Âm thầm nhưng quyết liệt - Cuộc chiến nội bộ giữa các nhân tài AI ở Meta

Nhân vật từng tạo nên thời kỳ huy hoàng của FAIR (Phòng thí nghiệm Nghiên cứu Trí tuệ nhân tạo cơ bản), đã chọn cách bắt đầu lại ở tuổi 65, tiếp tục theo đuổi giấc mơ về “mô hình thế giới”.

Cú xoay trục lịch sử của Meta

Sự ra đi của LeCun đánh dấu sự chuyển hướng triệt để trong chiến lược AI của Meta: từ chủ nghĩa học thuật lý tưởng lâu dài kiểu FAIR, sang chủ nghĩa thực dụng lấy sản phẩm và thương mại làm trung tâm.

Đằng sau cú xoay trục lịch sử ấy là cuộc tái cấu trúc quyền lực âm thầm trong Meta. Vài tháng trước, Zhao Shengjia (Triệu Thịnh Giai), một nhà khoa học gốc Hoa mới ngoài 30 tuổi, cựu thành viên chủ chốt của OpenAI – bất ngờ “nhảy dù” vào Meta, gây chấn động.

Việc Zhao gia nhập Meta cũng đầy kịch tính: sau chưa đầy 30 ngày làm việc, ông đã muốn rời đi. Mark Zuckerberg phải đích thân can thiệp, dùng danh hiệu “Chief Scientist” (Trưởng khoa học gia) cùng mức lương khủng để giữ chân Zhao. Câu chuyện “lên ngôi” của Zhao trở thành lát cắt chân thực của cuộc chiến giành giật nhân tài AI khốc liệt nhất lịch sử Thung lũng Silicon.

Khi Yann LeCun rời Meta sau 12 năm và một nhà khoa học 30 tuổi nhận mức lương hơn trăm triệu USD để “hạ cánh” xuống Thung lũng Silicon, thì đằng sau sự chuyển giao thế hệ tưởng chừng giản đơn ấy là một cuộc đối đầu sâu sắc về đường lối công nghệ AI, chiến lược doanh nghiệp và bản sắc văn hóa.

Từ OpenAI đến Meta, từ Đại học Thanh Hoa đến Thung lũng Silicon, lựa chọn của nhà khoa học trẻ không chỉ thay đổi vận mệnh của riêng anh, mà còn đang làm nghiêng cán cân quyền lực giữa các gã khổng lồ công nghệ.

Từ thiếu niên Thanh Hoa đến tiến sĩ Stanford

Lật xem hồ sơ của Triệu Thịnh Giai, người ta thấy một hành trình gần như hoàn hảo của một học giả đỉnh cao.

Năm 2012, ông vào khoa Cơ khí Đại học Thanh Hoa, nhưng vì đam mê máy tính nên chuyển sang ngành Khoa học Máy tính, tốt nghiệp năm 2016. Trong 4 năm tại Thanh Hoa, ông chỉ quanh quẩn với sách vở và giảng đường.

Năm 2014, khi sang Mỹ trao đổi tại Đại học Rice – trải nghiệm này mở toang tầm nhìn: các buổi thảo luận kéo dài đến nửa đêm, mọi ý tưởng đều được chất vấn và mài giũa. Quan trọng hơn, anh học được cách nhìn nhận nghiên cứu từ nhiều góc độ thông qua hợp tác đa văn hóa, đa ngành.

Năm 2016, Zhao đến Stanford làm tiến sĩ Khoa học Máy tính. Suốt 6 năm làm nghiên cứu sinh, ông tập trung vào mô hình mô hình sinh (generative model) dùng deep learning và suy luận biến phân. Công trình tiêu biểu của Zhao, "InfoVAE: Cân bằng giữa học tập và suy luận trong bộ mã hóa tự động biến thiên", đã được xuất bản tại AAAI năm 2019, cho đến nay đã được trích dẫn hơn 23.000 lần, trở thành một bài báo mang tính bước ngoặt trong lĩnh vực này.

Trong thời gian làm tiến sĩ, Zhao gần như gom trọn các giải thưởng hàng đầu: ICLR 2022 Outstanding Paper, Google Excellence Scholarship, Qualcomm Innovation Fellowship (QINF), học bổng JPMorgan…

Nhưng điều khiến Zhao nổi tiếng toàn cầu lại đến từ thời gian 3 năm ở OpenAI. Từ tháng 6/2022, Zhao gia nhập OpenAI khi ChatGPT còn chưa ra mắt. Ông không chỉ là thành viên chủ chốt phát triển ChatGPT, GPT-4, GPT-4.1, mà còn là kiến trúc sư quan trọng của hệ thống mô hình suy luận của OpenAI – là nhân vật chính đứng sau các nghiên cứu của dự án “o1” và loạt nâng cấp tiếp theo là “o3”.

Zhao cũng dẫn dắt nhóm dữ liệu tổng hợp của OpenAI xây dựng mô hình tạo dữ liệu có thể sao chép và mở rộng trong một ngành đang phải vật lộn với tình trạng thiếu dữ liệu chất lượng cao.

