|
| Ông Tập Cận Bình đến thị sát cơ sở thí nghiệm, dạy học và đào tạo người điều khiển UAV ở Đại học Hàng không (Ảnh: Đa Chiều). |
Ngày 16/8, trang tin Hoa ngữ Đa Chiều đăng bài cho biết, hôm 23/7, trước ngày thành lập PLA (1/8), Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã lựa chọn tới thị sát Trường Đại học Hàng không Không quân và đến phòng thí nghiệm máy bay không người lái (UAV), kiểm tra cơ sở dạy, học UAV và tìm hiểu về đào tạo sĩ quan vận hành UAV. Ông nói: "Hiện nay một số lượng rất lớn các hệ thống UAV đang xuất hiện, tác chiến UAV đang làm thay đổi sâu sắc diện mạo chiến tranh”. Ông lập tức đưa ra các yêu cầu như "tăng cường nghiên cứu tác chiến UAV, tăng cường xây dựng nghiệp vụ UAV và tăng cường giáo dục, huấn luyện thực chiến”.
Trong chuyến thị sát này, ông Tập Cận Bình cho thấy trong bối cảnh thời đại hiện nay UAV đang phát triển mạnh mẽ ở nhiều lĩnh vực, trong đó có quân sự; ở cấp quốc gia, Trung Quốc rất coi trọng UAV quân sự và có thể đoán trước tới đây sẽ đầu tư mạnh mẽ các nguồn tài nguyên và tinh lực, để phát huy vai trò then chốt của nó trong triển vọng phát triển quân sự.
 |
|
UAV CH-5 của Trung Quốc (Ảnh: Đa Chiều).
|
Tuy nhiên, đối với cả Trung Quốc và Mỹ, sự phát triển của UAV quân sự đều đang ở giai đoạn thăng hoa, vừa có khả năng không giới hạn lại có nhiều tính không xác định. Liệu hai quốc gia ai sẽ chiến thắng trong tương lai, hiện khó đoán trước được.
Cạnh tranh quyết liệt về UAV quân sự
Phương tiện không người lái, hay UAV, theo nghĩa rộng, dùng để chỉ phương tiện không có người lái trên mặt đất, phương tiện bay không người lái, phương tiện dưới nước không người lái và phương tiện không người lái trên không gian vũ trụ, v.v.; theo nghĩa hẹp là dùng để chỉ các phương tiện bay không người lái. Máy bay không người lái quân sự là một đường đua hấp dẫn trong cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa Trung Quốc và Mỹ.
UAV của quân đội Mỹ có công nghệ tiên tiến nhất, chủng loại đa dạng nhất và danh tiếng cao nhất. Loại RQ-4A Global Hawk đã giữ kỷ lục về ba chỉ số thời gian bay, khoảng cách và độ cao trong nhiều năm. Loại X-47B mới cất và hạ cánh trên tàu sân bay và UAV tấn công MQ-1 Predator, phiên bản nâng cấp của UAV MQ-1 Predator là MQ-9 Reaper và RQ-11 Raven với khả năng chiến đấu ưu việt và được trang bị quy mô lớn...dường như là những mẫu tốt nhất đang hoạt động trong lĩnh vực UAV quân sự, chúng cũng là đại diện của thế giới UAV về các mục đích cụ thể.
Nhiều mẫu UAV này đã từng tham chiến và nổi tiếng từ lâu, ví dụ như UAV MQ-1 Predator bay lần đầu vào năm 1994, RQ-4 Global Hawk bay lần đầu năm 1998 và loại RQ-11 Raven trinh sát bay chuyến đầu năm 2001.
So với Mỹ, các UAV quân sự của Trung Quốc được trang bị muộn hơn ít nhất 10 năm. Ví dụ, chuyến bay ban đầu của UAV YL-1 tương tự như MQ-1 Predator, chuyến bay đầu tiên là vào năm 2007, muộn hơn 13 năm; chiếc UAV Xianglong tương tự như RQ-4 Global Hawk được bay lần đầu tiên vào năm 2012 và chiếc CH-4 tương tự như loại MQ-1 Predator bay lần đầu vào năm 2013.
