Chân dung những nhà khoa học gốc Việt nắm giữ "công nghệ lõi" tại Big Tech và điều kiện để họ trở về

Không còn xa lạ với cộng đồng công nghệ toàn cầu, các nhà khoa học gốc Việt ngày càng làm rạng danh quê hương bằng những cống hiến và khám phá đỉnh cao tại các hãng Big Tech như Google, Tesla, Microsoft, DeepMind, NASA, cùng nhiều tập đoàn nghiên cứu tiên tiến khác.

Lê Viết Quốc – “Bộ não” AI của Google và cú hích cho trí tuệ nhân tạo toàn cầu

Sinh ra tại Thừa Thiên Huế trong một gia đình giản dị, Lê Viết Quốc từng là học sinh xuất sắc của Quốc Học Huế trước khi sang Úc du học năm 2004 và sau đó là Mỹ. Anh tốt nghiệp tiến sĩ tại Stanford dưới sự hướng dẫn của giáo sư Andrew Ng, chuyên về trí tuệ nhân tạo (AI) và học sâu.

Ngay từ khi còn rất trẻ, Lê Viết Quốc đã chứng minh năng lực khi trở thành một trong những người sáng lập nhóm Google Brain – tổ chức nghiên cứu AI chiến lược của Google và đóng vai trò quan trọng trong các bước đột phá đầu tiên về học sâu trên quy mô dữ liệu khổng lồ. Anh và cộng sự xây dựng mô hình mạng nơ-ron học cách nhận diện hình ảnh từ hàng triệu video YouTube mà không cần hướng dẫn thủ công, một thành tựu mở đường cho làn sóng AI hiện đại.

Lê Viết Quốc cũng là người đồng phát minh hai mô hình nổi tiếng trong lĩnh vực xử lý ngôn ngữ tự nhiên: doc2vec và seq2seq, đặt nền móng cho dịch máy Neural Machine Translation, Google Translate, Google Search cùng các hệ thống gợi ý tự động và chatbot thông minh.

Năm 2014, Quốc lọt vào top 35 nhà sáng tạo trẻ xuất sắc toàn cầu do MIT Technology Review bình chọn. Các dự án nổi bật như Google Neural Machine Translation, AutoML (tự động kiến tạo mạng nơ-ron) và Meena – chatbot nền tảng transformer, đã đưa tên tuổi Quốc gắn liền với các công nghệ lõi giúp “AI hiểu ngôn ngữ con người như một chuyên gia”.

Lê Viết Quốc là người Việt hiếm hoi đối thoại trực tiếp với các “đại thụ” công nghệ thế giới như Bill Gates, Demis Hassabis... trên sân chơi toàn cầu, song luôn tự nhận là “người học hỏi không ngừng với khát vọng chia sẻ, truyền cảm hứng cho giới trẻ Việt Nam” mỗi lần anh về nước tham dự hội thảo.

Đầu năm 2025, Lê Viết Quốc và một số chuyên gia người Việt tại nước ngoài đã thành lập tổ chức AI for Vietnam với mục đích xây dựng bộ dữ liệu tiếng Việt mã nguồn mở chất lượng cao để phục vụ việc đào tạo và đánh giá các mô hình AI hiện đại.

Bùi Hải Hưng – Từ phòng thí nghiệm Stanford tới vị trí “thủ lĩnh” AI

Tiến sĩ Bùi Hải Hưng sở hữu hơn 20 năm kinh nghiệm nghiên cứu AI ở các trung tâm danh tiếng: Google DeepMind, Adobe Research, Nuance, và SRI International (Viện Nghiên cứu Stanford).

Ông đặc biệt nổi bật trong dự án CALO – chương trình AI lớn nhất thế giới giai đoạn 2003-2008, đặt nền móng cho trợ lý ảo Siri trên iPhone. TS Hưng đã lãnh đạo nhóm nghiên cứu liên hợp giữa Stanford, MIT, Berkeley nhằm phát triển công nghệ nhận diện hành vi con người và suy luận dựa vào dữ liệu lớn.

Tại Google DeepMind, TS Bùi Hải Hưng tham gia nghiên cứu các công nghệ học máy cốt lõi, cùng nhóm phát triển những giải pháp AI hàng đầu cho nhận diện ảnh, xử lý tiếng nói và dịch tự động. Ông có gần 100 bài báo quốc tế, hơn 10 bằng sáng chế Mỹ. Không chỉ vậy, TS. Bùi Hải Hưng còn nằm trong ban biên tập tạp chí Artificial Intelligence danh tiếng.