Khủng hoảng nghỉ việc sau 30 ngày

Mùa hè năm nay, Meta rơi vào hỗn loạn. Llama 4 gây thất vọng và vướng bê bối “gian lận đánh giá”. OpenAI, Google tiếp tục dẫn đầu; các phòng lab Trung Quốc tăng tốc trong mảng mở nguồn. Mark Zuckerberg quyết định đánh cược lớn.

Ông chi 14,3 tỷ USD để mua Scale AI, bổ nhiệm CEO 28 tuổi của Scale – Alexandr Wang (Vương Đào) – làm Giám đốc AI của Meta, sau đó lập "Phòng thí nghiệm siêu trí tuệ Meta" (MSL), với mục tiêu tích hợp toàn bộ các nguồn lực AI của công ty, đánh dấu bước tiến toàn diện hướng tới AGI (Trí tuệ nhân tạo tổng quát).

Meta bắt đầu càn quét nhân tài cho MSL: Zuckerberg tự mình soạn email mời các nhà nghiên cứu, thậm chí mời họ đến biệt phủ Lake Tahoe gặp mặt. Nhiều lời mời trị giá hàng trăm triệu USD, có đề nghị chỉ giới hạn vài ngày.

Trong bối cảnh ấy, Zhao Shengjia được “đào” từ OpenAI về. Cùng với ông là một đội ngũ toàn sao gốc Hoa: Tất Thụ Siêu – cựu lãnh đạo nghiên cứu huấn luyện đa phương thức OpenAI; Dư Gia Huy – đồng sáng lập mảng đa phương thức Gemini; Nhâm Hồng Vũ – thành viên cốt lõi phát triển o3-mini, o1-mini; Thường Huệ Văn – chuyên gia thị giác máy tính OpenAI và Cù Hiếu Hoa – cựu khoa học gia DeepMind của Google.

Zuckerberg đã cam kết dành nguồn lực hàng đầu cho đội ngũ trong mơ này. Zhao Shengjia và nhóm MSL sẽ có thể sử dụng cụm siêu máy tính "Prometheus", dự kiến ​​hoàn thành vào năm 2026, với nguồn điện lên tới 1.000 megawatt, đủ để hỗ trợ đào tạo AI quy mô lớn chưa từng có.

Nhưng chỉ vài ngày sau khi gia nhập, Zhao rơi vào khủng hoảng: văn hóa quan liêu, phân bổ tài nguyên thiếu minh bạch, và lời hứa về tính toán không được thực hiện. Ông quen môi trường tốc độ cao của OpenAI nên cảm thấy “không thể chịu nổi”.

Theo nguồn tin đáng tin cậy, Zhao đã quyết định rời Meta, thậm chí đã ký giấy quay trở lại OpenAI. Zuckerberg sững sờ: nếu nhân tài hàng đầu vừa kéo về đã quay lại với đối thủ ngay trong tháng đầu, đó sẽ là cú tát vào danh tiếng và chiến lược AI của Meta.

Ông lập tức can thiệp: Trao cho Zhao chức danh Chief Scientist của MSL; cho phép báo cáo trực tiếp lên ông và Alexandr Wang; công khai tuyên bố Zhao là đồng sáng lập MSL, “từ ngày đầu đã là Chief Scientist”.

Không chỉ là tăng lương – mà còn là sự cam kết về địa vị và quyền lực. Zhao đồng ý ở lại – trở thành nhân vật then chốt thứ ba trong bản đồ AI của Meta.

Cuộc chiến thay đổi quyền lực âm thầm nhưng quyết liệt

Dù Zhao cuối cùng lựa chọn ở lại, sóng ngầm trong Meta vẫn không yên. Trên thực tế, sự thành lập MSL và sự thăng tiến nhanh chóng của Zhao Shengjia đã thúc đẩy những mâu thuẫn sâu sắc trong quá trình chuyển giao quyền lực giữa thế lực cũ và mới ở Meta. Những nhân tài khác cùng thời với Zhao không trụ được: Ethan Knight và Avi Verma rời Meta về lại OpenAI sau chưa đầy 1 tháng, nhà nghiên cứu Rishabh Agarwal rời sau vài tháng.

Một nhân viên nói: “Tiền có thể mua sự gia nhập, nhưng không thể mua được sự đồng điệu. Hệ thống thiếu sức kết dính sẽ tự sụp từ bên trong”.

Một vấn đề khác là khủng hoảng niềm tin: Alexandr Wang – mới 28 tuổi, không có nền tảng nghiên cứu AI – lại lãnh đạo toàn bộ mảng AI của Meta. Điều này khiến nhiều nhà khoa học kỳ cựu cảm thấy khó chấp nhận.

Đặc biệt, FAIR – đứa con tinh thần của Yann LeCun – bị sáp nhập vào MSL. Trên danh nghĩa, LeCun vẫn là Chief Scientist của FAIR, nhưng ông lại phải báo cáo lên Wang.

Dù cả Zuckerberg lẫn LeCun đều phủ nhận việc thay đổi quyền lực, nhưng rõ ràng FAIR đã mất vị thế trung tâm. Thất bại của Llama 4 trở thành giọt nước tràn ly, là lý do cuối cùng khiến Yann LeCun quyết định rời đi một cách “đẹp mặt”.

Meta tạm thời nhấn phanh: theo tờ Financial Times, họ đã đóng băng tuyển dụng cho MSL, trừ một số vị trí thiết yếu, để tái hoạch định chiến lược.

Theo QQnews