Dự án tỷ đô lập tuyến đường thuỷ xuyên Á dọc sông Hồng của Bầu Thuỵ

Dự án Giao thông đường thuỷ xuyên Á và thuỷ điện trên sông Hồng trị giá khoảng 24.500 tỷ đồng, do công ty con của Tập đoàn ThaiGroup đề xuất, đặt mục tiêu thúc đẩy giao thương với Trung Quốc đang được cơ quan chức năng xem xét. Bộ KHĐT đã có văn bản trình Thủ tướng phê duyệt dự án này.
Dự án giao thông thuỷ và thuỷ điện trị giá 24.500 tỷ đồng trên sông Hồng nhận được nhiều chú ý từ dư luận.
Dự án giao thông thuỷ và thuỷ điện trị giá 24.500 tỷ đồng trên sông Hồng nhận được nhiều chú ý từ dư luận.

Dự án được đề xuất thực hiện theo dạng hợp đồng BOO (Xây dựng - Sở hữu - Kinh doanh). Tổng vốn đầu tư dự kiến lên tới trên 1,1 tỷ USD (khoảng 24.500 tỷ đồng). Trong đó, chi phí xây dựng là 8.207 tỷ đồng, chi phí thiết bị 4.558 tỷ đồng, chi phí bồi thường tái định cư 1.230 tỷ và dự phòng khoảng 6.549 tỷ đồng… Cơ cấu vốn gồm 30% tự có của doanh nghiệp, còn lại 70% là vay thương mại có lãi suất 4-9%.

Dự án giao thông đường thuỷ xuyên Á nêu trên dự tính kết nối, nâng cấp hai tuyến vận tải thủy từ Hải Phòng - Việt Trì (Phú Thọ) với Hà Nội - Lạch Giang (Nam Định). Để đảm bảo mục tiêu giao thông quy mô lớn, chủ đầu tư đề xuất sẽ xây dựng 6 đập thuỷ điện và âu tàu để nâng mực nước cho tàu trọng tải lớn qua lại. Đây là các công trình thuỷ điện cấp II kiểu tuabin trục ngang cột nước thấp. Tổng công suất thiết kế khoảng 228 MW, cung cấp 912 triệu kWh một năm.

Đồng thời, Xuân Thiện sẽ xây dựng 7 cảng dọc tuyến: cảng Phố Mới, Apatit, Quý Xa (Lào Cai), cảng Văn Phú (Yên Bái), cảng Ngọc Tháp, Cổ Tiết (Phú Thọ), cảng phía Bắc (Hà Nội). Địa điểm xây dựng thuộc các tỉnh Phú Thọ, Yên Bái, Lào Cai và Hà Nội.

Xuân Thiện cho rằng siêu dự án có sẽ mở ra một tuyến vận tải thuỷ thông suốt giữa miền núi và đồng bằng, góp phần tăng cường giao lưu phát triển kinh tế miền núi., giảm bớt quá tải cho hệ thống giao thông. Đồng thời, thúc đẩy phát triển các ngành liên quan đến vận tải thuỷ như phát triển các cảng, bến thuỷ, các xưởng sửa chữa, đóng mới phương tiện thuỷ. Dự án sẽ tạo việc làm, tăng thu nhập cho cán bộ, công nhân viên các đơn vị liên quan, đóng góp vào Ngân sách nhà nước.

Đặc biệt, chủ đầu tư còn nhấn mạnh dự án này sẽ giúp tăng cường giao lưu thương mại, vận tải xuất nhập khẩu giữa Việt Nam - Vân Nam (Trung Quốc). "Dự án không gây ảnh hưởng đến quốc phòng an ninh, đảm bảo yêu cầu về quan hệ quốc tế, biên giới, an ninh với Trung Quốc", văn bản nêu rõ. 

Theo số liệu được dẫn chứng, năm 2015, kim ngạch xuất nhập khẩu từ Việt Nam - Trung Quốc đạt trên 45 tỷ USD, cho thấy nhu cầu vận tải thuỷ hàng hoá của tuyến giao thông huyết mạch này là rất lớn.

Nếu được Thủ tướng phê duyệt, dự án sẽ được xây dựng trong 6 năm, từ 2016-2021. Hình thức thu hồi vốn là xây dựng các trạm thu phí, thu từ bán điện, thu từ khai thác cảng. Mức thu phí dự kiến đoạn Việt Trì - Yên Bái vào khoảng 10.000-15.000 đồng một tấn. Mức thu phí đoạn Yên Bái - Lào Cai 40.000-45.000 đồng. Hàng quốc tế có mức thu gấp đôi hàng nội địa.

Giá bán điện của dự án dự kiến là 1.900 đồng/kWh, lộ trình tăng giá theo thời gian. Dự án dự kiến đi vào hoạt động sẽ đạt lợi nhuận thuần 1.296 tỷ đồng, thời gian thu hồi vốn là 25 năm.

