Tỉnh Kon Tum là nơi có nhiều dược liệu quý, nhưng trước đây chưa được trồng và khai thác để sản xuất thuốc, trong khi nhu cầu sử dụng dược liệu lại rất lớn. Để phát triển nguồn dược liệu quý, tỉnh Kon Tum đã xây dựng "Đề án đầu tư, phát triển và chế biến dược liệu đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030".
Khởi đầu, tỉnh đã xây dựng được vùng dược liệu tại các huyện Đăk Glei, Tu Mơ Rông và Kon Plông. Một số sản phẩm từ dược liệu của Kon Tum đã được thị trường đón nhận. Việc phát triển dược liệu đã góp phần giảm nghèo và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Những năm gần đây, với định hướng phát triển của tỉnh, người dân ở Kon Tum đã trồng hàng nghìn ha cây thuốc quý, giúp họ không những thoát nghèo mà còn bảo vệ nguồn gen các cây thuốc quý và bảo vệ rừng khỏi nạn chặt phá.
Đến nay, Kon Tum là tỉnh có diện tích sâm Ngọc Linh lớn nhất nước: 1.800 ha với mô hình đa dạng, điển hình là mô hình liên kết với người dân, trong đó có đồng bào dân tộc thiểu số... Mỗi năm, Kon Tum có khả năng cung ứng hơn 1 triệu cây giống cho người dân.
Tu Mơ Rông hiện là địa phương có nhiều diện tích trồng sâm Ngọc Linh nhất của tỉnh Kon Tum. Toàn huyện hiện trồng 1.700 ha sâm, trong đó người dân trồng 100 ha với khoảng 600 hộ tham gia.
Xã Tê Xăng là một trong những xã trồng nhiều sâm nhất của huyện Tu Mơ Rông, với những cánh rừng có bạt ngàn lá xanh của sâm Ngọc Linh.
Gia đình chàng trai A Đôi (SN 1996) cũng trồng rất nhiều sâm, góp phần làm nên những cánh rừng giá trị ấy. A Đôi đưa chúng tôi vào sâu trong núi Ngọc Linh và cho biết, trước đây, bà con trong xã chỉ lên rừng săn bắt, trồng ngô, làm nương rẫy, cuộc sống rất khó khăn. Từ khi nhận ra giá trị của loài sâm quý mọc tự nhiên trong rừng sâu, họ bắt đầu nhân giống trồng thử và phát triển lên hàng trăm ha như ngày nay và nhờ đó, nhiều hộ đã thoát nghèo. Để thu được củ, phải mất từ 7-8 năm, nhưng giá trị kinh tế từ sâm Ngọc Linh rất cao.
Gia đình A Đôi bắt đầu trồng sâm từ năm 2006 với sự hỗ trợ vay 100 triệu từ nguồn vốn của ngân hàng chính sách cho thanh niên lập nghiệp. Mới đầu chỉ vài chục gốc, sau phát triển ra 3-4 vườn sâm lên tới 30.000 gốc. Thấy hiệu quả của cây trồng này, gia đình A Đôi đã thuê 20 công nhân là người trong xã Tê Xăng để trồng sâm, để mở rộng diện tích.
Sâm Ngọc Linh được trồng trên núi Ngọc Linh ở độ cao 1.200-1.500m, nơi có khí hậu lạnh, thổ nhưỡng phì nhiêu , thích hợp cho loài dược liệu quý phát triển.
Gia đình A Đôi đang sở hữu khoảng 300 cây sâm Ngọc Linh 5 năm tuổi. Khi đạt 7 năm tuổi, những cây sâm này sẽ có giá khoảng 100 triệu đồng/kg. Giá của những củ sâm này cũng sẽ phụ thuộc vào năm tuổi và trọng lượng mỗi củ. Giá cao nhất có thể lên đến 300 triệu đồng/kg. Nhờ sâm Ngọc Linh, gia đình A Đôi đã có mức thu nhập tốt hơn, thay đổi cuộc sống.
Theo ông Võ Trung Mạnh - Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông- huyện Tu mơ rông hiện có 11 xã thì 10 xã trồng được sâm Ngọc Linh, có 6 xã được cấp chỉ dẫn địa lý.
"Với huyện, xác định con đường thoát nghèo bền vững đó là quản lý bảo vệ, phát triển rừng, trồng dược liệu và chăn nuôi dưới tán rừng gắn với du lịch. Từ năm 2020 đến nay, chúng tôi phát triển cây dược liệu, trong đó, cây sâm là cây trọng tâm và cây thứ hai là đảng sâm - sâm dây. Đây là loại cây phổ thông, dễ trồng, giá rẻ, chế biến được nhiều món ăn. Năm 2022, người dân địa phương đã vay 39 tỷ để trồng cây sâm Ngọc Linh; riêng năm 2023, người dân vay gần 80 tỷ để phát triển loại cây này, chưa nói tới dược liệu khác - Chủ tịch huyện nhấn mạnh.
Theo ông Mạnh, huyện Tu Mơ Rông sẽ tiếp tục đẩy mạnh vận động người dân, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số thay đổi nếp nghĩ, cách làm, chuyển từ sản xuất nông nghiệp đơn thuần sang nông nghiệp hàng hóa có giá trị cao như sâm Ngọc Linh hay các loại dược liệu. Cũng nhờ vào dược liệu, giai đoạn 2020-2022, toàn huyện có 1.947 hộ thoát nghèo; trong đó có sự đóng góp không nhỏ từ cây sâm Ngọc Linh.
Ông Mạnh cho biết thêm, chỉ cây sâm trồng trên đỉnh núi Ngọc Linh mới có hiệu suất và chất lượng đảm bảo. Hoạt động bảo tồn nguồn gene cây sâm cũng đã được huyện tính đến với sự tham gia của nhiều đơn vị khác.
Để khai thác hết tiềm năng của nhiều loại dược liệu quý, UBND tỉnh Kon Tum đã ban hành Chỉ thị về đầu tư, phát triển và chế biến dược liệu, nhằm mở rộng diện tích trồng các loại dược liệu quý, mang lại thu nhập ổn định cho người dân, tăng thêm tỷ lệ thoát nghèo. Dự tính huyện sẽ phát triển thêm diện tích trồng sâm lên 18.000 ha, là cơ sở để tiếp tục giảm tỷ lệ thoát nghèo.
Với nguồn tài nguyên động, thực vật đa dạng, trong đó, nhiều loại cây thuốc đặc hữu, có giá trị sử dụng và giá trị kinh tế cao, nên Việt Nam đã có tên trong bản đồ dược liệu thế giới.
Việt Nam là một trong 16 quốc gia sở hữu sự đa dạng sinh học cao nhất thế giới về cả động vật, thực vật và sinh vật biển. Vì thế, phát triển vùng cây dược liệu là một trong những giải pháp bảo tồn đa dạng sinh học nói chung, bảo tồn những nguồn dược liệu quý nói riêng, mở ra hướng đi mới trong phát triển kinh tế.
