Các quốc gia vùng Vịnh vốn có quan hệ mật thiết với Tổng thống Mỹ Donald Trump đang nổi lên là những bên hưởng lợi sau cuộc đối đầu quân sự giữa Israel và Iran. Không chỉ gia tăng ảnh hưởng trong khu vực, họ còn phần nào xoa dịu được những mối lo ngại kéo dài về sự bành trướng của Tehran.
Arab Saudi, Qatar và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) đang dần khẳng định vai trò trung tâm, không chỉ về mặt kinh tế mà cả ngoại giao, trong một khu vực nơi cuộc cạnh tranh quyền lực còn có sự hiện diện của Iran, Israel và Thổ Nhĩ Kỳ – quốc gia thành viên NATO.
“Các quốc gia vùng Vịnh giờ đây đã trở thành điểm tựa chiến lược trong khu vực, đồng thời nổi lên như những trung tâm quyền lực tầm cỡ thế giới, cả ở phương diện cá nhân lẫn tập thể. Họ không chỉ được biết đến vì nguồn tài nguyên dồi dào, mà còn nhờ mạng lưới quan hệ rộng khắp và hoạt động ngoại giao năng động, tạo được tiếng vang ở các thủ đô lớn, từ Bắc Kinh đến Moscow và Washington”, giáo sư Abdulkhaleq Abdulla, chuyên gia khoa học chính trị tại UAE, nhận định.
“Đây vẫn là thời kỳ tỏa sáng của vùng Vịnh, và xu thế này sẽ còn kéo dài trong nhiều năm tới”, ông nói với tạp chí Newsweek.
Cuộc xung đột Israel–Iran vừa qua đang thúc đẩy một quá trình tái cân bằng chiến lược tại Trung Đông. Trong bối cảnh cục diện khu vực còn nhiều bất định, các quốc gia Arab đang tận dụng thời cơ để khẳng định vai trò lãnh đạo, hoan nghênh những nỗ lực kiềm chế ảnh hưởng của Iran, song vẫn giữ khoảng cách với Israel và không ngần ngại chỉ trích các hành động quân sự của nước này.
Mối quan tâm của ông Trump
Về phần mình, ông Trump từ lâu đã coi việc duy trì quan hệ chặt chẽ với Arab Saudi, Qatar, UAE và Thổ Nhĩ Kỳ – đồng minh trong khối NATO – là một phần quan trọng trong chính sách đối ngoại, đồng thời vẫn giữ mối quan hệ truyền thống lâu đời với Israel.
Ba quốc gia vùng Vịnh nói trên chính là những điểm đến đầu tiên trong chuyến công du nước ngoài của ông Trump vào tháng 5, chuyến đi chứng kiến hàng loạt thỏa thuận lớn về kinh tế, quốc phòng và ngoại giao. Ngoài ra, một quốc gia vùng Vịnh khác là Oman cũng từng đóng vai trò trung gian cho các cuộc đàm phán hạt nhân quan trọng giữa Mỹ và Iran.
“Thêm vào đó, các nước vùng Vịnh đã chủ động tiếp cận tư duy xuyên quốc gia, một lựa chọn giúp họ chiếm được cảm tình từ chính quyền Trump. Trong khi đó, những quốc gia có xu hướng truyền thống như Ai Cập hay Jordan lại dần bị đẩy ra ngoài rìa”, tiến sĩ Neil Quilliam, chuyên gia Trung Đông–Bắc Phi thuộc Viện Nghiên cứu Chatham House, cho biết.
Mặc dù thỏa thuận ngừng bắn giữa Iran và Israel vẫn còn mong manh và dễ đổ vỡ, điều đó không làm suy yếu vị thế của các quốc gia vùng Vịnh. Chương trình hạt nhân của Iran, các cơ sở tên lửa và mạng lưới lực lượng ủy nhiệm tại Trung Đông đều đã chịu thiệt hại nặng nề. Và khi những mối đe dọa lớn nhất với Israel từ phía Iran tạm thời được kiểm soát, Tel Aviv có thể sẽ phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ phía Mỹ, yêu cầu kiềm chế các hành động quân sự đơn phương.
Vai trò trung gian của Qatar
Trong toàn bộ cuộc khủng hoảng, Qatar nổi lên như một ví dụ tiêu biểu cho vai trò ngày càng quan trọng của các nước vùng Vịnh trong lĩnh vực ngoại giao chiến tranh.
Căn cứ không quân của Mỹ đặt tại Qatar đã trở thành mục tiêu trong đợt tấn công tên lửa của Iran, hành động nhằm trả đũa vụ không kích của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của Tehran. Tuy nhiên, Mỹ đã được thông báo trước về cuộc tấn công này và phối hợp với các đối tác vùng Vịnh, những nước đã đóng cửa không phận chỉ vài giờ trước khi Iran khai hỏa.
