Bạn sử dụng màn hình điện thoại di động của mình bao nhiêu thời gian mỗi ngày? Bạn cần nhìn vào điện thoại của mình bao nhiêu lần mỗi ngày?
Nếu không nhìn vào điện thoại của mình trong mười phút, bạn sẽ cảm thấy mệt mỏi và luôn lo lắng về việc bỏ lỡ tin nhắn quan trọng, những tiêu đề mới nhất?
Xin chúc mừng, bạn không đơn độc - rõ ràng chúng ta là chủ sở hữu của điện thoại di động, nhưng bây giờ chúng ta bị "bắt cóc" bởi điện thoại di động!
Các ứng dụng truyền thông xã hội khác nhau trên điện thoại di động đã được tích hợp vào tất cả các khía cạnh của cuộc sống, đồng thời cũng ảnh hưởng vô hình đến não bộ và các mô hình nhận thức. Làm thế nào để chúng ta trở thành "nô lệ" của ứng dụng di động, và chúng ta bị nó "uốn nắn" theo hướng ngược lại như thế nào?
Niềm vui bất tận từ vuốt điện thoại
 |
| Người dùng không thể ngừng sử dụng điện thoại. Ảnh: eneff.tv/personalwork |
Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao Facebook, Instagram và các nền tảng truyền thông xã hội khác lại thiết kế ra nút like (thích) không?
Nó chỉ đơn giản là cung cấp cho bạn một cơ hội để thể hiện sở thích của bạn? Dĩ nhiên là không!
Đối với các nền tảng mạng xã hội, bất kể các chức năng phức tạp hay đơn giản được phát triển như thế nào, mục đích cốt lõi là tăng thời gian sử dụng ứng dụng và thu hút sự chú ý của người dùng.
Ví dụ: một số nền tảng video ngắn đã khởi chạy trải nghiệm xem dễ gây nghiện nhất. Tóm lại, bạn không cần lật trang, chỉ cần vuốt lên xuống là có thể xem được những đoạn video ngắn vô tận như thác đổ. Và mỗi video toàn màn hình độ nét cao rất dễ khiến người xem đắm chìm, quên đi thời gian trôi qua.
Nếu bạn thấy hình bóng của mình trong đó, bạn đã âm thầm bị rơi vào bẫy rồi. Nhưng đừng trách mình tại sao có thể dễ dàng u mê như vậy, bởi vì những bố cục và chức năng có vẻ bình thường này thực sự có nhiều nguyên tắc đằng sau tâm lý học, hành vi tổ chức và khoa học thần kinh nhận thức.
Gửi ảnh tự sướng đẹp được mọi người khen ngợi, vuốt đến một video cuộc sống hài hước…, những kích thích "ngọt ngào" bất ngờ này sẽ kích hoạt hệ thống tưởng thưởng của não bộ, và trước hết là phần não VTA (ventral tegmental area) nơi sản xuất "hormone hạnh phúc" - dopamine , sau đó là đến vùng "nhân cận vách" (nucleus accumbens). Phần này của não bộ bị kích thích trước mọi loại hình của hành vi gây nghiện - dù là thuốc, đánh bạc, thức ăn hay ăn cắp vặt, vì vậy nó cũng khiến bạn vuốt điện thoại mọi lúc, mọi nơi.
Trong số nhiều phần thưởng kích thích, phần thưởng xã hội rất đặc biệt. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng có mức độ trùng lặp cao giữa các vùng não được kích thích khi họ nhận được sự công nhận hoặc danh tiếng của xã hội và vùng não được kích thích khi họ nhận phần thưởng bằng tiền.
 |
| Hình ảnh nút “like” của Facebook cũng đã được nghiên cứu rất kĩ để gây thiện cảm với người dùng. |
Thiết kế "Like" được phát triển vào năm 2008 có các thuộc tính xã hội. Niềm vui khi nhận được một Like khi chụp ảnh tự sướng đăng trên nền tảng xã hội và cảm giác được cổ vũ khi sếp thưởng tiền khá giống nhau.
