Bộ Công Thương vừa đưa ra dự thảo sửa đổi Nghị định 72/2025, với nội dung cho phép Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) được tính các khoản chi phí chưa được hạch toán đầy đủ vào giá điện.
Hai phương án chính được nêu: Phương án 1, cho phép EVN phân bổ chi phí chưa được bù đắp từ năm 2022 trở đi, và tiếp tục áp dụng trong tương lai nếu tình huống tương tự xảy ra. Phương án 2, chỉ xử lý các khoản chi phí phát sinh giai đoạn 2022–2023 (trước khi nghị định mới có hiệu lực), có cơ chế giảm trừ lợi nhuận từ hoạt động khác, không áp dụng cho các năm tiếp theo.
Đề xuất này nhằm đảm bảo cân đối tài chính của EVN, duy trì hoạt động ổn định và an ninh cung cấp điện, nhưng đồng thời cũng đặt ra nhiều vấn đề cần cân nhắc kỹ lưỡng.
Với tư cách một chuyên gia kinh tế, tôi cho rằng việc cho phép đưa chi phí chưa hạch toán vào giá điện cần được nhìn nhận trong ba trục lợi ích: Nhà nước – Doanh nghiệp – Người tiêu dùng.
Thứ nhất, phải tuân thủ nghiêm pháp luật về giá điện.
Luật Điện lực 2024 đã xác định rõ nguyên tắc: giá bán lẻ điện bình quân phải phản ánh đúng chi phí hợp lý, hợp lệ, có kiểm toán và thẩm định. Như vậy, cần phân định: Chi phí hợp lý, khách quan do biến động nhiên liệu, tỷ giá, thiên tai, chính sách vĩ mô. Đây là khoản có thể tính vào giá điện. Chi phí bất hợp lý, chủ quan do quản lý kém, đầu tư dàn trải, thất thoát nếu có. Khoản này EVN phải tự chịu trách nhiệm, không thể “đẩy” sang người tiêu dùng. Nếu không tách bạch, chính sách sẽ mất tính chính danh, tạo gánh nặng bất công cho xã hội.
Thứ hai, tránh triệt tiêu động lực tiết kiệm chi phí.
Nếu áp dụng Phương án 1, tức cho phép đưa mọi chi phí chưa hạch toán vào giá điện cả trong tương lai, sẽ vô hình trung tạo cơ chế “bao cấp ngược”. Doanh nghiệp điện lực sẽ giảm động lực kiểm soát chi phí, đổi mới công nghệ, tiết kiệm điện năng, vì biết rằng mọi khoản phát sinh đều có thể bù đắp qua giá bán lẻ. Điều này đi ngược lại mục tiêu xây dựng thị trường điện cạnh tranh minh bạch mà Luật Điện lực 2024 đã khẳng định tại Điều 3 và Điều 4.
Phương án 2 có tính tạm thời, chỉ xử lý tình huống đặc thù giai đoạn 2022–2023, đồng thời có cơ chế giảm trừ lợi nhuận hoạt động khác. Đây là lựa chọn cân bằng hơn, vừa giải quyết khó khăn trước mắt, vừa duy trì kỷ luật thị trường dài hạn.
Thứ ba, công khai minh bạch và giám sát độc lập là điều kiện bắt buộc.
Điều 56 Luật Điện lực 2024 quy định: “Hoạt động điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân phải được công khai, minh bạch, có sự giám sát của cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức kiểm toán độc lập”. Điều này có nghĩa là mọi khoản chi phí đưa vào giá điện đều phải được kiểm toán, công bố rộng rãi, và chịu sự giám sát của Bộ Tài chính, Kiểm toán Nhà nước. Chỉ khi minh bạch, người dân và doanh nghiệp mới tin tưởng rằng họ chỉ gánh những chi phí hợp lý, không phải trả cho sự yếu kém trong quản lý.
