Hồi ức về Nhà báo nước ngoài duy nhất hi sinh trong chiến tranh biên giới 1979

36 năm tuổi đời, hơn 12 năm gắn bó với Việt Nam

Ông Hoàng Tiến Tước, vốn là thương binh của Đoàn 559 từng “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, lúc đó đang là lái xe của Văn phòng Thông tấn xã Việt Nam, luôn nhớ rất rõ từng chi tiết của chuyến công tác định mệnh ấy. Với người lính từng 2 lần bị thương nay đã ngót 70 tuổi này, câu chuyện của Isao Takano – phóng viên nước ngoài duy nhất hy sinh trong chiến tranh biên giới, như vừa mới hôm qua.

Nhiều tài liệu hiện nay còn ghi được, Isao Takano sinh năm 1943 ở Kobe (Nhật Bản). Năm 1962, sau khi tốt nghiệp trường Đại học Công nghiệp Nhật Bản, Takano vào làm việc tại một xưởng điện và gia nhập Đảng cộng sản Nhật Bản. Năm 1967, Takano được cử sang Việt Nam học tiếng Việt ở Đại học Tổng hợp Hà Nội, đến năm 1971 thì tốt nghiệp.

Vào tháng 2/1978, Takano là đặc phái viên, phóng viên báo Akahata - cơ quan ngôn luận của Đảng cộng sản Nhật Bản. Khi chiến tranh bảo vệ biên giới nổ ra, Takano tìm mọi liên hệ để có mặt ở Lạng Sơn sớm nhất.

Vào ngày 7/3/1979 – chỉ 2 ngày từ khi Trung quốc tuyên bố ngừng bắn và rút quân khỏi thị xã Lạng Sơn sau gần một tháng giao chiến, ông Hoàng Tiến Tước nhận lệnh đi công tác Lạng Sơn từ rất sớm, đưa đoàn Phóng viên nước ngoài đi thực địa chiến trường.

Lần đầu tiên gặp gỡ, nhưng ông Tước đã cảm thấy rất ấn tượng, quý mến Phóng viên Takano bởi sự nhanh nhẹn, hoạt bát, tình cảm. Takano còn nói được tiếng Việt rất tốt nhờ đã có nhiều năm sinh sống, học tập và làm việc tại Việt Nam.

Hi sinh vẫn cầm chặt chiếc máy ảnh

Ông còn nhớ như in buổi sáng hôm ấy, khi chỉ còn cách thị xã Lạng Sơn khoảng 4km, đoàn xe UAZ chở các phóng viên nước ngoài phải dừng lại tại trạm gác do quân đội quản lý. Trong khi đại diện đoàn xuất trình giấy tờ thì Takano và người bạn của anh – Nakamura, nhanh chóng xuống xe tác nghiệp, quay phim, chụp ảnh, ghi lại quang cảnh khu vực bên ngoài vùng chiến sự.

Đại diện Tỉnh đội giải thích, khu vực thị xã vẫn có thể có thám báo, có mìn do lính Trung Quốc gài lại nên khu vực thị xã Lạng Sơn vẫn còn nhiều nguy hiểm.

Không để ý đến mối an nguy của bản thân, Takano nhất mực yêu cầu vào sâu trong thị xã tác nghiệp, để ghi nhận những thông tin nóng bỏng, kịp thời và có những hình ảnh chân thực nhằm truyền tải thực tế đang diễn ra tại đây tới bạn đọc Nhật Bản.

Trước đề nghị kiên quyết được vào sâu trong khu vực chiến sự của anh cũng như của các phóng viên nước ngoài quả cảm, Tỉnh đội Lạng Sơn phải cử một tốp trinh sát dẫn đường và yểm trợ, đưa xe của các phóng viên Nhật Bản tiến thẳng vào khu vực trụ sở UBND tỉnh Lạng Sơn (nay là khu vực đường Quang Trung, phường Chi Lăng, TP. Lạng Sơn).

"Khi đoàn xe đã đi vào khu vực thị xã khoảng 2km, tôi thấy đạn pháo vẫn bắn theo xe. Nhưng kệ, chúng tôi vẫn đi. Đến Trụ sở UBND tỉnh Lạng Sơn, lúc ấy đã gần trưa. Đổ nát. Không một bóng người. Im lìm, vắng lặng.

Takano yêu cầu đoàn xe dừng lại để các phóng viên xuống xe quay phim, chụp ảnh. Khi Takano cùng Nakamura vừa bước xuống xe, đang lúi húi bấm máy tác nghiệp, bỗng loạt đạn bắn tỉa của quân đội Trung Quốc vang lên. Takano bị một viên trúng trán, anh dũng hi sinh khi trong tay vẫn đang cầm chặt chiếc máy ảnh”, ông Tước xúc động.

Cũng lúc đó, ông Tước vừa bước xuống xe, bị một viên đạn găm trúng phần hông. Nakamura cùng các chiến sĩ khác rất may mắn nép được vào những bức tường đổ nát gần đó, nên được an toàn. Họ được tốp trinh sát hướng dẫn rút lui, trở về vùng ngoại vi an toàn.