Ngoài nút Like, có nhiều thiết kế gây nghiện khác, điển hình là cách sử dụng News Feed của Facebook với thao tác vuốt lên/xuống vô tận để cập nhật tin tức từ bạn bè và các fanpage mà bạn theo dõi. Chính cái sự "vô tận" đấy đã khiến bạn không thể ngừng lại được, giống như một loại chất điều khiển hành vi gây nghiện đã bao phủ khắp giao diện trên điện thoại, máy tính của bạn. Và đến khi bạn bắt đầu thấy chán thì cũng là lúc nhiều giờ đồng hồ đã trôi qua một cách vô vị. Vậy đấy, bạn chỉ ngồi yên một chỗ, mắt dán vào màn hình là đã hết cả một buổi tối rồi.
Ngoài ra, các kĩ sư thiết kế cũng đã phát triển các thuật toán trí tuệ nhân tạo ngày càng thông minh hơn, trong quá trình vuốt lên xuống của bạn, họ đã thiết lập ngày càng nhiều mô hình dự đoán chính xác nhu cầu cho bạn: các cô nàng xinh xắn, động vật đáng yêu, thuyết minh của các bộ phim bom tấn nổi tiếng, bộ sưu tập hài hước ... luôn có một vài cái phù hợp với bạn.
Mạng xã hội được ví như một "sòng bạc", trong đó mỗi người dùng là “con bạc” có nhiệm vụ đặt cược vào nội dung bản thân sáng tạo mỗi ngày. Ai cũng có mong muốn thu hút được nhiều lượt Like, bình luận tích cực và chia sẻ đồng tình. Do đó họ cần tính toán xem phải viết gì để vừa lòng cộng đồng mạng, nhưng không đoán trước được kết quả tương tự như trước mỗi ván bài. Những sòng bài còn tìm cách khiến các khách chơi quên mất ý thức về thời gian và lao vào các cuộc vui đen - đỏ vô độ.
Một nghiên cứu theo dõi kéo dài hai năm với hơn 2.000 thanh thiếu niên đã phát hiện ra rằng việc sử dụng mạng xã hội với tần suất cao và các triệu chứng liên quan đến chứng thiếu tập trung có liên quan mật thiết với nhau. Những người dùng mạng xã hội tần suất cao hoạt động kém trong các bài kiểm tra nhận thức, đặc biệt là trong các bài kiểm tra về tập trung. So với những người dùng mạng xã hội trung bình đến nhẹ, những người dùng nặng cần nỗ lực nhiều hơn để duy trì sự tập trung.
Sinh nhật nửa kia của bạn là khi nào?
 |
| Mạng xã hội thay đổi mô hình ký ức của con người |
Ngoài việc thiếu trí nhớ, bạn có thể thấy rằng sau khi sử dụng điện thoại trong một thời gian dài, bạn thậm chí không thể nhớ được ngày sinh của nửa kia. Bởi vì có một ứng dụng chuyên dụng có thể giúp bạn ghi nhớ.
Mô hình ký ức của người hiện đại đang lặng lẽ thay đổi: Tôi đến quán trà sữa nổi tiếng trên mạng, việc đầu tiên tôi làm là lấy điện thoại ra, để điện thoại "ăn" trước, sau đó đăng trên Facebook để ghi nhớ.
Nếu quay trở lại 10 năm trước, bạn có thể chia sẻ trải nghiệm món ăn ngon với bạn bè một cách vui vẻ, hoặc ghi lại cảm xúc của bộ phim vào nhật ký của mình.
Nhưng giờ đây, việc ghi lại và chia sẻ kinh nghiệm của bản thân trên mạng xã hội đã trở nên phổ biến. Tuy nhiên, khi chúng ta truyền ngày càng nhiều khoảnh khắc quan trọng và trải nghiệm cuộc sống vào điện thoại di động hoặc mạng xã hội để "ghi nhớ", chức năng ghi nhớ của chính não có thể bị "suy thoái".
Các nhà tâm lý học tại Đại học Princeton phát hiện ra rằng khi sử dụng mạng xã hội để "ghi nhớ" trải nghiệm của bản thân, nó không chỉ ngăn cản chúng ta hiểu đầy đủ các sự kiện quan trọng của thời điểm mà còn ảnh hưởng đến trí nhớ dài hạn của chúng ta về những sự kiện quan trọng này - khi điện thoại di động " trí nhớ "càng nhiều," trí nhớ "lưu lại trong não càng ít .
