Tin giả do AI tạo ra tràn lan trong xung đột Iran-Israel

AI lần đầu được sử dụng quy mô lớn trong xung đột

Theo các chuyên gia, đây là lần đầu tiên AI tạo sinh (Generative AI) được sử dụng một cách quy mô và có hệ thống trong một cuộc xung đột quân sự. Ngay sau khi Israel tiến hành không kích Iran hôm 13/6, mạng xã hội lập tức tràn ngập những thông tin và hình ảnh chưa được kiểm chứng.

Một ví dụ điển hình là hình ảnh được lan truyền với nội dung "tiêm kích F-35I của Israel bị Iran bắn hạ", trong đó xuất hiện một đống xác máy bay nghi là chiến đấu cơ F-35I bị rơi. Tuy nhiên, các chuyên gia nhanh chóng chỉ ra nhiều chi tiết phi thực tế trong ảnh như: tỷ lệ người và ô tô rất không tương xứng, cấu trúc máy bay sai lệch, thậm chí kích thước còn tương đương một chiếc máy bay chở khách cỡ lớn – tất cả đều cho thấy đây là sản phẩm được tạo ra bằng AI.

Trên nền tảng TikTok, một đoạn video mô tả cảnh tiêm kích F-35I bị tên lửa phòng không bắn hạ cũng thu hút hơn 21 triệu lượt xem, dù đã được xác minh là do phần mềm mô phỏng bay tạo ra.

Trên Facebook, Instagram xuất hiện các hình ảnh “gián điệp Israel bị Iran bắt trói vào tên lửa đạn đạo phóng trả lại” rành rành là giả nhưng không ít người vẫn tin và chia sẻ.

Xuất hiện các tài khoản "siêu lan truyền" tin giả

Sau cuộc không kích của Israel vào Iran hôm 13/6, hai bên liên tục tấn công lẫn nhau, trong khi đó, chiến tranh thông tin cũng nóng lên không kém. Các nền tảng như Facebook, Instagram, X (trước đây là Twitter) và TikTok tràn ngập thông tin giả, phản ánh mức độ nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng số trong thời đại mà ranh giới giữa thực và ảo ngày càng bị xóa nhòa bởi sự phát triển chóng mặt của công cụ AI.

Ngay sau khi Iran trả đũa bằng loạt tên lửa nhắm vào Israel, mạng xã hội đã xuất hiện nhiều video được AI tạo ra, mô tả giả cảnh Tel Aviv và một sân bay địa phương bị tấn công. Tuy nhiên, đội ngũ kiểm chứng của hãng AFP đã phát hiện, thông qua công cụ truy vết hình ảnh, rằng các video này bắt nguồn từ một tài khoản TikTok chuyên ngụy tạo nội dung bằng AI.

Ông Miyaki, người sáng lập Công ty BitMindAI có trụ sở tại Austin (Mỹ), chuyên xử lý các vấn đề liên quan đến công nghệ deepfake, cảnh báo: “Thông tin giả do AI tạo ra đang tăng vọt và được sử dụng để thao túng nhận thức công chúng. Với quy mô và mức độ phức tạp chưa từng thấy, những nội dung này đang khuếch đại các câu chuyện gây chia rẽ hoặc sai lệch”.

Theo công ty giám sát tin giả NewsGuard (Mỹ), họ đã phát hiện 51 trang web đăng tải hơn 10 thông tin sai sự thật. Các nội dung này bao gồm cả hình ảnh giả (tạo bằng AI) cho thấy Tel Aviv bị tàn phá nặng nề, và những bài viết bịa đặt như việc Iran bắt giữ các phi công chiến đấu của Israel. Nguồn phát tán các nội dung sai lệch này bao gồm các tài khoản mạng xã hội có liên hệ với quân đội và chính phủ Iran, với mục tiêu dường như nhắm đến người dân Iran, nhằm dẫn dắt dư luận, kiểm soát câu chuyện trong bối cảnh hỗn loạn.

Sau ngày 13/6 đã xuất hiện nhiều tài khoản mạng xã hội đang đóng vai trò như “trung tâm phát tán tin giả”, hoạt động với hiệu suất cực cao. Tài khoản “Daily Iran Military” trên nền tảng X (Twitter cũ) là một ví dụ: chỉ trong một tuần, lượng người theo dõi trang đã tăng gấp đôi từ hơn 700.000 lên tới 1,4 triệu.

Nhiều tài khoản khác mang danh nghĩa “chính thức” nhưng không được xác minh, vẫn liên tục đăng tải hình ảnh, video được tạo ra bằng AI hoặc phần mềm game mô phỏng, khiến người dùng khó phân biệt thật giả.

Không chỉ ở phía thân Iran, các tài khoản thân Israel cũng tham gia cuộc chiến thông tin này, với những video như “người dân Tehran hô vang ‘Tôi yêu Israel’ trên đường phố”, sau đó bị xác nhận là giả mạo do AI dựng nên. Điều này cho thấy AI đang bị cả hai bên trong cuộc xung đột tận dụng để định hướng dư luận.

Cảnh báo từ giới chuyên gia

Các chuyên gia an ninh mạng và truyền thông đều nhận định rằng, dù mục đích ban đầu của việc lan truyền tin giả có thể khác nhau, từ chính trị đến kinh tế, nhưng trong bối cảnh chiến sự căng thẳng, những thông tin giật gân, gây sốc lại càng dễ được chia sẻ và phát tán nhanh chóng.

Ông Ali Breland, một chuyên gia truyền thông tại Mỹ, cảnh báo: “Việc AI tạo sinh được sử dụng rộng rãi trong xung đột là bước ngoặt nguy hiểm. Nó khiến khán giả toàn cầu bị nhấn chìm trong một biển thông tin sai lệch mà khó có thể xác minh được bằng mắt thường”.

Renee DiResta, chuyên gia nghiên cứu tại Viện Internet Stanford (Stanford Internet Observatory), nhận định trên The New York Times: “Vũ khí hóa AI để tạo ra hình ảnh và thông tin giả trong thời gian thực là một hiện tượng mới, và đang vượt khỏi khả năng phản ứng của các nền tảng xã hội cũng như hệ thống pháp lý hiện nay”.

Hany Farid, giáo sư tại Đại học California, Berkeley – người chuyên nghiên cứu về tin giả và AI – cũng cảnh báo: “Chúng ta đang bước vào kỷ nguyên mà những gì bạn thấy trên mạng không còn là bằng chứng của sự thật. Ngay cả video hay hình ảnh cũng có thể là ngụy tạo hoàn toàn”.

Theo ông Farid, các cuộc khủng hoảng và xung đột quân sự là mảnh đất màu mỡ cho tin giả phát triển, khi người dùng mất khả năng kiểm chứng, còn các bên liên quan thì tận dụng tối đa để định hướng nhận thức cộng đồng.

Marc Owen Jones, nhà phân tích chiến tranh thông tin tại Đại học Hamad Bin Khalifa (Qatar), cũng chia sẻ trên BBC: “AI tạo sinh đang tạo ra một môi trường siêu thực, nơi những gì được xem là bằng chứng cũng dễ dàng bị thao túng. Điều này làm xói mòn niềm tin vào báo chí, vào sự thật – điều rất nguy hiểm trong bối cảnh xung đột”.

Giới chuyên gia nhấn mạnh, mạng xã hội cần gấp rút nâng cao khả năng kiểm chứng thực tế, đồng thời kêu gọi người dùng phải nâng cao kỹ năng nhận thức truyền thông và cảnh giác với các nội dung do AI tạo ra.