Khủng hoảng quyền lực ở Liên Xô bắt đầu xuất hiện không lâu trước cuộc cải tổ của Mikhail Gorbachev. Cuộc đấu đá nội bộ xảy ra vì khan hiếm thực phẩm cung cấp cho giới lãnh đạo, từ đó mà dẫn đến sự đổ máu của hai cơ quan sức mạnh: Bộ Nội vụ và Uỷ ban an ninh quốc gia. Cuộc đối đầu giữa cảnh sát và nhân viên an ninh trong những năm 1980 không được biết đến rộng rãi, nhưng để lại hậu quả lâu dài.
Vụ án mạng ở ga tàu điện ngầm “Zhdanovskaya”
Sự kiện bắt đầu phát triển vào chiều ngày 26/12/1980 ở ga tàu điện ngầm “Zhdanovskaya” (nay là “Vykhino”). Sau khi vui sinh nhật lần thứ 40 của mình, Thiếu tá Vyacheslav Afanasyev, phó trưởng ban thư ký KGB Liên Xô trở về nhà với bao nhiêu quà của bạn bè tặng gồm rượu cognac đắt tiền, vodka, trứng cá và giò.
| |
Bộ trưởng Nội vụ Nikolai Shchelokov |
Ông vào tàu điện ngầm, đi qua bến của mình và có mặt tại ga Zhdanovskaya. Ở đây các nhân viên phòng cảnh sát tuyến tàu điện ngầm bắt gặp viên thiếu tá không còn tỉnh táo và đã đưa anh về đồn. Tại đồn cảnh sát bọn họ đánh đấm anh rất tàn bạo mặc dù anh đã nói mình là nhân viên KGB.
Khi đã làm rõ, quả thật người bị bắt có thẻ nhân viên KGB, trưởng đồn cảnh sát, thiếu tá Boris Baryshev, ra lệnh qua điện thoại đưa nạn nhân đến làng Pekhorca, nơi có các nhà nghỉ của KGB. Ở đây, Afanasyev bị đấm thêm nhiều cú nữa. Sáng ngày 27/12 Thiếu tá được phát hiện vẫn còn sống, tuy nhiên, ngày 1/1/1981 ông đã qua đời mà không tỉnh lại sau hôn mê.
Đáng chú ý rằng cảnh sát đã hành động theo kịch bản được chuẩn bị sẵn. Những tin đồn rằng bọn họ chuyên cướp bóc tài sản của những hành khách say xỉn trên tàu điện ngầm lan truyền khắp Moscow từ lâu. Tuy nhiên, chưa bao giờ vụ việc lại dẫn đến chết người như lần này.
| |
Trùm KGB Andropov |
Shchelokov chống lại Andropov
Vụ án mạng ở ga Zhdanovskaya đã thúc đẩy thêm sự đối vị âm ỉ của chủ tịch KGB Yuri Andropov và bộ trưởng Nội vụ Nikolai Shchelokov. Hiểu rằng các uỷ viên Bộ Chính trị đều là những người có tuổi, yếu ớt, hai nhân viên sức mạnh hàng đầu đã nhăm nhe “ngai vàng” của Tổng bí thư Leonid Brezhnev già nua ốm yếu.
Sự biến mất của thiếu tá KGB Victor Sheimov và gia đình anh ta, xảy ra trước vụ án mạng ở ga Zhdanovskaya không lâu, làm phức tạp thêm tình hình. Trưởng phòng mật mã KGB đã bị CIA tuyển mộ và chạy sang phương Tây với toàn bộ bí mật mà anh ta biết được. Thừa nhận sự việc này đối với Andropov giống như nộp đơn xin từ chức. Chiếc ghế chủ tịch KGB đang bị lung lay.
Điều tra và kết án
Andropov không thể để kẻ sát hại cấp dưới của mình không bị trừng phạt. Ngoài ra, đối với ông, bi kịch ở ga tàu điện ngầm còn là cơ hội giáng đòn vào Shchelokov và củng cố vị trí của mình.
Dù công tố độc lập chính thức điều tra, các nhân viên Bộ Nội vụ vẫn cố tìm mọi cách để cản trở việc làm sáng tỏ vụ án và dập đi mọi chuyện. Sự việc đi tới mức các chiến sĩ đặc nhiệm “Alpha” phải bảo vệ gia đình của lãnh đạo nhóm điều tra Vladimir Kalinichenco.
Những kẻ bị tình nghi đã đổ lỗi cho các nhân viên trạm y tế mà họ gọi đến ngày hôm ấy. Tuy nhiên, các kết luận điều tra cho thấy đó là lỗi của cảnh sát. Tháng 6/1982 toà tuyên án. Boris Baryshev và 3 cấp dưới của ông ta (Nikolai Rassokhin, Alecxandr Popov và Nikolai Lobanov) đã bị xử bắn.
| |
Cuối cùng vị trí của Nikolai Shchelokov ở hành lang quyền lực bị phá bỏ. Ông bị mất vị trí bộ trưởng của mình vào cuối năm 1982, khi Brezhnev qua đời |
Hàng trăm cảnh sát của tuyến tàu điện ngầm bị đuổi việc. Việc kiểm tra do Andropov khởi xướng đã phát hiện ra nhiều vụ phạm tội khác của Bộ Nội vụ và thông tin về chúng được cung cấp từng phần cho truyền thông.
Cuối cùng vị trí của Nikolai Shchelocov ở hành lang quyền lực bị phá bỏ. Ông bị mất vị trí bộ trưởng của mình vào cuối năm 1982, khi Brezhnev qua đời. Sau đó cựu bộ trưởng bị tước bỏ mọi phần thưởng nhà nước và khai trừ khỏi Đảng cộng sản Liên Xô. Năm 1983, vợ của ông tự vẫn, năm sau đó đến lượt ông.
Năm 1992, người ta đã dựng một bộ phim nghệ thuật về các sự kiện ở ga Zhdanovskaya, cơ sở kịch bản của phim này là cuốn sách của điều tra viên Kalinichenco.
Andropov đã tận hưởng trái ngọt chiến thắng của mình khi trở thành người đứng đầu đảng và nhà nước sau khi Brezhnev qua đời. Nhân việc này thậm chí còn có giả thuyết rằng vụ án mạng ở ga tàu điện Zhdanovskaya có thể là chiến dịch được lên kế hoạch từ trước của KGB.
Người kế tục chính trị của Andropov đã lên nắm quyền lực cho đến tận lúc Liên Xô tan rã. Mikhail Gorbachev đã không che giấu rằng chủ tịch KGB là người bảo trợ cho ông như một người đồng hương của mình.