Đặc biệt, việc sử dụng rộng rãi mạng xã hội sẽ ảnh hưởng đến "Hệ thống chuyển giao ký ức" (Transactive memory system) - phân bổ bộ nhớ giữa bộ nhớ trong và bộ nhớ ngoài. Trước khi Internet và các phương tiện truyền thông xã hội ra đời, thông tin chủ yếu tồn tại trong não người và sách.
Trước đây, thông tin trong sách thường phải nỗ lực để tìm ra, nhưng bây giờ Internet cho phép chúng ta tìm thấy thông tin trong vài giây. Khi thông tin có thể dễ dàng truy cập ở nơi khác, nhu cầu lưu trữ thông tin bên trong não bộ sẽ giảm xuống - nếu thông tin trên Internet có thể được tìm kiếm bằng một cú nhấp chuột, chúng ta chỉ cần nhớ nơi tìm nó.
Mạng xã hội thao túng cảm xúc một cách vô hình
Nghiện, giảm tập trung, giảm trí nhớ ... Trên thực tế, mạng xã hội không chỉ có thể định hình các mô hình mới của não bộ mà còn thao túng cảm xúc của người dùng một cách vô hình.
Cô tiểu thư trên Tik Tok với một điệu nhảy xinh đẹp và khí chất; một anh chàng phong độ với nụ cười dễ mến; ngay cả các ông các bà cũng đều là những người uyên bác và tài năng ... Bạn có cảm thấy mình "choáng váng" ngay lập tức không?
Trên thực tế, hầu hết các nội dung được đăng trên mạng xã hội đều được đóng gói quá mức và thiết kế cẩn thận. Vô hình trung, chúng ta sẽ so sánh con người thật của mình với người khác sau khi được "thiết kế hoàn hảo", và không dễ để cân bằng tâm lý và cảm xúc.
Ảnh hưởng của phương tiện truyền thông xã hội đối với cảm xúc rõ ràng hơn ở thanh thiếu niên. So với người lớn, thanh thiếu niên coi trọng những đánh giá của bạn bè, đặc biệt là những đánh giá tiêu cực, và có nhiều khả năng nội tâm hóa những đánh giá đó, dẫn đến tự đánh giá thấp bản thân.
Ví dụ, trong bộ phim tài liệu 'Song đề xã hội' (The Social Dilemma) do Netflix sản xuất năm 2020, cô gái đã đăng một bức ảnh tự sướng được chỉnh sửa tỉ mỉ lên mạng xã hội. Khi người khác nói rằng bức ảnh rất xinh đẹp và dễ thương, cô gái cười vui vẻ, nhưng khi người khác nói rằng tai của cô quá lớn, giống như tai voi, biểu cảm của cô gái lập tức cứng đờ.
 |
| Tâm trạng của cô gái dao động vì bị người khác đánh giá trên mạng xã hội. |
Nghiên cứu khoa học thần kinh cho thấy so với người trưởng thành, thanh thiếu niên phản ứng mạnh mẽ hơn với các nội dung video và âm thanh kích thích cảm xúc, đồng thời khả năng nhận thức và tự kiểm soát của họ cũng yếu hơn. Vì vậy, khi họ xem những chương trình đa phương tiện, họ dễ bị chi phối bởi những phản ứng cảm xúc mạnh mẽ. Tuy nhiên, não bộ dễ bị kích động, không có lợi cho việc ra quyết định theo lý trí, có thể nghe theo lời đồn đại trên mạng mà nhầm lẫn đúng sai.
Cho dù các ứng dụng xã hội trên điện thoại di động giúp kết nối con người và khiến cuộc sống thêm màu sắc hơn, nhưng điện thoại di động dù tốt đến mấy cũng đừng nên "nghiện". Duy trì một tâm trí minh mẫn và nội tâm bình lặng, duy trì trạng thái ngắt kết nối vừa phải, nhìn nhiều hơn vào cỏ cây hoa lá xung quanh, và trở lại cuộc sống đơn giản "không có mạng" cũng là điều thú vị.