Vì dự án có quy mô lớn nên Xuân Thiện đề xuất được hưởng một loạt các ưu đãi như được Nhà nước hỗ trợ giá bán điện để bù giá thu phí vận tải và chi phí quản lý thu phí, duy tu bảo dưỡng công trình (5 năm đầu là 1.900 đồng/KWh, 5 năm tiếp theo là 2.380 đồng, các năm tiếp theo tối thiểu là 2.970 đồng - 3.560 đồng/KWh). Doanh nghiệp cũng mong muốn được miễn tiền thuế sử dụng đất, miễn thuế tài nguyên nước và thuế dịch vụ môi trường rừng, miễn thuế thu nhập doanh nghiệp đến thời điểm hoàn vốn...

Mức thu phí luồng tuyến và phía qua âu tàu được điều chỉnh theo thời gian. Dự án miễn thu phí cho mọi phương tiện trong 3 năm đầu vận hành, không thu phí vĩnh viễn với các phương tiện có trọng tải dưới 50 tấn để kích hích nhu cầu vận tải thuỷ vừa đảm bảo bảo hài hoà lợi ích của các đơn vị, doanh nghiệp.

Về một trong những nội dung đáng chú ý trong của dự án là xây dựng các nhà máy thuỷ điện, đây là đề xuất được đưa ra trong bối cảnh nhiều nhà máy từng được xây dựng với vốn đầu tư cả ngàn tỷ đồng trên cả nước phải dừng hoạt động. Báo cáo mới đây của Trung tâm điều độ hệ thống điện Quốc gia (A0) cũng cho hay, đến giữa tháng 3, có đến 15 trong số 51 nhà máy điện phải dừng hoạt động do hạn hán ở miền Trung và Tây Nguyên khiến các hồ thủy điện phải ưu tiên nước cho sinh hoạt, thủy lợi ở vùng hạ du.

Hàng chục thủy điện ở miền Trung, Tây Nguyên, trong đó có những nhà máy với công suất khá lớn như Hàm Thuận, Buôn Tua Srah... đã phải hoạt động cầm chừng hoặc ngưng phát điện. Hơn nữa, theo xu hướng sử dụng năng lượng trên thế giới, thuỷ điện đã lỗi thời vì phụ thuộc lớn vào thời tiết.

Về lý thuyết, việc xây dựng các thuỷ điện, nạo vét lòng sông sẽ ảnh hưởng lớn đến dòng chảy, lưu lượng nước. Từ đó ảnh hưởng đến vựa lúa, hoa màu của các tỉnh Đồng bằng Bắc Bộ. Nguy cơ nước biển xâm lấn vào mùa khô cũng sẽ hiện hữu khi lưu lượng nước thấp. Vào mùa mua, dòng chảy sông bị nạo vét sâu có thể làm dòng chảy xiết hơn, nguy cơ lũ lụt, sạt lở đất.

Tuy nhiên, trong văn bản trình lên Chính phủ, Bộ Kế hoạch & Đầu tư cho hay "mực nước dâng tại các vị trí đập thiết kế đập thuỷ điện luôn thấp hơn so với mực nước lũ hằng năm, do đó ít gây ngập lụt, không ảnh hưởng và hầu như không làm thay đổi so với hiện trạng. Tác động đến môi trường không lớn và có thể giảm thiểu".

Về việc đầu tư vào vận tải thuỷ, một chuyên gia kinh tế nhận định đây là chủ trương hợp xu thế bởi trong tương lai vận tải thuỷ sẽ được chú trọng để giảm bớt các gánh nặng cho giao thông đường bộ.

Ý kiến của các Bộ về 'siêu dự án' đường thuỷ dọc sông Hồng

Trước khi báo cáo Thủ tướng, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đã có văn bản xin ý kiến của các bộ ngành liên quan về độ khả thi của dự án và tác động đến môi trường. 

Bộ Tài Chính băn khoăn việc xây dựng thủy điện yêu cầu kỹ thuật, an toàn nghiêm ngặt, do đó việc kết hợp công trình này với các cảng giao thương cần đánh giá tác động qua lại, rủi ro, có phương án giải quyết khi xảy ra sự cố. Ngoài ra, cần đánh giá tác động của địa chấn đập đầu mối đến các cầu hiện có nhằm đảm bảo an toàn khi lưu thông trên các tuyến cầu. 

Về tổng mức đầu tư, hồ sơ dự án báo cáo tổng mức 25.510 tỷ đồng, trong đó vốn tự có của doanh nghiệp là 30% tức khoảng 7.353 tỷ đồng mà Xuân Thiện chỉ có vốn điều lệ 1.200 tỷ. Vì vậy, nhà đầu tư cần chứng minh năng lực tài chính, phương án và khả năng huy động vốn chủ sở hữu để thực hiện.