Sau khi bị thương, ông Tước nấp gọn vào xe tránh loạt đạn liên tục đổ dồn. Trong cơn đau lúc tỉnh lúc mê, ông vẫn hướng mắt nhìn về phía người bạn Nhật Bản dũng cảm mới quen với niềm tiếc thương nghẹn ngào. Thời khắc ấy đến nay vẫn in đậm trong tâm trí ông.

Mãi đến khoảng 10h đêm hôm ấy, ông Tước và Takano, mỗi người được đặt lên một chiếc cánh cửa làm cáng y tế và chuyển thẳng về Bệnh viện Việt - Xô (nay là Bệnh viện Hữu Nghị - Hà Nội). Sau đám tang giản dị cách đó vài ngày, tro cốt của Takano được người mẹ già, vợ trẻ và cô con gái nhỏ đưa về nước và chôn cất ở chân núi Zaou (tỉnh Miyagi) quê hương anh.

Takano hi sinh khi vừa tròn 36 tuổi. Sự ra đi của Takano không chỉ khiến người dân Việt Nam bàng hoàng mà còn dấy lên làn sóng phản đối dữ dội của phóng viên quốc tế. Những chất vấn liên tục được đưa ra khi phía Trung Quốc bắn chết một phóng viên nước ngoài dù đã tuyến bố ngừng bắn và rút hết quân khỏi lãnh thổ Việt Nam trước đó 2 ngày.

Tượng đài Takano

Ngay chính nơi Takano nằm xuống, người dân Lạng Sơn dựng một tấm bia tưởng niệm hình ngọn bút vươn lên trời xanh. Sau này bia tưởng niệm phóng viên đã quả cảm hi sinh khi đứng về phía chính nghĩa được di chuyển về Nghĩa trang Hoàng Đồng, TP. Lạng Sơn, giữa nhiều ngôi mộ của các liệt sĩ hi sinh trong cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc.

Tuy không có hài cốt nhưng hằng ngày, người dân, các cháu thiếu nhi đến thắp hương, đặt hoa tưởng nhớ anh. Mỗi khi người thân các liệt sỹ đến thăm viếng nghĩa trang đều thắp hương ở mộ phần đặc biệt này.

Năm 1982, tỉnh Lạng Sơn chỉ đạo báo Lạng Sơn chủ trì tổ chức thực hiện bộ phim tài liệu “Hoa đưa hương nơi đất anh nằm”. Bộ phim được hoàn thành trong điều kiện thiếu thốn, kinh phí ít ỏi và một số anh em trong đoàn làm phim chưa có kinh nghiệm. Sau này “Hoa đưa hương nơi đất anh nằm” được phát trên đài truyền hình quốc gia Nhật Bản và được đánh giá cao.

Cùng với nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật lấy cảm hứng từ sự hi sinh này, nhạc sĩ Phó Đức Phương đã viết về Takano một ca khúc được giới trẻ thời bấy giờ hát ở mọi lúc, mọi nơi mà nhà thơ Anh Ngọc nhận xét: “Bài hát là một khúc mặc niệm, khúc tráng ca. Day dứt, nao lòng. Hào hùng, xúc động. 

Ca khúc “Takano - Nhân chứng quả cảm”

Giai điệu được đánh giá là đậm chất dân gian, với sự kết hợp tài tình những luyến láy của dân ca Nhật Bản và làn điệu hát then của dân ca Việt Nam: “Xin hát về người con của đất nước tuyết trắng Fuji hùng vĩ. Anh đã đến quê tôi trong những ngày lửa khói, tâm hồn anh tươi thắm như hoa anh đào hé nở. Vinh quang thuộc về anh, người chiến sĩ đã hy sinh vì chân lý. Dòng máu ấm tình người, anh dâng hiến cuộc sống. Ngược không gian anh đi, băng suốt thời gian anh đi, ngàn giông tố gian nguy anh không hề ngơi nghỉ.

Ôi! Isao Takano! Đến với dòng sông nơi anh ra đi ngày ấy… Ôi! Isao Takano! Chiều nay tôi đứng đây nghe lưng trời gió nổi! Ôi! Isao Takano! Chặng đường anh qua hôm nay hoa đang nở thắm! Ôi! Isao Takano! Gửi tới quê anh mối tình lắng sâu lòng tôi!

Chân lý rồi sẽ toàn thắng, tình anh còn mãi nồng thắm, đẹp thay tuổi xuân Takano! Chân lý ngời sáng đường ta, tình anh vượt muôn trùng xa, bạn ơi có nghe chăng một bài ca: Takano!”.

Lời bài hát không dài nhưng cũng đủ sức dựng lên tượng đài Takano, một phóng viên, một nhân chứng trong cuộc chiến tranh vệ quốc của Việt Nam. Takano chính là một trong những sợi chỉ đỏ thắt chặt tình hữu nghị không chỉ giữa nhân dân Việt Nam và Nhật Bản, mà toàn thể nhân dân yêu chuộng hòa bình, chân lý trên thế giới cùng chống lại chủ nghĩa bành trướng, bạo tàn.

Cảm ơn sự hy sinh của anh, máu của anh đã hòa chung dòng máu của hàng ngàn bộ đội, nhân dân Việt Nam trong cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới thiêng liêng, bảo vệ chính nghĩa và lẽ phải...