Năm 2019, ông rời DeepMind để về Việt Nam lãnh đạo VinAI – công ty con của Vingroup chuyên nghiên cứu về AI. Sau khi Qualcomm mua lại VinAI, TS Bùi Hải Hưng giữ vai trò Phó Chủ tịch về công nghệ của Qualcomm. TS. Hưng phụ trách định hướng chiến lược nghiên cứu tại Việt Nam, đồng thời đóng góp vào định hướng nghiên cứu AI của Qualcomm trên toàn cầu.

Trần Anh Minh – Người làm “bán dẫn kỷ lục” và các hệ chip quang lượng tử

Tốt nghiệp tiến sĩ tại Đại học California, Santa Barbara dưới sự hướng dẫn của giáo sư John Bowers – huyền thoại bán dẫn Mỹ, Trần Anh Minh từng được Apple mời tham gia phát triển công nghệ đo đường huyết không xâm lấn nhưng đã chọn khởi nghiệp tại Mỹ.

TS Minh cùng GS. Bowers và các đồng sự sáng lập Nexus Photonics năm 2018, nơi anh giữ chức Phó Chủ tịch nghiên cứu và là người trực tiếp dẫn dắt các dự án phát triển chip quang tích hợp đa vật liệu - công nghệ lõi nền tảng cho truyền dẫn dữ liệu siêu nhanh, cảm biến lượng tử, xe tự lái và thực tế ảo.

Dưới sự lãnh đạo của TS Trần Anh Minh, Nexus Photonics được NASA, Bộ Quốc phòng Mỹ tài trợ và công bố hàng loạt thành tích kỷ lục về độ nhiễu laser, tổn thất sóng dẫn, xuất hiện trên Science, Nature.

Lợi Nguyễn - Chuyên gia hàng đầu về kết nối quang

TS Lợi Nguyễn, sinh năm 1960 tại TP. Hồ Chí Minh, là một trong những nhà khoa học người Mỹ gốc Việt có tiếng tăm và ảnh hưởng lớn trong ngành bán dẫn toàn cầu. Ông hiện giữ chức Phó Chủ tịch cao cấp mảng Kết nối Quang và Đồng của Marvell Technology – một “người khổng lồ” trong ngành bán dẫn Mỹ có vốn hóa thị trường lên đến 47 tỷ USD.

Trước khi trở thành lãnh đạo cấp cao tại Marvell, ông Nguyễn là đồng sáng lập và từng chèo lái Inphi Corporation – công ty chuyên cung cấp các giải pháp bán dẫn quang và dịch vụ viễn thông, đám mây với tốc độ cao, từng trải qua nhiều thách thức để rồi được Marvell mua lại với giá kỷ lục 10 tỷ USD năm 2021. Việc này đánh dấu bước chuyển quan trọng khi Marvell mở rộng sang mảng kết nối quang (optical connectivity), khác biệt với thế mạnh trước đây chủ yếu là các sản phẩm lưu trữ.

Ông sở hữu bằng Tiến sĩ ngành Kỹ thuật Điện của Đại học Cornell (1989) và bằng Thạc sĩ Quản trị Kinh doanh (MBA) tại Đại học California, Los Angeles (UCLA) năm 1997. Bên cạnh vai trò chuyên môn, ông còn là tác giả của hơn 50 ấn phẩm khoa học, sở hữu 7 bằng sáng chế tại Mỹ và là thành viên Uỷ ban kỹ thuật của IEEE – tổ chức kỹ sư điện, điện tử hàng đầu thế giới.

Với những kinh nghiệm sâu rộng, Tiến sĩ Lợi Nguyễn hiện phụ trách các dòng sản phẩm quang học, kết nối tốc độ cao và PHY của Marvell, đồng thời là người đứng đầu giám sát Trung tâm Thiết kế Vi mạch của Marvell tại TP. Hồ Chí Minh, một trong 4 trung tâm R&D thiết kế vi mạch hàng đầu toàn cầu của tập đoàn, bên cạnh Mỹ, Israel và Ấn Độ. Trung tâm này được kỳ vọng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển và nâng tầm ngành bán dẫn tại Việt Nam, qua đó góp phần thu hút nhân tài và tạo dựng hệ sinh thái công nghiệp kỹ thuật cao bền vững trong nước.

