Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi): Cần tận dụng mạng xã hội để không bị chậm thông tin

Ông Lê Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội truyền thông số Việt Nam nhấn mạnh điều này khi trả lời phỏng vấn của Viettimes.

Sẽ nâng cao hiệu quả quản lý báo chí

- Ông đánh giá như thế nào về tính cần thiết của việc sửa đổi Luật Báo chí, trong bối cảnh bùng nổ truyền thông hiện nay?

-Việc sửa đổi Luật Báo chí 2016 là cần thiết sau 7 năm thực hiện, bởi luật hiện hành đã bộc lộ nhiều hạn chế, không còn phù hợp với thực tiễn hoạt động báo chí và công tác quản lý Nhà nước.

Lần sửa đổi này mang tính chất "luật khung", quy định những nội dung quan trọng nhất, còn các chi tiết sẽ được hướng dẫn qua Nghị định, Thông tư. Sau khi Quốc hội thông qua luật, việc xây dựng các văn bản hướng dẫn sẽ là giai đoạn quan trọng cần được thảo luận kỹ lưỡng để đảm bảo tính thực tiễn và hiệu quả khi thực thi.

- Có những điểm mới, nổi bật nào trong dự thảo Luật Báo chí sửa đổi lần này, thưa ông?

- Có nhiều điểm mới đáng chú ý, đầu tiên cơ quan soạn thảo đã làm rõ hơn một số khái niệm quan trọng, chẳng hạn như định nghĩa về tạp chí, giúp tăng tính minh bạch và chuẩn mực trong hoạt động báo chí.

Thứ hai, dự thảo bổ sung các điều kiện chặt chẽ hơn để cấp giấy phép hoạt động báo chí, nhằm hạn chế tình trạng cấp phép tràn lan. Thực tế cho thấy, nhiều tổ chức xã hội, tổ chức nghề nghiệp được cấp phép xuất bản tạp chí nhưng không có đủ nguồn lực tài chính để duy trì hoạt động, từ đó dẫn đến nguy cơ thương mại hóa báo chí, xa rời tôn chỉ, mục đích.

Tôi cho rằng để một cơ quan báo chí hoạt động mà không có nguồn tài chính đảm bảo thì việc xảy ra sai phạm là điều khó tránh khỏi. Việc siết chặt điều kiện cấp phép lần này là hoàn toàn chính xác và rất cần thiết.

Qua đây, tôi cũng đề nghị cần có quy định yêu cầu phải kiểm tra, xác minh điều kiện hoạt động trước khi cấp phép, nhằm đảm bảo cơ quan báo chí thực sự đáp ứng đủ tiêu chí cần thiết, tránh tình trạng cấp phép tràn lan mà không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ.

Thứ ba, dự thảo quy định rõ hơn về cơ chế thu hồi giấy phép đối với những cơ quan báo chí không đảm bảo điều kiện hoạt động, hoặc vi phạm nghiêm trọng. Trước đây, Luật Báo chí 2016 chưa có quy định cụ thể về việc thu hồi giấy phép, dẫn đến tình trạng dù có vi phạm kéo dài nhưng cơ quan quản lý Nhà nước chỉ có thể xử phạt hành chính, hoặc đình bản tạm thời, nhưng với quy định mới, các đơn vị này có thể bị thu hồi giấy phép nếu liên tục vi phạm. Điều này giúp nâng cao hiệu quả quản lý báo chí, hạn chế tình trạng lợi dụng danh nghĩa báo chí để sách nhiễu, trục lợi.

Cần tháo gỡ điểm nghẽn, mở rộng quyền tiếp cận thông tin

- Về việc cấp Thẻ nhà báo, dự thảo đề xuất không cấp thẻ cho người làm việc tại Tạp chí khoa học. Ông đánh giá thế nào về việc này?

-Hiện tại, để được cấp thẻ nhà báo, phóng viên, biên tập viên cần có bằng đại học và làm việc liên tục hai năm tại cơ quan báo chí. Theo tôi, thời gian qua, điều kiện cấp thẻ nhà báo còn khá dễ dàng, dẫn đến một số trường hợp chưa đảm bảo phẩm chất và trình độ nghề nghiệp vẫn được cấp thẻ. Điều kiện này còn đơn giản, thiếu quy định yêu cầu phóng viên phải trải qua khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí trước khi xét cấp thẻ lần đầu.

