Thực hiện yêu cầu của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH), Chính phủ vừa có báo cáo về tình hình, nguyên nhân, hậu quả và giải pháp khắc phục sự cố môi trường gây hiện tượng hải sản chết bất thường tại 4 tỉnh miền Trung gửi tới các đại biểu Quốc hội (ĐBQH).
Theo báo cáo do Bộ trưởng Bộ Tài nguyên Môi trường Trần Hồng Hà thừa ủy quyền Thủ tướng ký, hải sản chết bất thường bắt đầu ở Hà Tĩnh từ ngày 6/4/2016. Ngay sau đó, lãnh đạo Chính phủ và các Bộ ngành đã nhanh chóng vào cuộc, thực hiện nhiều biện pháp, trong đó có tiến hành biện pháp pháp lý buộc Formosa thừa nhận trách nhiệm, công khai xin lỗi và cam kết bồi thường cả cho xử lý ô nhiễm và phục hồi môi trường ở 4 tỉnh miền Trung. Đến ngày 28/6, Formosa đã kí thỏa thuận về việc giải quyết sự cố môi trường tại 4 tỉnh với 5 nội dung chính: Công khai xin lỗi; thực hiện bồi thường; khắc phục hệ thống xử thải; xây dựng giải pháp kiểm soát môi trường và thực hiện đầy đủ các cam kết, không để tái diễn.
Cương quyết, khôn khéo buộc Formosa nhận sai phạm
Trong văn bản báo cáo, Chính phủ nêu khá chi tiết về quá trình buộc Formosa thừa nhận sai phạm.
Theo đó, Chính phủ đã giao cho Bộ Tài nguyên Môi trường, Bộ Công an, Bộ Khoa học Công nghệ, Tỉnh ủy Hà Tĩnh… cùng đấu tranh, với yêu cầu cao nhất là phải đảm bảo quyền lợi của hàng triệu người dân miền Trung nhưng cũng đảm bảo lợi ích các bên, đảm bảo Thỏa thuận về xúc tiến và bảo hộ đầu tư giữa VN và Đài Loan.
Kết quả, Formosa đã phải thừa nhận 53 sai phạm, trong đó có sai phạm lớn như tự ý chuyển đổi công nghệ luyện cốc từ dập cốc khô (dùng khí trơ) sang thải ướt (dùng nước), không xây lắp bể lọc cho trạm xử lý nước thải sinh hóa như cam kết,...
Quá trình đàm phán diễn ra căng thẳng và đã kết thúc vào lúc 18h ngày 28/6 vừa qua, chỉ trước hơn một ngày so với thời điểm Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố nguyên nhân cá chết. Trước những chứng cứ không thể chối cãi, Formosa đã phải công nhận sai phạm và ký thỏa thuận trước sự chứng kiến của Trưởng Văn phòng đại diện kinh tế văn hóa Đài Bắc tại VN. Báo cáo nêu rõ: “Chính quyền Đài Loan cũng thể hiện rõ quan điểm ủng hộ Chính phủ VN xử lý vi phạm của Formosa Hà Tĩnh”.
Hậu quả nặng nề
Về môi trường, môi trường khu vực các tỉnh miền Trung bị ảnh hưởng nặng.Theo thống kê, đã có khoảng 115 tấn cá chết dạt vào bờ (Hà Tĩnh 15 tấn, Quảng Bình 100 tấn), số chìm dưới đáy chưa thống kê được. Sơ bộ, tính đến nay có tới 450ha rạn san hộ bị tác động trực tiếp, trong đó có đến 40-60% rạn san hô bị phá huỷ. Sự cố này có nguy cơ làm gián đoạn chuỗi thức ăn tự nhiên. Trước mắt có nhiều nhóm sinh vật số loài và sinh lượng giảm tới 50%.
Những thiệt hại môi trường chi tiết sẽ tiếp tục được điều tra, đánh giá toàn diện và công bố vào đầu tháng 8 tới.
Báo cáo đánh giá: “Hệ sinh thái biển bị ảnh hưởng nghiêm trọng” - thừa nhận thực tế trên, Chính phủ xác định có tới trên 17.600 tàu cá và gần 41.000 người đã bị ảnh hưởng trực tiếp, trong đó có gần 4.000 tàu đang phải nằm bờ; trên 1.600 lồng nuôi cá bị chết; 10ha cua, 5,7ha tôm bị chết. Ngoài ra có 19.500 người buôn bán hải sản, dịch vụ tại cảng cá... bị ảnh hưởng thu nhập.
Sự cố cá chết cũng khiến ngành du lịch lao đao. Đồng loạt 4 tỉnh miền trung tỉ lệ khách hủy tour lên tới 50%, công suất sử dụng phòng chỉ còn 40-50%, cá biệt tại Hà Tĩnh chỉ còn 10-20%.
Trong sự việc này, Chính phủ thẳng thắn nhìn nhận, sự cố gây tâm lý bức xúc, bất an trong dân, làm giảm lòng tin của người dân. Người dân nghi vấn về sự đúng đắn, đầy đủ của quá trình thẩm định, phê duyệt các thủ tục đầu tư, xây dựng, vận hành nhà máy ở Hà Tĩnh, giảm lòng tin vào khả năng của các cơ quan trong việc ứng phó với các tình huống khẩn cấp về môi trường.
Sự cố để lại hệ quả bất an trong xã hội, người dân lo lắng về việc mất sinh kế, thất nghiệp, nợ nần, phá sản do không tiêu thụ được cá và sản phẩm hải sản. Nguy cơ mất an ninh trật tự xã hội cũng tiềm ẩn và ảnh hưởng đến sự an toàn, sức khỏe của người dân trong khu vực xảy ra sự cố.
Về giải pháp, Chính phủ nêu đã xuất cấp trên 4.000 tấn gạo cho dân. Đặc biệt, báo cáo nêu rõ, Chính phủ sẽ cố gắng để đến tháng 8/2016 sẽ đưa tiền đền bù đến cho người dân. Chính phủ khẳng định cũng đã chỉ đạo đánh giá lại quy định, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất thải, quan trắc môi trường, kịp thời sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn.