TS Lợi Nguyễn từng có thời gian học tại Đại học Khoa học Tự nhiên (thuộc Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh) trước khi sang Mỹ du học. Với vốn tiếng Việt tốt và mối quan hệ mật thiết tại Việt Nam, ông được Marvell giao nhiệm vụ phụ trách trực tiếp các hoạt động kinh doanh tại thị trường Việt Nam, tạo điều kiện thúc đẩy hợp tác giáo dục, chuyển giao công nghệ và đầu tư chiến lược ngành bán dẫn trong nước.

Dương Quang Trung – Nhà khoa học Việt tiên phong nghiên cứu mạng viễn thông thế hệ 6G

Giáo sư Dương Quang Trung là một trong những nhà khoa học Việt Nam xuất sắc và có ảnh hưởng hàng đầu thế giới trong lĩnh vực công nghệ viễn thông thế hệ mới, đặc biệt về mạng 6G và trí tuệ nhân tạo lượng tử.

Ông hiện công tác tại Đại học Memorial ở Newfoundland (Canada) và Đại học Queen’s Belfast (Anh), đồng thời là người Việt đầu tiên được Hiệp hội Điện, Điện tử quốc tế (IEEE) bổ nhiệm làm Tổng Biên tập tạp chí khoa học danh tiếng IEEE Communications Surveys and Tutorials – tạp chí xếp hạng nhất trong hệ thống 336 tạp chí của IEEE.

Sinh ra tại Hội An, Quảng Nam, từ một học sinh đầu bảng nhưng cũng từng trải qua những thất bại trong học tập, ông Trung sớm nuôi dưỡng niềm đam mê công nghệ và quyết tâm theo đuổi con đường nghiên cứu đỉnh cao. Ông tốt nghiệp loại giỏi ngành Viễn thông tại Đại học Bách khoa TP.HCM trước khi du học và trở thành một chuyên gia hàng đầu thế giới về tối ưu hóa mạng viễn thông không dây, trí tuệ nhân tạo, và tính toán lượng tử ứng dụng cho các hệ thống kết nối hiện đại.

Giáo sư Trung đã công bố gần 600 công trình nghiên cứu chất lượng cao và được ghi nhận qua nhiều giải thưởng danh giá, trong đó có ba lần nhận giải Best Paper Award tại hội nghị IEEE GLOBECOM – hội nghị lớn nhất trong ngành viễn thông toàn cầu.

Hai công trình đoạt giải gần đây nhất liên quan đến ứng dụng lý thuyết trò chơi trong tối ưu hóa tích hợp mạng vệ tinh - mặt đất cho 6G và ứng dụng trí tuệ nhân tạo để giải quyết bài toán băng thông rộng cho mạng 6G. Những nghiên cứu của ông giúp nâng cao hiệu suất mạng, giảm độ trễ, và tăng độ tin cậy – yếu tố then chốt để phục vụ tốt các ứng dụng tương lai như xe tự hành, thực tế ảo, chăm sóc sức khỏe số và công nghiệp tự động hóa.

Một trong những đóng góp nổi bật của ông là phát triển mô hình học máy lượng tử kết hợp cổ điển để xử lý các bài toán tối ưu phức tạp trong mạng 6G, điều này giúp cải thiện hiệu quả tính toán theo cấp số nhân và tối ưu hiệu suất trong môi trường yêu cầu độ trễ cực thấp và băng thông cao. Các nghiên cứu của ông được phối hợp triển khai với các tập đoàn công nghệ hàng đầu như Nokia Bell Labs, IBM, mở rộng ảnh hưởng và ứng dụng trên quy mô toàn cầu.

Nguyên nhân chuyên gia gốc Việt ưu tú chưa trở về

PGS TS Nguyễn Ái Việt, một nhà vật lý lý thuyết từng làm giáo sư ở Hungary và Mỹ, từng là kỹ sư trưởng phần mềm chuyên về an toàn thông tin cho các tập đoàn hàng đầu thế giới như AT&T và Siemens. Năm 2003, theo lời kêu gọi của một lãnh đạo Chính phủ Việt Nam, ông từ bỏ mức lương cao trong công ty nước ngoài để quay về gắn bó với lĩnh vực khoa học công nghệ quê nhà. Ông từng đảm nhận cương vị Viện trưởng Viện CNTT, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Chia sẻ với VietTimes, PGS TS Nguyễn Ái Việt nhận định có một số lý do mà những người Việt kiều ưu tú chưa về hẳn Việt Nam để làm việc. Mức đãi ngộ thấp không phải là lý do chính để họ lưỡng lự. Theo ông Nguyễn Ái Việt, người ưu tú thực sự không có nhiều động cơ về vật chất, bên cạnh đó họ luôn có khả năng thu xếp để có cuộc sống tươm tất. Tất nhiên nếu có thể tạo điều kiện mức đãi ngộ để họ tập trung cống hiến sẽ tốt hơn.