Tuy nhiên, cũng có thể thấy rằng UAV quân sự của Trung Quốc đã cho thấy có sự phát triển đáng kể sau khi bước vào thập niên thứ hai của thế kỷ XXI. Cả Xianglong và CH-4 đều ra đời từ thời kỳ này và chỉ vài năm sau, đã lần đầu tiên bay thử một chiếc máy bay không người lái tàng hình cỡ lớn Lijian và cho ra đời CH-5 một phiên bản nâng cao của CH-4.
 |
|
UAV kiểu MQ-9 Reaper của Mỹ (Ảnh: Đa Chiều).
|
Xu hướng phát triển nhiều loại UAV
Từ CH-4 đến CH-5, phản ánh xu hướng phát triển của UAV quân sự Trung Quốc trong lĩnh vực ứng dụng này. Cải tiến chính của CH-5 là thân được mở rộng, lớn gấp đôi CH-4, dẫn đến cải thiện toàn diện về tính năng. Tầm bay, tốc độ và khả năng mang vũ khí đều tăng lên nhiều. Thời gian bay có thể tăng từ 30 giờ lên hơn 100 giờ, tốc độ tối đa tăng từ dưới 250 km/h lên 400 km/h và trọng lượng cất cánh tăng từ dưới 1,4 tấn lên hơn 3 tấn, phạm vi trinh sát, chiến đấu đã được tăng từ 20 lên 80 km.
CH-4 và CH-5 đều là UAV nhất thể hóa trinh sát - chiến đấu, tức có cả chức năng trinh sát và tấn công, cấu hình của thân máy bay có thể được điều chỉnh tùy theo nhu cầu khác nhau. Những cải tiến về chức năng từ CH-4 lên CH-5 thể hiện một xu hướng phát triển quan trọng của UAV tấn công, đó là hiệu quả trinh sát độc lập và hiệu suất chiến đấu tốt hơn.
Các UAV MQ-1 Predator và MQ-9 Reaper của quân đội Mỹ là các mẫu ban đầu, các UAV Trung Quốc vừa nêu có vị trí tương tự như 2 loại này và hướng phát triển của chúng cũng tương tự. CH-5 là phiên bản nâng cao của CH-4, giống như MQ-9 Reaper là phiên bản nâng cao của MQ-1 Predator.
 |
|
UAV tàng hình Lijian của Trung Quốc (Ảnh: Đa Chiều).
|
UAV tàng hình Lijian (Kiếm Sắc) đại diện cho một hướng phát triển khác của UAV quân sự và vị trí then chốt của nó là khả năng tàng hình. Các loại tương tự bao gồm X-47B ở Mỹ, Neuron của châu Âu và UAV Thor của Vương quốc Anh đều đi sau Trung Quốc một bước. Trên thực tế, tàng hình cũng là một cuộc ganh đua không mệt mỏi về máy bay chiến đấu có người lái. Liệu loại UAV này có thể thay thế máy bay chiến đấu có người lái trong tương lai hay không, liệu nó có xung đột với việc phát triển tên lửa hay không và liệu tính năng tàng hình của nó có thể được sử dụng để tham khảo cho các loại UAV khác hay không, vẫn còn nhiều điều chưa chắc chắn, hoặc có nhiều khả năng.
Máy bay trinh sát RQ-4 Global Hawk nổi tiếng của quân đội Mỹ và UAV Xianglong của Trung Quốc chỉ tập trung vào trinh sát tầm cao. Trong tương lai, chúng dự kiến sẽ phát triển hơn về trinh sát, chỉ huy và các chức năng khác; trong đó nhất thể hóa trinh sát và tấn công sẽ xuất hiện sự phân hóa ngày càng rõ nét. Tất nhiên, cũng sẽ có hình thành sự phân công giữa 2 chức năng. Máy bay trinh sát ở trên cao sẽ thuận tiện hơn khi đóng vai trò liên lạc, chỉ huy điều khiển từ xa giữa người và máy bay; còn UAV trinh sát - tấn công nhất thể hóa sẽ thuần túy chú trọng nâng cao khả năng tấn công, có thể trở thành một vũ khí vừa nguy hiểm hơn lại rẻ tiền hơn.