“Với mối quan hệ lâu năm giữa Qatar và Iran, việc Doha đóng vai trò trung gian hòa giải trong thỏa thuận ngừng bắn giữa Tehran và Tel Aviv là điều không có gì ngạc nhiên”, ông Quilliam nhận định thêm.
Ngoại trưởng Qatar, Sheikh Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim Al Thani, tuy lên án vụ tấn công tên lửa của Iran, nhưng vẫn nhấn mạnh: “Iran là quốc gia láng giềng, và người dân Iran là những người bạn thân thiện. Chúng tôi mong muốn xây dựng một nền tảng quan hệ rõ ràng, bền vững – điều sẽ đảm bảo không có sự việc tương tự nào tái diễn trong tương lai”.
Về phần mình, Iran cũng cố gắng hạ nhiệt căng thẳng sau vụ việc. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran, ông Esmail Baqaei, tuyên bố: “Đây là hành động tự vệ chính đáng, không hề liên quan gì đến Qatar, quốc gia láng giềng thân thiện mà chúng tôi có mối quan hệ bền chặt và tốt đẹp”.
Yếu tố Israel
Các quốc gia vùng Vịnh cùng Ai Cập đã bày tỏ quan ngại về các cuộc không kích của Israel và Mỹ nhằm vào Iran, mặc dù trong nhiều thập kỷ qua họ vẫn xem Tehran là nhân tố gây bất ổn trong khu vực.
"Ở nhiều góc độ, chúng ta đang chứng kiến sự thu hẹp ảnh hưởng của Iran, một Iran đã mất đi đáng kể vị thế đàm phán. Khi không còn lực lượng ủy nhiệm, không còn tên lửa, và vị thế hạt nhân bị suy giảm, Iran đã trở nên yếu thế hơn rõ rệt. Đây là tín hiệu tích cực cho khu vực, điều chưa từng có trong 45 năm qua", giáo sư Abdulkhaleq Abdulla nhận định.
Tuy nhiên, ông cũng lưu ý: "Nhưng sự gia tăng ảnh hưởng của Israel theo hướng độc tôn cũng không phải là điều tốt cho sự ổn định khu vực".
Một vấn đề then chốt hiện nay là tương lai quan hệ giữa các quốc gia vùng Vịnh và Israel. Trong khi UAE và Bahrain đã ký Hiệp định Abraham để bình thường hóa quan hệ với Israel, thì Arab Saudi và Qatar vẫn giữ thái độ dè dặt, qua đó duy trì được thế đàm phán chiến lược nếu sau này họ quyết định thay đổi chính sách.
Tuy nhiên, chiến dịch quân sự khốc liệt của Israel nhằm đáp trả vụ tấn công do Hamas - nhóm vũ trang được Iran hậu thuẫn - thực hiện tại Dải Gaza vào tháng 10/2023 đã khiến triển vọng đạt được thỏa thuận bình thường hóa nhanh chóng gần như tan biến. Dù vậy, cần ghi nhận rằng không có quốc gia Arab nào từng thiết lập quan hệ với Israel rút lại cam kết, bất chấp cuộc chiến.
Thách thức lớn nhất đối với các nước vùng Vịnh trong quan hệ với Israel sẽ là vai trò của họ tại Gaza, cùng khả năng thúc đẩy yêu cầu lâu nay về việc thành lập một nhà nước Palestine độc lập song song tồn tại với Israel.
Theo Tiến sĩ Neil Quilliam, ba cường quốc vùng Vịnh có thể hỗ trợ các nỗ lực chính trị và tài chính để giải quyết vấn đề Palestine, nhưng họ "không đủ sức ảnh hưởng" để thuyết phục ông Trump gây sức ép lên Netanyahu thay đổi lập trường và chấp nhận giải pháp hai nhà nước.
Ông Quilliam cũng nhận định Qatar và Arab Saudi có thể bày tỏ quan điểm khác biệt với Mỹ thông qua việc phê phán các hành động của Israel - không chỉ ở Gaza và Bờ Tây, mà cả tại Syria và Iran. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh: "Nhưng họ cần duy trì sự tham gia xây dựng nếu muốn giữ ảnh hưởng. Vị thế trung gian mang lại cho họ đòn bẩy chiến lược, và họ sẽ không dễ dàng từ bỏ điều đó".
Báo cáo mật bị lộ: Bom xuyên boong-ke Mỹ không phá hủy được cơ sở hạt nhân Iran
Ngoại trưởng Nga: So sánh xung đột Israel–Iran với Ukraine là sai lầm nghiêm trọng
