|
|
| Máy bay F-35 đã liên tục cải thiện khả năng chiến đấu của mình thông qua các gói nâng cấp được đặt tên, nhưng đã có sự chậm trễ lớn đối với những gói gần đây nhất. Ảnh: Reuters. |
Chương trình nâng cấp tiêm kích tàng hình F-35 của Mỹ tiếp tục đối mặt với nguy cơ trì hoãn, và sự kiểm soát đất hiếm cùng kim loại chiến lược của Trung Quốc có thể là một nguyên nhân quan trọng, theo các đánh giá trong ngành công nghiệp quốc phòng.
F-35 đã liên tục được cải thiện khả năng tác chiến thông qua các gói nâng cấp (block), từ 1A đến 3F. Năm 2019, Bộ Quốc phòng Mỹ khởi động chương trình nâng cấp Block 4 nhằm mở rộng tầm phát hiện, tăng khả năng tác chiến đối không và nâng cao độ chính xác trong tấn công mục tiêu.
Tuy nhiên, chương trình đã gặp nhiều chậm trễ và đội ngân sách. Ban đầu, toàn bộ 66 tính năng của Block 4 được dự kiến hoàn tất triển khai vào năm 2026. Nhưng đến tháng 5 năm ngoái, thời hạn này bị lùi đến năm 2029.
Trong báo cáo ngày 3/9, Văn phòng Kiểm toán Chính phủ Mỹ (GAO) cho biết Block 4 có thể tiếp tục bị trì hoãn thêm 2 năm, với thời điểm sớm nhất để hoàn tất hiện nay là 2031 – tức muộn hơn 5 năm so với kế hoạch ban đầu.
Chương trình cũng đã vượt ngân sách hơn 6 tỷ USD.
Một nguyên nhân chính khiến việc bàn giao máy bay trong năm 2024 bị chậm trễ là gói nâng cấp “Technology Refresh 3” (TR-3) trị giá 1,9 tỷ USD, bao gồm cả phần cứng và phần mềm, đóng vai trò then chốt cho việc hiện đại hóa Block 4.
Các nâng cấp này bao gồm cải tiến hệ thống vũ khí, tác chiến điện tử và thiết bị thông tin liên lạc. Hiện văn phòng chương trình chung F-35 đang tích hợp Block 4 và TR-3 thành một tiểu chương trình mới.
Theo GAO, tiểu chương trình này sẽ có ít tính năng hơn, đối mặt thêm các chậm trễ và chi phí không chắc chắn cho đến khi có ước tính cuối cùng.
Dù GAO không nêu rõ nguyên nhân, nhiều đánh giá cho rằng việc Trung Quốc siết chặt xuất khẩu đất hiếm là yếu tố then chốt.
Một trong những nâng cấp dự kiến là radar AN/APG-85 sử dụng các phần tử ăng-ten gallium nitride, cùng nhiều cảm biến và linh kiện khác. Tuy nhiên, Mỹ đang tụt hậu so với Trung Quốc trong nghiên cứu và phát triển công nghệ gallium nitride.
Theo báo cáo tháng 4 của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) có trụ sở tại Washington, các nguyên tố đất hiếm là thành phần cốt lõi của những nền tảng quân sự tiên tiến như F-35 Lightning II.
Một chiếc F-35 chứa hơn 900 pound (408 kg) đất hiếm.
Theo New York Times, Lockheed Martin là doanh nghiệp Mỹ sử dụng nhiều samarium nhất, với mỗi chiếc F-35 chứa khoảng 22,6 kg nam châm samarium-cobalt.
Các phân tích khác cho thấy yttrium, một loại đất hiếm, được dùng trong lớp phủ hấp thụ sóng radar tạo nên khả năng tàng hình của F-35. Ngoài ra, nam châm vĩnh cửu làm từ neodymium, samarium, dysprosium và terbium cũng cực kỳ quan trọng cho nhiều hệ thống lõi. Đất hiếm còn được dùng trong các loại tên lửa mà F-35 mang theo.
Hơn nữa, đất hiếm cũng là yếu tố không thể thiếu trong các hệ thống vũ khí then chốt khác, bao gồm tàu ngầm hạt nhân lớp Virginia và Columbia, tên lửa hành trình Tomahawk, radar tần số cao và UAV Predator.
Trung Quốc hiện thống trị thị trường đất hiếm toàn cầu. Báo cáo CSIS cho biết tính đến năm 2023, Trung Quốc chiếm tới 99% năng lực chế biến 7 nguyên tố đất hiếm nặng: dysprosium, gadolinium, lutetium, samarium, scandium, terbium và yttrium.
CSIS cảnh báo Mỹ đang tụt lại phía sau Trung Quốc trong cuộc đua phát triển và triển khai công nghệ quân sự tiên tiến. Cơ sở công nghiệp quốc phòng Mỹ có năng lực sản xuất hạn chế, không thể mở rộng quy mô đáp ứng nhu cầu, trong khi các hạn chế mới về nguồn cung khoáng sản chiến lược có thể nới rộng khoảng cách và cho phép Trung Quốc tăng tốc năng lực quân sự.
Sau cuộc đàm phán thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc tại London hồi tháng 6, Bắc Kinh chỉ cấp giấy phép xuất khẩu đất hiếm trong thời hạn 6 tháng, theo Wall Street Journal. Động thái này được coi là nhằm giữ lại đòn bẩy trong các cuộc thương lượng tương lai.
Ngoài ra, Trung Quốc đã triển khai hệ thống kiểm soát toàn diện với ngành đất hiếm.
Quy định quản lý đất hiếm, ban hành vào tháng 6/2024, thiết lập cơ chế giám sát toàn chuỗi công nghiệp từ khai thác, luyện kim, phân phối sản phẩm đến nhập khẩu và xuất khẩu.
Đến tháng 8, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin (MIIT), cùng với Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia và Bộ Tài nguyên, đã ban hành các quy định mới nhằm siết hạn ngạch sản xuất và yêu cầu truy xuất nguồn gốc toàn bộ quy trình.
Hạn ngạch khai thác đất hiếm năm 2024 được đặt ở mức 270.000 tấn, trong khi hạn ngạch luyện kim và tách chiết là 254.000 tấn.
Một hệ thống truy xuất nguồn gốc cũng được áp dụng, yêu cầu ghi chi tiết như số lô sản phẩm, số lượng, tên khách hàng và mục đích sử dụng cuối cùng. Các công ty vi phạm quy định có thể bị đình chỉ giấy phép xuất khẩu.