Máy bay trinh sát không người lái kiểu RQ-11 Raven đại diện cho một hướng ứng dụng khác của UAV quân sự. Đây là loại drone có thân hình nhỏ với sải cánh dài 1,37 mét, trọng lượng tối đa khoảng 1,81 kg, đơn giá chỉ 30.000 USD. Những phương tiện bay không người lái như vậy đã được trang bị số lượng lớn cho quân đội, với sản lượng gần 20.000 chiếc. Tác dụng của nó chủ yếu là trinh sát tầm thấp, giám sát và xác định mục tiêu trên chiến trường, là công cụ phụ trợ đắc lực cho quân đội hai bên trong hoạt động cận chiến. Chức năng của nó không thể thay thế được cho loại RQ-4 Global Hawk rất đắt, nhưng nó cũng có thể hướng đến sự phát triển của máy bay không người lái tích hợp trinh sát – tấn công. Nếu xuất hiện số lượng lớn UAV tấn công giá rẻ có điều khiển, được cho là sẽ thay đổi đáng kể mô hình chiến tranh liên quan đến sự tham gia quy mô lớn của binh sĩ trong lịch sử nhân loại. Trên thực tế, hiện đã có những dấu hiệu của sự phát triển như vậy.
 |
|
UAV Xianglong của Trung Quốc (Ảnh: Đa Chiều).
|
Vào tháng 1/2017, Bộ Quốc phòng Mỹ bất ngờ tiết lộ một thử nghiệm hệ thống cụm máy bay không người lái mà họ đã hoàn thành vào ngày 26/10/2016. Ba máy bay chiến đấu F/A-18 Super Hornet đã phóng 103 máy bay không người lái siêu nhỏ, tạo thành một đám đông bay trên không trung như một đàn cào cào vượt biên. Loại UAV này được gọi là Perdix, có sải cánh 30 cm, có thể tự bay, nhưng có thể cùng được một máy tính điều khiển.
Ông Roper, Giám đốc Văn phòng Năng lực Chiến lược của Bộ Quốc phòng Mỹ, nói rằng Perdix không phải là một cá thể trải qua một hành động phối hợp được lập trình sẵn, mà giống như một quần thể chim trong tự nhiên, cùng phối hợp hành động với nhau qua một não bộ. Ông nói: "Bởi vì mỗi chiếc Perdix có thể tự liên lạc và phối hợp với một Perdix khác, cả đám drone không có thủ lĩnh và mỗi chiếc có thể được phép vào hoặc rời nhóm rất thuận lợi”.
Thông tin do quân đội Mỹ tiết lộ đã ngay lập tức khơi dậy sự chú ý và cảnh giác mạnh mẽ từ phía Trung Quốc. Tờ Giải phóng quân báo đã phân tích trong một bài báo vào tháng 4/2020 nhan đề "Làm thế nào để chống lại hoạt động tác chiến bầy đàn của UAV”, phân tích rằng: "Với sự phát triển của các công nghệ trí tuệ nhân tạo, vi cơ điện tử, thông tin vệ tinh, 5G; nó có các ưu điểm của tác chiến cụm UAV như mạnh mẽ, chi phí thấp, hiệu quả chiến đấu cao, có thể thực hiện các cuộc đột kích đa điểm và đa hướng phân tán trên diện rộng, đang ngày càng trở thành lực lượng chính của chiến trường không gian vũ trụ, "tiên phong" của tác chiến tinh nhuệ và bất ngờ giành chiến thắng, đặt ra thách thức lớn đối với các hệ thống phòng thủ truyền thống và đề ra biện pháp đối phó hiệu quả với mối đe dọa từ các hoạt động tác chiến kiểu bầy ong của UAV”.
 |
|
UAV RQ-4A Global Hawk của Mỹ (Ảnh: US Air Force).
|
Ai sẽ thắng trong cuộc ganh đua UAV tương lai
Có quan điểm cho rằng màn phô trương sức mạnh đó của quân đội Mỹ là phản ứng trước sự kiện "67 UAV bay thành bầy" tại Triển lãm hàng không Chu Hải, Trung Quốc ngày 17/11/2016. Tuy nhiên, có chuyên gia phân tích rằng sự xuất hiện của bầy đàn UAV quân sự của Mỹ cho thấy có một khoảng cách rất lớn giữa Trung Quốc và Mỹ trên con đường này, trình độ kỹ thuật của Mỹ hiện vượt xa so với Trung Quốc.