Đối với nguồn thu từ bán điện giai đoạn 2021-2026 là 1.900 đồng/KWh và tăng dần trong các năm tiếp theo. Theo quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, giai đoạn 2020-2030, cơ cấu nguồn điện theo hướng thủy điện giảm dần, nguồn nhiệt điện than và điện tái tạo sẽ tăng lên, đồng thời ưu tiên vận hành nhà máy nhiệt điện than khu vực miền Bắc. Điều này đồng nghĩa với giá bán điện nguồn thủy điện sẽ cạnh tranh gay gắt hơn. Nhà đầu tư có thể đứng trước rủi ro không bán được điện do không cạnh tranh được về giá, không đảm bảo hiệu quả dự án.

Về ưu đãi mà Xuân Thiện đề xuất, Bộ Tài Chính cho rằng việc hỗ trợ cơ chế giá bán điện đặc thù cho dự án cần nghiên cứu thêm bởi theo chủ trương của Chính phủ, giá điện được thực hiện theo thị trường cạnh tranh, ưu tiên huy động nguồn điện giá rẻ, thu mua từ thấp đến cao.

Về việc thu phí trên các luồng tuyến, nếu dự án được phê duyệt, Bộ Tài chính sẽ thẩm định và ban hành thông tư về mức thu, đối tượng không thu… Dù được đầu tư hơn 1 tỷ USD, song Bộ Tài chính lại nhận định dự án không đảm bảo khả năng tự hoàn vốn. Dự án được xây dựng sẽ góp phần phát triển kinh tế-xã hội vùng núi phía Bắc vì vậy nếu được chấp thuận Bộ Tài Chính đề nghị các bộ ngành xây dựng cơ chế đặc thù cho dự án để đảm bảo tính khả thi.

Bộ Giao thông vận tải cho biết, trong dự án có đề xuất xây dựng các cảng chưa có trong quy hoạch, Bộ Giao thông sẽ bổ sung.

Trong khi đó, Bộ Tài nguyên & Môi trường cho rằng dự án là cần thiết song cần có đánh giá chi tiết tác động đến tài nguyên nước, chất lượng nước, biến đổi lòng song, trước khi xây dựng các công trình đầu mối như đập dậng nước, hệ thống cảng thủy nội địa và công trình thủy điện trên sông Hồng đoạn từ Lào Cai đến Việt Trì. Có các biện pháp chống sạt lở đất hai bờ và quy hoạch nhu cầu sử dụng đất của dự án. Các khoáng sản như cát, sỏi trong quá trình nạo vét cần được nộp lại cho Nhà nước theo quy định. 

Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn yêu cầu dự án làm rõ tác động đến ngập lụt thượng lưu, khả năng thoát lũ, bồi lắng trước công trình, xói sau công trình, an toàn hệ thống đê điều, tiêu thoát nước, lấy nước của hệ thống công trình thủy lợi hai bên bờ sông, tác động đến mất cân bằng cát vùng hạ du do lương bùn cát được giữ lại khi có công trình, tác động đến nông nghiệp, đất rừng, di dân tái định cư. Dự án còn phải tính đến quy hoạch tài nguyên nước lưu vực sông, quy hoạch phát triển điện lực. 

Bộ Quốc phòng thống nhất về chủ trương đầu tư, quá trình thực hiện phải phối hợp chặt chẽ với Bộ Tư lệnh Quân khu 2, Bộ chỉ huy quân sự các tỉnh Phú Thọ, Yên Bái, Lào Cai để giải quyết các nội dung có liên quan đến nhiệm vụ quân sự, quốc phòng trên địa bàn.

Bộ Xây dựng đánh giá việc xây dựng thủy điện và âu tàu, nhà máy thủy điện có nhiều tác động đến môi trường, dòng chảy, hệ sinh thía bên bờ sông Hồng, ảnh hưởng đến thủy lợi, tiêu thoát lũ…Vì vậy, cần đề ra phương án những phát sinh thực tế.

Bộ Công Thương cho rằng đây là dự án xây dựng hệ thống giao thông thủy kế hợp với thủy điện, thực hiện theo hình thức BOO là phù hợp với chủ trương đầu tư của toàn xã hội. Về việc kết hợp khai thác thủy điện tại các đập trong dự án, Bộ Công Thương ủng hộ chủ trương. Bộ sẽ xem xét đưa các nhà máy thủy điện trong dự án vào quy hoạch phát triển điện lực chung.

Tuy vậy, cơ quan này cũng nhấn mạnh dự án cần quan tâm đến thủy văn, quy mô mực nước thượng- hạ lưu, các thống số thủy năng, phương án đầu mối điện, tiến độ dự kiến đưa vào vận hành và hiệu quả kinh tế của các nhà máy thủy điện này. Tập đoàn Điện lực Việt Nam cho biết, dự án chưa có phân tích về điều kiện tự nhiên đoạn sông Hồng, chưa khảo sát địa chất – địa hình, thủy văn, đấu nối lưới điện, kèm theo đánh giá về dòng chảy…nên chưa thể góp ý về sự cần thiết của 6 nhà máy điện. Hơn nữa, dự án chưa có trong quy hoạch lưới điện quốc gia.

Theo VNE