Không đánh đổi sinh mạng người dân để “giữ chân” nhà đầu tư thuốc lá

Thu hút đầu tư không thể bằng mọi giá

Một số ý kiến gần đây cho rằng cần xem xét lại quy định cấm thuốc lá mới để tạo điều kiện cho doanh nghiệp nước ngoài đầu tư, coi đây là một hướng “mở” cho dòng vốn FDI. Tuy nhiên, các chuyên gia y tế công cộng khẳng định không thể bỏ qua sức khỏe và tính mạng của người dân để thu hút đầu tư.

Theo WHO, thuốc lá – gồm thuốc lá điếu, thuốc lá điện tử (TLĐT), thuốc lá nung nóng (TLNN) – đều chứa nicotine gây nghiện và hàng trăm hóa chất độc hại. Ở Việt Nam, hơn 100.000 người tử vong mỗi năm vì thuốc lá, tương đương gần 300 người chết mỗi ngày.

WHO cảnh báo nguồn thu từ thuốc lá không thể nào bù đắp nổi thiệt hại về sức khỏe và chi phí y tế mà xã hội phải gánh chịu. Chỉ riêng điều trị bệnh tim mạch, ung thư phổi, đột quỵ… do thuốc lá gây ra đã tiêu tốn hàng trăm nghìn tỷ đồng mỗi năm – con số gấp 5 lần khoản thuế mà ngành này đóng góp.

Ổn định chính sách không có nghĩa duy trì cái sai

Một số nhà kinh tế lo ngại rằng việc cấm thuốc lá mới sẽ khiến doanh nghiệp FDI “mất niềm tin” vì chính sách thay đổi đột ngột. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, ổn định chính sách không phải là cố chấp với những gì gây hại cho cộng đồng.

Với các sản phẩm có nguy cơ nghiện và gây bệnh, việc điều chỉnh chính sách là cần thiết để bảo vệ sức khỏe nhân dân. Việc KT&G (Hàn Quốc) – một trong 5 tập đoàn thuốc lá lớn nhất thế giới – phải rút khỏi Việt Nam sau khi Nghị quyết 173/2024/QH15 được thông qua, không thể xem là “tổn thất”, mà là hệ quả tất yếu của một chính sách đúng đắn.

Thực tế, thuốc lá là ngành kinh doanh có điều kiện và hiện chưa có văn bản nào cho phép hay hướng dẫn sản xuất, kinh doanh TLĐT, TLNN. Vì vậy, những cơ sở từng được cấp phép trước đây là trái quy định, không thể viện dẫn để yêu cầu Chính phủ “ổn định chính sách”.

Sản xuất để xuất khẩu: Ngụy biện nguy hiểm

Có ý kiến cho rằng có thể cho phép sản xuất thuốc lá mới trong nước để xuất khẩu, miễn không tiêu thụ nội địa. Nhưng đây là lập luận đầy mâu thuẫn.

Trước hết, việc sản xuất một sản phẩm bị cấm trong nước rồi bán ra nước ngoài là phi đạo đức – đồng nghĩa với việc kiếm lợi nhuận từ việc gây hại sức khỏe người dân nước khác. Thứ hai, nguy cơ thẩm lậu hàng hóa là hiện hữu, khiến thị trường nội địa bị xâm nhập và công tác kiểm soát gần như bất khả thi.

Ngoài ra, việc cho phép sản xuất nhưng cấm tiêu thụ trong nước có thể khiến Việt Nam vướng vào khiếu nại thương mại quốc tế vì vi phạm nguyên tắc đối xử bình đẳng.

“Nếu một sản phẩm bị cấm do gây hại sức khỏe, không thể lấy lý do xuất khẩu để hợp pháp hóa việc sản xuất. Không quốc gia văn minh nào xây kinh tế bằng cách gieo bệnh tật cho người khác” – đại diện Vital Strategies (Tổ chức y tế công cộng toàn cầu) khẳng định.