Theo báo cáo, nếu tăng giá điện 3% vào tháng 10/2025, CPI chỉ tăng khoảng 0,03 điểm phần trăm. Con số tuy nhỏ, nhưng trong bối cảnh mục tiêu kiểm soát lạm phát dưới 4,5%, thì mọi quyết định đều cần thận trọng. Điện là “đầu vào” của toàn bộ nền kinh tế. Một thay đổi nhỏ trong giá điện có thể lan tỏa đến chi phí sản xuất, giá cả hàng hóa, đời sống người dân và năng lực cạnh tranh quốc gia. Do đó, xử lý chi phí chưa hạch toán vào giá điện không thể tách rời chiến lược ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và bảo đảm an sinh xã hội.
Để vừa tháo gỡ khó khăn cho EVN, vừa bảo vệ lợi ích người dân, vừa bảo đảm tuân thủ pháp luật, tôi xin đề xuất: Chọn Phương án 2, giới hạn xử lý chi phí giai đoạn 2022–2023, không mở rộng sang các năm sau. Tách bạch chi phí hợp lý – bất hợp lý, chỉ chi phí khách quan, hợp lệ mới được tính vào giá điện; khoản bất hợp lý EVN phải tự chịu. Tăng cường minh bạch thông tin công bố báo cáo tài chính kiểm toán của EVN, để xã hội giám sát. Thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh theo Điều 4 Luật Điện lực 2024 nhiều đơn vị tham gia sẽ hạn chế độc quyền, tạo áp lực giảm chi phí. Đầu tư công nghệ, tiết kiệm năng lượng nâng cao hiệu quả sản xuất, truyền tải và phân phối điện, giảm chi phí dài hạn.
Tóm lại, đề xuất tính chi phí chưa hạch toán vào giá điện là vấn đề nhạy cảm, tác động đến toàn xã hội. Cách xử lý cần dựa trên nguyên tắc pháp lý rõ ràng, minh bạch và công bằng. Việc lựa chọn Phương án 2 là hợp lý hơn cả, vừa tháo gỡ khó khăn ngắn hạn cho EVN, vừa không làm triệt tiêu động lực tiết kiệm chi phí, đồng thời giữ kỷ luật thị trường. Quan trọng hơn, Nhà nước phải giám sát chặt chẽ, công khai minh bạch, để tạo niềm tin và đồng thuận xã hội.
Chỉ khi lợi ích của Nhà nước – Doanh nghiệp – Người tiêu dùng được cân bằng, chính sách giá điện mới thực sự bền vững, góp phần giữ vững ổn định vĩ mô, bảo đảm an ninh năng lượng và thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội trong giai đoạn tới.
Tháng trước, dự thảo Tờ trình của Bộ Công Thương gửi Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị định số 72/2025/NĐ-CP ngày 28/3/2025 của Chính phủ nêu rõ: Theo báo cáo của EVN, do ảnh hưởng của tình hình địa chính trị trên thế giới, chi phí mua điện tăng cao trong giai đoạn năm 2022-2023 dẫn đến EVN gặp nhiều khó khăn trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, số lỗ lũy kế 2 năm này khoảng 50.029 tỷ đồng.
Đến hết năm 2024, số lỗ lũy kế của Công ty mẹ - EVN vẫn còn khoảng hơn 44.790 tỷ đồng. Điều này dẫn đến việc vốn đầu tư Nhà nước vào EVN giảm, không bảo toàn được vốn đầu tư của Nhà nước tại doanh nghiệp. Nếu không được tính toán để thu hồi trong giá điện thì sẽ không bù đắp kịp thời phần vốn đầu tư Nhà nước giảm trong giai đoạn các năm trước đây.
Trên cơ sở đó, EVN kiến nghị Bộ trưởng Bộ Công Thương báo cáo Thủ tướng cho phép tính toán khoản lỗ lũy kế này là một khoản chi phí được phép tính vào giá bán lẻ điện bình quân.
Bộ Công Thương: Bù lỗ hơn 44.000 tỷ đồng vào giá bán lẻ điện bình quân chỉ gây ảnh hưởng nhỏ
Đề xuất đưa khoản lỗ hơn 44.790 tỷ đồng vào giá điện: Chuyên gia nêu lý do nên tìm cơ chế khác