Cụm UAV của quân đội Hoa Kỳ có khả năng tự tổ chức theo cơ chế tự nhiên. Trong điều kiện không có sự chỉ huy và kiểm soát tập trung, nhiều UAV có thể tạo ra hiệu quả tổng thể thông qua giao tiếp thông tin lẫn nhau và đạt được mức độ tự chủ hợp tác ở trình độ cao, từ đó hoàn thành mục tiêu nhiệm vụ dự kiến với rất ít sự can thiệp của con người, bước đầu đạt được ba chỉ số quan trọng về "không có trung tâm", "tự chủ" và "tự trị".
Ngược lại, cụm máy bay không người lái của Trung Quốc có nhược điểm rõ ràng. Ví dụ, cụm máy bay không người lái tại triển lãm hàng không Chu Hải khi đó chỉ thể hiện khả năng đồng bộ hóa trong quá trình bay biểu diễn: tất cả các máy bay lần lượt phóng ra từ máy phóng mặt đất để cất cánh, sau đó xếp thành đội hình trên không trung, bay cùng nhau một khoảng cách nhất định rồi hạ cánh theo trình tự xuống mặt đất. Đối với các tính năng kỹ thuật chính như tự tập hợp không có trung tâm và tập hợp thành bầy, đều được thể hiện bằng hình động trên máy tính.
Tóm lại, vị trí, chức năng và chủng loại của UAV quân sự rất đa dạng, mặc dù UAV quân sự của Trung Quốc có thể được coi là "ngôi sao đang lên", nhưng vẫn còn một khoảng cách lớn so với “ngựa đầu đàn” là Mỹ. Nhưng dù trong trình độ công nghệ hay mức độ được chào đón trên thị trường UAV quân sự quốc tế, đều thể hiện xu hướng đuổi theo mạnh mẽ.
 |
|
Trung Quốc thử nghiệm UAV quân sự tác chiến kiểu bầy ong năm 2018 (Ảnh: Đa Chiều).
|
Như tờ Giải phóng quân báo viết, sự phát triển của UAV liên quan đến các công nghệ như trí tuệ nhân tạo, cơ điện tử vi mô, liên lạc vệ tinh và 5G. Sự phát triển của công nghệ UAV quân sự Trung Quốc và Mỹ không chỉ liên quan đến quốc phòng quân sự mà còn liên quan đến ngành công nghiệp của hai nước, là kết quả của sự phát triển của hệ thống công nghiệp và sức mạnh công nghệ, thậm chí là sức mạnh tổng thể của quốc gia.
Đa Chiều nhận định, liên quan đến các công nghệ cụ thể cần thiết cho sự phát triển của UAV, Trung Quốc đang có lợi thế trong lĩnh vực 5G. Với việc ứng dụng hệ thống định vị Beidou, công nghệ liên lạc vệ tinh của họ cũng không kém Mỹ. Sự phát triển của các công ty tư nhân như Huawei và DJI là động lực làm nổi bật sự phát triển của công nghệ UAV. Nhưng mặt khác, công nghệ trí tuệ nhân tạo của Trung Quốc rõ ràng là kém hơn so với Mỹ, và chiến tranh thương mại Trung-Mỹ cũng đã ảnh hưởng đến sự phát triển của các công ty Huawei và DJI, trở thành những nhân tố hạn chế sự phát triển của UAV quân sự của Trung Quốc trong tương lai. Đối với định hướng phát triển tương lai của máy bay không người lái quân sự ở Trung Quốc và Mỹ, hiện đang có quá nhiều biến số.