Dự thảo lần này đã bổ sung thêm các tiêu chí nhằm đảm bảo chất lượng người làm báo. Tôi đề xuất cần có quy định yêu cầu đánh giá phẩm chất, đạo đức người được đề nghị cấp thẻ và trách nhiệm của người giới thiệu nhân sự.

Về đề xuất không cấp thẻ nhà báo cho người làm việc tại tạp chí khoa học, đây là một đề xuất cần được thảo luận kỹ lưỡng để đảm bảo tính hợp lý và công bằng. Trước hết, cần xác định rõ tạp chí khoa học là gì, cơ quan chủ quản là ai, và chức năng, nhiệm vụ của họ.

Hiện nay, các trường đại học, viện nghiên cứu là cơ quan chủ quản của tạp chí khoa học, với nhiệm vụ chính là công bố các nghiên cứu khoa học, không phải thực hiện tác nghiệp báo chí ngoài xã hội. Vì vậy, đề xuất không cấp thẻ nhà báo cho người làm việc tại tạp chí khoa học có cơ sở nhất định.

Tuy nhiên, đây là vấn đề quan trọng, ban soạn thảo cần cân nhắc kỹ lưỡng. Do đó, cần tiếp tục lấy ý kiến từ các Tổng biên tập Tạp chí khoa học, nhà báo và chuyên gia để có đánh giá khách quan, toàn diện trước khi quyết định chính thức.

- Một nội dung được quan tâm trong dự thảo lần này là quyền tiếp cận thông tin của báo chí. Người làm báo cần làm gì, thay đổi gì để nâng cao uy tín, chất lượng thông tin, thưa ông?

- Báo chí muốn nâng cao chất lượng thông tin thì trước tiên phải có quyền tiếp cận các nguồn tin đầy đủ và minh bạch. Tuy nhiên, trong thực tế hiện nay, báo chí vẫn phải đối mặt với nhiều rào cản trong việc thu thập thông tin, điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nội dung và uy tín của từng cơ quan báo chí. Nếu muốn phát triển kinh tế báo chí một cách bền vững, con đường đúng đắn nhất là tập trung vào nâng cao chất lượng nội dung.

Tôi cho rằng Luật Báo chí cần được điều chỉnh theo hướng tháo gỡ các điểm nghẽn, mở rộng quyền tiếp cận thông tin của báo chí, đặc biệt là từ các cơ quan Nhà nước.

Quyền tiếp cận thông tin là yếu tố then chốt để báo chí thực hiện tốt vai trò của mình. Muốn tháo gỡ rào cản này, trước hết cần có cơ chế pháp lý rõ ràng, quy định cụ thể trách nhiệm cung cấp thông tin của các cơ quan, tổ chức đối với báo chí. Bên cạnh đó, cần có chế tài xử lý nếu cố tình trì hoãn hoặc từ chối cung cấp thông tin mà không có lý do chính đáng.

Ngoài ra, theo tôi nên áp dụng công nghệ trong việc nâng cao tính minh bạch. Hiện nay, nhiều quốc gia đã áp dụng hệ thống công khai thông tin theo thời gian thực, giúp báo chí và người dân tiếp cận dễ dàng hơn. Chúng ta cũng cần thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong cung cấp thông tin, hạn chế tình trạng "xin – cho" như hiện nay.

Dự thảo cũng nhấn mạnh mô hình tổ hợp truyền thông và cơ chế Nhà nước đặt hàng báo chí thực hiện truyền thông chính sách. Việc Nhà nước đặt hàng báo chí thực hiện nhiệm vụ truyền thông chính sách cần được thực hiện theo nguyên tắc thị trường, cạnh tranh lành mạnh, tránh tình trạng phân bổ thiếu công bằng, dựa trên mối quan hệ thân quen.

Các cơ quan báo chí cũng cần cạnh tranh bình đẳng, dựa trên chất lượng và hiệu quả truyền thông, thay vì chỉ dựa vào quan hệ để nhận được các gói đặt hàng. Báo chí muốn có nguồn tài chính vững chắc, quan trọng nhất vẫn là chất lượng nội dung.

Cần phù hợp với thực tế báo chí số

- Quy định về tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí nhận được nhiều sự quan tâm, ông có góp ý gì về nội dung này?

