Phần trả lời chất vấn của Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan chiều 11/11 về thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng được dư luận đánh giá là đúng trọng tâm, lập luận thuyết phục. Các đại biểu Quốc hội đã hỏi về thực trạng, giải pháp trước mắt và lâu dài, cũng như cách ứng phó của Bộ Y tế với các vấn đề truyền thông mà ngành công nghiệp thuốc lá đứng sau.
Là người tâm huyết, kiên trì với việc xây dựng chính sách đề xuất cấm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng để bảo vệ sức khoẻ nhân dân, đặc biệt là giới trẻ, khi lứa tuổi này là mục tiêu tấn công chính của thuốc lá mới, Bộ trưởng Đào Hồng Lan lập luận bằng chứng khoa học để thuyết phục Quốc hội về sự cần thiết phải cấm thuốc lá mới.
Trong lúc thuyết trình, người đứng đầu ngành Y tế đã giơ cao một số mẫu thuốc lá điện tử có màu sắc và hình dáng phong phú, bắt mắt và đặt câu hỏi: “Có ai nghĩ đây là thuốc lá điện tử không?"
Hành động này và câu hỏi của Bộ trưởng Lan đã gây ấn tượng cho các đại biểu Quốc hội cũng như khán giả theo dõi truyền hình trực tiếp, khi minh chứng sống động về việc ngành công nghiệp thuốc lá đang tìm mọi cách tấn công giới trẻ.
Có lẽ đây là lần đầu tiên, một bộ trưởng mang tài liệu trực quan vào nghị trường, để giúp các đại biểu Quốc hội hình dung một cách rõ nét vấn đề mình nói. Sự chuẩn bị kỹ càng, có phần độc đáo cho buổi chất vấn cho thấy sự quyết liệt của bộ trưởng y tế trong xây dựng chính sách về thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng với mục tiêu cuối cùng là bảo vệ sức khoẻ của người dân, theo đúng khuyến cáo của WHO và SEATCA.
Nhiều năm qua, khi Bộ Công Thương đề nghị thí điểm lưu hành thuốc lá mới, hàng loạt hội thảo liên quan đã được tổ chức. Không ít chuyên gia được mời đều nghiêng về quan điểm cho lưu hành thuốc lá mới, với lập luận về “quyền con người” nghe rất mỹ miều.
Nhưng ngành y tế đã có những bước đi chắc chắn để giữ vững quan điểm cấm thuốc lá mới. Cùng với những kết quả nghiên cứu khoa học của các trường đại học/viện nghiên cứu thực hiện do Bộ Y tế giao, Bộ cũng thường xuyên tham vấn WHO, SEATCA, Vital, HealthBridge Canada…
Mới đây, khi Quốc hội đang họp, Bộ Y tế đã mời các chuyên gia hàng đầu của SEATCA đến Việt Nam chia sẻ kinh nghiệm quản lý thuốc lá và thuốc lá mới, đặc biệt là công bố cho báo chí tài liệu mật của “ông trùm thuốc lá” Philip Morris International (PMI) bị rò rỉ, làm lộ việc thao túng khoa học; mời Bộ Công an chia sẻ về các vụ án thuốc lá mới có ma tuý đã được lực lượng công an bắt giữ; tổ chức các hội thảo về thuốc lá để cung cấp thông tin cho các nhà báo, để họ làm cầu nối giữa ngành y tế đến với người dân, cũng như Chính phủ và các bộ, ngành.
Sự quyết liệt của của ngành y tế trong mục tiêu vì sức khoẻ nhân dân với sự hỗ trợ đặc biệt của WHO đã góp phần tạo một bước chuyển mới trong quản lý thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Giữa tháng 5/2024, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký công điện hoả tốc yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tăng cường quản lý thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, đồng thời giao cho Bộ Y tế chủ trì nghiên cứu, đề xuất ban hành hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành giải pháp quản lý thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, thay cho Bộ Công thương giữ vai trò này trước đây.
Kiên trì và quyết liệt, ngành y tế đã từng bước nhận được sự đồng thuận cao của người dân, các cấp, ngành, các đại biểu Quốc hội, bất chấp những thách thức vô cùng lớn khi ngành công nghiệp thuốc lá đổ tiền để can thiệp, vận động đưa thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng vào thí điểm lưu hành.
Cuối tháng 5/2024, Công ty Asia (do một nhóm chuyên gia sức khỏe ký tên) đã gửi thư ngỏ đến Thủ tướng Phạm Minh Chính, kêu gọi Việt Nam cung cấp các lựa chọn thay thế cho thuốc lá thông thường bằng thuốc lá nung nóng. Bộ trưởng Bộ Y tế chỉ đạo các cục, vụ chức năng làm việc với WHO để phân tích các lập luận của Asia, làm cơ sở báo cáo Chính phủ và các bộ, ngành.
Tháng 6/2024, “ông trùm thuốc lá” Philip Morris International (PMI) đã gửi thư cho Bộ trưởng Bộ Y tế với quan điểm thuốc lá nung nóng là "lựa chọn thay thế tốt hơn cho thuốc lá điếu”. Nhưng Bộ trưởng đã từ chối làm việc với họ, tuân thủ Công ước khung về kiểm soát thuốc lá của WHO mà Việt Nam tham gia gần 20 năm trước.
Những nỗ lực của ngành y tế với người đứng đầu là Bộ trưởng Đào Hồng Lan đã bước đầu gặt hái thành công. Hầu hết đại biểu đều yêu cầu Bộ Y tế phải có biện pháp quản lý chặt thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.
Đặc biệt, khi đại biểu Quốc hội Lê Hoàng Anh đặt câu hỏi về trách nhiệm của Bộ Y tế và Bộ Công Thương vì cử tri phản ánh nhiều nhóm lợi ích của ngành công nghiệp thuốc lá đang tích cực vận động để thí điểm lưu hành thì Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên khẳng định: “Chưa bao giờ Bộ Công Thương, trong đó có cá nhân tôi đề xuất là tiếp tục thí điểm đề án quản lý thuốc lá mới. Sau nhiều bàn thảo, Bộ Công Thương thống nhất với Bộ Y tế rằng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng có hại cho sức khoẻ, phải cấm”.
Nút thắt đã cởi bỏ là sự thay đổi đáng hoan nghênh, bởi trước đó, tại phiên giải trình trách nhiệm quản lý nhà nước về phòng, chống tác hại của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng do Uỷ ban Xã hội và Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội tổ chức 5/2024, Thứ trưởng Bộ Công Thương Phan Thị Thắng vẫn kiên định ý muốn thí điểm lưu hành thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.
Việc Bộ trưởng Công Thương đồng tình với Bộ Y tế trong việc cấm thuốc lá mới là một bước đi quan trọng trong mục tiêu vì cộng đồng, và cho thấy không lợi ích kinh tế nào đáng giá hơn sức khỏe người dân. Sự thống nhất này là cơ sở để Quốc hội xem xét đưa vào Nghị quyết chung nội dung: "Cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo, sử dụng và thuốc lá mới khác để bảo vệ sức khoẻ cộng đồng", như Bộ Y tế đề xuất.