn thất lớn nhất. Căn cứ vào số liệu của Trung tâm Stimson ở Washington, Đài Loan đã cung cấp toàn bộ 18% hàng hóa trung gian nhập khẩu của Trung Quốc, loại nhập khẩu này chiếm 14% GDP của Đài Loan.
Đúng như nhà nghiên cứu kinh tế Thái Minh Phương, Đại học Đạm Giam, Đài Bắc đã nói với Bloomberg rằng: "Thuế quan của ông Donald Trump đang đem lại nhiều động lực hơn cho các doanh nghiệp Đài Loan di chuyển sang Đông Nam Á".
Những ảnh hưởng của chiến tranh thương mại đã che giấu một sự thực: Châu Á là khu thương mại có sức sống nhất toàn cầu. Căn cứ vào số liệu của Tổ chức thương mại thế giới (WTO), năm 2017, tốc độ tăng trưởng của tổng kim ngạch thương mại xuất nhập khẩu châu Á cao nhất trên toàn cầu, lần lượt là 6,7% và 9,6%.
18 tháng trước, nhà lãnh đạo Việt Nam và 10 nước khu vực Vành đai Thái Bình Dương đều cho rằng việc ký kết Hiệp định quan hệ đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), nay là Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) sẽ tiếp tục nâng cao triển vọng kinh tế khu vực.
 |
|
Chủ tịch nước Trần Đại Quang và nhà lãnh đạo các nước tại APEC 2017 ở Việt Nam.
|
Đối với cách làm thương mại không công bằng của Bắc Kinh (như ăn cắp bản quyền sở hữu trí tuệ, ép các công ty nước ngoài làm ăn ở Trung Quốc phải chia sẻ công nghệ), TPP/CPTPP không bao gồm Trung Quốc sẽ đem lại cơ hội đáp trả tập thể cho các nước thành viên của hiệp định thương mại đa phương này.
Tổng thống Donald Trump đã sớm quyết định Mỹ rút khỏi TPP. Đến nay, cùng với vai trò ảnh hưởng của Mỹ giảm đi ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Mỹ lại độc lập phát động chiến tranh thương mại, rất nhiều đối tác châu Á cũ và rất nhiều doanh nghiệp Mỹ đều bị ép ở giữa và đều đang tìm kiếm lối thoát an toàn nhất.
Để triệt tiêu ảnh hưởng tiêu cực của xung đột thương mại, chính phủ Trung Quốc đã giảm mạnh thuế quan đối với các nước châu Á. Điều này hầu như nhắc nhở mọi người rằng đợi sau khi kết thúc chiến tranh thương mại, trong rất nhiều năm tới, Trung Quốc vẫn sẽ là "siêu cường" duy nhất của châu Á.
Nhưng sức hút này có thể không đủ để ngăn chặn các nhà chế tạo chuyển từ Trung Quốc sang Đông Nam Á. Chẳng hạn, nhà sản xuất giày dép và trang sức Steve Madden di chuyển sản xuất từ Trung Quốc sang Campuchia, năm nay di chuyển 15%, năm 2019 tiếp tục di chuyển 30%.
Một báo cáo nghiên cứu công bố tháng 7/2018 của Hiệp hội ngành nghề thời trang Mỹ cho biết 2/3 doanh nghiệp dệt may dự tính sẽ giảm sản xuất ở Trung Quốc trong 2 năm tới. Những doanh nghiệp này cho rằng chủ nghĩa bảo hộ thương mại Mỹ là thách thức lớn nhất của họ.
Việc di chuyển sản xuất sang một khu vực mới vừa đắt đỏ vừa phức tạp. Xét tới tính chất thất thường của người thúc đẩy chiến tranh thương mại cùng với sự thay đổi thất thường của nền chính trị hỗn loạn Mỹ, một số giám đốc điều hành đang nỗ lực ứng phó, hy vọng tất cả đều sẽ qua đi.
Tuy nhiên, cùng với việc Mỹ sắp tăng thuế quan mới lên hàng hóa nhập khẩu Trung Quốc trị giá 200 tỷ USD (6.031 loại hàng hóa), chiến tranh thương mại xem ra không còn giống như một cuộc khủng hoảng trong ngắn hạn.
Cùng với sự leo thang của cuộc chiến, mọi người lo ngại các công ty Trung Quốc cũng sẽ di chuyển nhiều hoạt động hơn xuống phía nam, sử dụng sách lược "tránh thuế quan" để vận chuyển hàng hóa sang Mỹ.
Ít nhất là người Việt Nam đã giữ cảnh giác với sự xâm nhập kinh tế của người Trung Quốc. Điều này cũng có thể do ảnh hưởng từ tâm lý cảnh giác mang tính lịch sử.
Việt Nam có thể thu được lợi ích từ xung đột thương mại Trung - Mỹ, điều này giống như một loại "báo ứng nhân quả". Mỹ mặc dù cũng từng tiến hành chiến tranh lâu dài với Việt Nam, nhưng đến nay đã trở thành một trong những "đồng minh" mạnh mẽ nhất của Việt Nam.
Không ai có thể dự đoán mọi tác động tiêu cực và sự chuyển biến của chiến tranh thương mại. Chính phủ Việt Nam giữ thái độ thận trọng, thậm chí dự đoán chiến tranh thương mại gây ảnh hưởng không đáng kể đến tăng trưởng kinh tế 5 năm tới.
Những người khác lạc quan hơn nhiều. Tháng 7/2018, ngân hàng Standard Chartered điều chỉnh dự đoán tăng trưởng kinh tế Việt Nam năm 2018 lên 7%, lý do là ở việc thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài của Việt Nam.
Ngoài thu hút các doanh nghiệp đến để giảm rủi ro ở Trung Quốc, Việt Nam còn có thể thu hút khách hàng từ Mỹ, những khách hàng này đang cấp bách nhập khẩu từ các khu vực ngoài Trung Quốc để đạt được đa dạng hóa nguồn hàng.
Theo nhà kinh tế hàng đầu Michael Kokalari của VinaCapital, công ty quản lý tài sản lấy Việt Nam làm trọng điểm, chiến tranh thương mại giữa hai nước lớn Trung - Mỹ vẫn có thể đem lại cơ hội phát triển cho các nước như Việt Nam.