Mất đầu tư không đáng sợ bằng mất sức khỏe

Có ý kiến cho rằng việc cấm thuốc lá mới sẽ khiến Việt Nam mất cơ hội đầu tư và việc làm. Nhưng thực tế, cái giá phải trả cho bệnh tật và tử vong lớn hơn rất nhiều so với vài nghìn việc làm.

Nếu mở cửa cho TLĐT, TLNN, Nhà nước sẽ phải chi ngân sách khổng lồ để giải quyết hệ lụy: tăng chi y tế, kiểm soát buôn lậu, điều trị nghiện, xử lý rối loạn tâm thần ở giới trẻ… Theo WHO, chi phí y tế trực tiếp và gián tiếp do thuốc lá gây ra chiếm tới 1–2% GDP mỗi năm –tương đương hàng trăm nghìn tỷ đồng ở Việt Nam.

Không chỉ gánh nặng tài chính, các sản phẩm thuốc lá mới còn tạo ra “đại dịch nghiện nicotine” trong giới trẻ. Tại Mỹ, chỉ sau 5 năm hợp pháp hóa thuốc lá điện tử, hơn 27% học sinh trung học đã nghiện nicotine. Việt Nam, nếu nới lỏng, sẽ nhanh chóng lặp lại thảm cảnh này.

Không thể viện dẫn ngoại lệ quốc tế

Một số người viện dẫn rằng nhiều nước trong khu vực đang cho phép thuốc lá mới. Tuy nhiên, họ quên rằng những nước này phải chịu hậu quả nặng nề về sức khỏe cộng đồng. Trong khi đó, hàng loạt quốc gia như Thái Lan, Singapore, Ấn Độ, Hồng Kông (Trung Quốc) đã cấm hoàn toàn TLĐT và TLNN.

Năm 2018, Hội nghị các bên tham gia Công ước khung WHO-FCTC đã ban hành Nghị quyết FCTC/COP8, khuyến cáo các nước ngăn chặn sự khởi đầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới và có thể cấm sản xuất, nhập khẩu, phân phối, sử dụng các sản phẩm này.

WHO cũng khẳng định các bằng chứng khoa học hiện nay cho thấy TLĐT và TLNN không an toàn, không giúp cai thuốc và gây nghiện mạnh hơn.

TS Angela Pratt, Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam, khuyến nghị Chính phủ duy trì chính sách cấm hiện hành đối với thuốc lá thế hệ mới, cảnh báo việc hợp pháp hóa sẽ “gây tổn thất nghiêm trọng cho sức khỏe cộng đồng” và “tạo cơ hội cho ngành công nghiệp thuốc lá chiếm lĩnh thế hệ trẻ”.

Sức khỏe không thể là biến số trong bài toán kinh tế

Mọi chính sách phát triển đều phải đặt sức khỏe lên hàng đầu. Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định: “Lấy bảo vệ môi trường sống và sức khỏe của Nhân dân là mục tiêu hàng đầu; kiên quyết loại bỏ những dự án gây ô nhiễm.”

Thuốc lá – dù dưới hình thức nào – vẫn là sản phẩm độc hại, đi ngược lại mục tiêu này. Chính phủ có thể tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, nhưng không thể tháo rào cho sản phẩm gây nghiện.

Giữ vững Nghị quyết 173/2024/QH15 không chỉ là cam kết với WHO mà còn là tuyên ngôn rõ ràng rằng Việt Nam đặt sức khỏe con người lên trên hết.

Một nền kinh tế chỉ thực sự bền vững khi được xây trên nền tảng của cộng đồng khỏe mạnh. Không thể nói đến phát triển nếu con cháu chúng ta lớn lên trong khói thuốc, nghiện nicotine và gánh bệnh tật từ những quyết định sai lầm hôm nay.

Quốc hội thống nhất cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng

Bộ Công an và các tổ chức quốc tế về sức khoẻ ủng hộ cấm thuốc lá mới

Bộ Y tế: Thuốc lá mới là hàng cấm, đủ chế tài xử lý ngay người buôn bán, sử dụng

Cấm thuốc lá mới: Gia đình, nhà trường thở phào nhẹ nhõm