"Điều quan trọng nhất là trọng dụng và tin cậy. Tức là phải có những việc có ý nghĩa, dài hạn, môi trường làm việc thuận lợi cho họ cống hiến hết khả năng và quan trọng nhất là sự tin cậy, để họ cảm thấy Việt Nam là nhà của mình, không bị lạc lõng", PGS TS Nguyễn Ái Việt nói.

Bên cạnh đó, theo ông Nguyễn Ái Việt, còn có một số lý do khác khiến nhiều Việt kiều ưu tú chưa muốn về nước, đó là:

Thứ nhất, trong quá khứ, đã có những người giỏi về, nhưng họ phải vật lộn với nhiều khó khăn, nhất là về môi trường làm việc để phát huy tài năng. Các nhiệm vụ thì có vẻ ngắn hạn, mang tính chiến dịch tuyên truyền.

Thứ hai, những người thực sự ưu tú, nói chung mời gọi bao giờ cũng khó, nếu chưa thực sự có thái độ "cầu hiền"…

Theo PGS TS Nguyễn Ái Việt, Đảng và Chính phủ cần có các dự án thiết thực, tạo ra một "sân chơi" để các chuyên gia gặp gỡ trao đổi kinh nghiệm, giao lưu với các nhân tài thường xuyên, để nuôi dưỡng nhiệt huyết, tháo gỡ khó khăn, tương tự như cách mà Câu lạc bộ AIVIET (Ái Việt) đã làm từ năm 2018 (nhưng ở quy mô nhỏ hơn).

CLB AIVIET (Ái Việt) được thành lập vào ngày 8/5/2018. Đây là một tổ chức phi lợi nhuận với mục tiêu giúp đỡ các nhân tài kỹ thuật gốc Việt từ nước ngoài trở về Việt Nam xây dựng sự nghiệp, giải quyết các bài toán kinh tế xã hội của đất nước.

CLB AIVIET (Ái Việt) được thành lập vào ngày 8/5/2018. Đây là một tổ chức phi lợi nhuận với mục tiêu giúp đỡ các nhân tài kỹ thuật gốc Việt từ nước ngoài trở về Việt Nam xây dựng sự nghiệp, giải quyết các bài toán kinh tế xã hội của đất nước.

Các thành viên của Ái Việt bao gồm nhiều doanh nhân, nhà khoa học tên tuổi tại Việt Nam như GS Vũ Hà Văn - Giám đốc khoa học Viện nghiên cứu Dữ liệu lớn tập đoàn Vingroup, ông Hoàng Ngọc Thạch - cựu Giám đốc Thương mại Bamboo Airways, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tổng công ty Thủy sản Việt Nam (Seaprodex) nhiệm kỳ 2025-2029; ông Nguyễn Trung Chính - Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn công nghệ CMC...

Trong khi đó, ông Nguyễn Anh Tuấn, Giám đốc điều hành và Đồng Chủ tịch Diễn đàn Toàn cầu Boston, Giám đốc Viện Nhà lãnh đạo và Đổi mới Michael Dukakis, đồng sáng lập tổ chức AI World Society, đồng sáng lập Sáng kiến An ninh và Hòa bình Shinzo Abe cho rằng để thu hút những người có khả năng tạo đột phá ở tầm cao, đáp ứng yêu cầu của Tổng Bí thư Tô Lâm và các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, thì Đảng và Chính phủ cần đổi mới thật mạnh mẽ các quy định về quản lý, bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo.

"Có một thực tế là những nhà lãnh đạo công nghệ, nhà sáng tạo công nghệ xuất sắc thì đã có việc và có vị thế ở Mỹ và các nước phát triển với thu nhập và môi trường làm việc rất tốt. Để thu hút họ về Việt Nam thì cần có mục tiêu và những chương trình có tầm cao để họ phát huy tài năng, họ cần được là họ, tức là lãnh đạo, có quyền ra quyết định và tổ chức thực hiện để đạt được mục tiêu và có kết quả ở tầm cao, đó mới là điều họ mong muốn", ông Nguyễn Anh Tuấn chia sẻ.