- Đây là một vấn đề quan trọng, được nhiều Tổng biên tập quan tâm trong thời gian qua. Tuy nhiên, tôi nhận thấy dự thảo Luật Báo chí sửa đổi lần này chưa làm rõ nội hàm của tôn chỉ, mục đích trong hoạt động báo chí.

Chúng ta cần xác định rõ tôn chỉ, mục đích là một quy định pháp lý, hay là một khái niệm mang tính chính trị. Lâu nay, có hai cách hiểu khác nhau về vấn đề này.

Thứ nhất, tôn chỉ, mục đích được xem là diễn ngôn của cơ quan chỉ đạo báo chí, mang tính định hướng mềm, nhấn mạnh vai trò tuyên truyền. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều cơ quan quản lý lại hiểu theo nghĩa diễn ngôn pháp lý, tức là một quy định mang tính bắt buộc của Nhà nước.

Hiện nay, tôn chỉ, mục đích của các cơ quan báo chí thường ghi khá sơ sài trong giấy phép hoạt động, chỉ một vài gạch đầu dòng mang tính chung chung. Điều này dẫn đến nhiều bất cập trong quản lý và hoạt động thực tế.

Vì vậy, nếu Luật Báo chí lần này đưa tôn chỉ, mục đích vào quy định, thì nhất định phải làm rõ bản chất của nó. Cơ quan quản lý Nhà nước khi cấp phép cho báo chí phải quy định chi tiết, cụ thể về tôn chỉ, mục đích, tránh tình trạng mơ hồ, gây khó khăn cho cả cơ quan báo chí lẫn công tác quản lý.

Quy định này cũng phải đảm bảo sự linh hoạt, tránh quá cứng nhắc, đồng thời không được hạn chế quyền tự do báo chí.

- Về yêu cầu cơ quan báo chí đăng tải thông tin trên hệ thống chính thống trước khi đưa lên các nền tảng mạng xã hội, quy định tại Điều 31 của dự thảo, có làm chậm quá trình phổ biến thông tin, thưa ông?

- Tôi cho rằng khoản 2 tại Điều 31 của dự thảo cần được xem xét lại để đảm bảo tính linh hoạt và phù hợp với thực tế hoạt động báo chí trong kỷ nguyên số.

Trước hết, nguyên tắc quan trọng nhất là mọi thông tin do cơ quan báo chí đăng tải trên bất kỳ nền tảng nào đều phải đảm bảo tính chính xác. Cơ quan báo chí phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về nội dung đó. Luật pháp hiện hành đã có các quy định rõ ràng về trách nhiệm này, do đó không nhất thiết phải ràng buộc thêm về thứ tự đăng tải giữa hệ thống chính thống và mạng xã hội.

Nếu yêu cầu thông tin phải được đăng trên báo in, báo hình, báo điện tử trước rồi mới được đưa lên các nền tảng mạng xã hội, điều này có thể làm chậm quá trình phổ biến thông tin, giảm tính kịp thời của báo chí, đặc biệt là với các tin tức nóng, tin tức thời sự quan trọng.

Trong bối cảnh mạng xã hội đang trở thành kênh lan tỏa thông tin mạnh mẽ, báo chí cần tận dụng nền tảng này để duy trì vị thế và thực hiện tốt vai trò định hướng dư luận.

Một cách hiểu khác linh hoạt hơn là thông tin được đăng trên các nền tảng mạng xã hội cũng cần có mặt trên hệ thống chính thống, nhưng không bắt buộc về thứ tự trước hay sau. Nghĩa là, cơ quan báo chí có thể đồng thời đăng tải thông tin trên các nền tảng khác nhau, miễn là đảm bảo nội dung được kiểm chứng và tuân thủ các quy định của pháp luật. Cách làm này giúp báo chí phát huy tốt hơn vai trò của mình trong môi trường truyền thông hiện đại, đồng thời không gây trở ngại đến tốc độ lan tỏa thông tin.

Tôi cho rằng quy định tại Điều 31 cần điều chỉnh theo hướng linh hoạt hơn, không nên ràng buộc báo chí theo trình tự đăng tải mà thay vào đó, tập trung vào nguyên tắc trách nhiệm và tính xác thực của thông tin.

Xin cảm ơn ông!