Thiếu cơ chế giải quyết, nhiệt điện khốn khổ vì xỉ than

Xỉ than từ nhà máy nhiệt điện

Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), trong số 15,8 triệu tấn tro xỉ mà các nhà máy phát thải ra hàng năm, hiện mới chỉ xử lý và tiêu thụ được khoảng 4 triệu tấn. Trong đó, EVN xử lý được khoảng 3 triệu tấn; số còn lại vẫn tồn trữ, chôn lấp ở các bãi thải xỉ. 

Nếu tính cộng dồn cả lượng tồn trữ cũ, đến nay khối lượng tại các bãi chứa phải lên đến hơn 20 triệu tấn. Theo dự đoán của EVN, con số này năm 2018 sẽ là 61 triệu tấn, đến năm 2020 sẽ vọt lên tới 109 triệu tấn và lần lượt chạm mốc 248 triệu tấn, 422 triệu tấn vào các năm 2025, 2030. 

Việc tồn dọng khối lượng lớn xỉ thải không được xử lý như vậy đã làm nảy sinh rất nhiều vấn đề, cả về kinh tế cũng như môi trường. Rõ ràng nhất là việc tồn đọng khối lượng lớn như vậy sẽ cần có bãi chứa thải, kéo theo đó là những tác động đến môi trường xung quanh bãi chứa.

Ngoài ra, nếu không đủ bãi chứa, các nhà máy nhiệt điện này còn có thể phải dừng sản xuất.

Đây được cho là áp lực chính khiến các nhà máy cùng cơ quan nhà nước phải tìm giải pháp xử lý xỉ than. Vì hiện tại, nguồn điện từ nhiệt điện đang rất quan trọng đối với mạng lưới điện quốc gia.

Cụ thể, nhiệt điện than có khả năng huy động công suất lớn, trong khi các dự án thủy điện vừa và lớn đã khai thác gần hết, nguồn khí tự nhiên khai thác cũng đến giới hạn và triển vọng nhập khí hóa lỏng sẽ diễn ra sau năm 2025. 

Giải pháp nào cho xử lý xỉ than

Thực tế hiện nay, trên thế giới, tro, xỉ than từ phương pháp thải xỉ khô, đang được xem là nguồn cung cấp nguyên liệu chính để sản xuất vật liệu xây dựng, gạch không nung, kết cấu bêtông để lấn biển. 

Ở Việt Nam, theo Quyết định số 1696/QĐ-TTg về một số giải pháp xử lý tro, xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, phân bón hóa chất do Chính phủ ban hành, tro xỉ than sẽ được làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng. 

Thời gian qua, chủ đầu tư các nhà máy nhiệt điện đã chủ động xử lý, tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao thải ra với các hình thức khác nhau. Tuy nhiên, lượng tro, xỉ, thạch cao được xử lý và đưa vào sử dụng còn hạn chế. Theo số liệu điều tra thực tế, tổng lượng tro xỉ, thạch cao chỉ tiêu thụ được khoảng 30% - tương đương 5 triệu tấn trong tổng lượng thải ra hàng năm. 

Một trong những nguyên nhân dẫn đến hạn chế này là do chính sách trước đây không bắt buộc xử lý sử dụng tro, xỉ, thạch cao. Các cơ sở phát thải chỉ cần đáp ứng các tiêu chuẩn về môi trường; tro, xỉ, thạch cao chỉ cần lưu chứa mà không chuẩn bị để xử lý, sử dụng làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng hoặc dùng cho các công trình xây dựng. 

Thậm chí, nhiều nhà máy nhiệt điện vùng ven biển còn sử dụng nước mặn để xả thải và phun vào tro, xỉ để dập bụi, vì vậy tro, xỉ bị nhiễm mặn, không thể sử dụng để làm vật liệu xây dựng hoặc sử dụng trong công trình xây dựng và trở thành chất thải vĩnh viễn. Có nhà máy nhiệt điện xả thải lẫn lộn làm giảm hiệu quả xử lý, sử dụng tro, xỉ, thạch cao. 

Theo EVN, thời quan qua có nhiều nhà đầu tư đã đến tìm hiểu cơ hội đầu tư dây chuyền thiết bị sản xuất vật liệu xây dựng. Tuy nhiên, hầu hết các nhà đầu tư này đều đặt vấn đề với chủ nhà máy điện hỗ trợ các nguồn lực như mặt bằng xây dựng nhà máy và chi phí xử lý, hỗ trợ về điện, nước, phương tiện vận chuyển… 

Đây đều là các nội dung vượt quá thẩm quyền của chủ nhà máy điện nên không thể giải quyết được. 

Mặt khác, hệ thống tiêu chuẩn - quy chuẩn kỹ thuật cho xử lý, sử dụng tro xỉ trong sản xuất vật liệu xây dựng và sử dụng trong các công trình xây dựng cũng vẫn còn thiếu. 

Phía Tập đoàn Điện lực cho rằng hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về xử lý và tiêu thụ tro xỉ; đặc biệt là các quy chuẩn, tiêu chuẩn còn thiếu và chưa đồng bộ. 

Nhiều văn bản quy phạm pháp luật về quản lý chất thải chưa đi vào thực tế hoặc chưa có chế tài đủ mạnh khiến việc cung cấp, vận chuyển, sử dụng tro, xỉ, thạch cao chưa được đẩy mạnh.