Kết quả cuộc bình chọn 10 sự kiện KHCN nổi bật năm 2016 thuộc các lĩnh vực cơ chế chính sách, khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và nhân văn, nghiên cứu ứng dụng, tôn vinh nhà khoa học, vừa được Câu lạc bộ Nhà báo KHCN Việt Nam công bố.
Cụ thể,
1. Lĩnh vực cơ chế chính sách
Sự kiện thứ nhất: Ban hành hai Nghị quyết liên quan hoạt động khoa học và công nghệ.
- Nghị quyết thứ nhất: Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 05-NQ/TW về một số chủ trương, chính sách lớn nhằm tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế. Chương III mục 2.3 của Nghị quyết khẳng định: Ưu tiên phát triển và chuyển giao khoa học - công nghệ, nhất là khoa học - công nghệ hiện đại, coi đây là yếu tố trọng yếu nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ và đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp; khuyến khích, tạo điều kiện để doanh nghiệp tham gia nghiên cứu, phát triển và chuyển giao khoa học - công nghệ. Thực hiện cơ chế đối ứng hợp tác công - tư để doanh nghiệp khai thác có hiệu quả các dự án đổi mới công nghệ, sáng tạo, nghiên cứu và phát triển. Tiếp tục phát triển mạnh các khu công nghiệp, khu công nghệ cao; thúc đẩy khởi nghiệp, đổi mới, sáng tạo. Xây dựng và thực hiện chính sách nhập khẩu công nghệ. Xây dựng, vận hành có hiệu quả hệ thống cơ sở dữ liệu và thực hành tốt nhất về năng suất lao động để theo dõi tình hình thực hiện và phân tích, đánh giá, dự báo.
- Nghị quyết thứ hai: Ngày 2-11-2016, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 297/NQ-UBTVQH14 về Nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển khoa học, công nghệ nhằm thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa giai đoạn 2015 - 2020, trong đó chú trọng đẩy mạnh công nghiệp hỗ trợ và cơ khí chế tạo. Nghị quyết nêu rõ: Năm 2017, rà soát để đề xuất sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến công nghiệp hỗ trợ và cơ khí chế tạo; đề xuất giải pháp nâng cao vai trò quản lý nhà nước đủ mạnh để quản lý về cơ khí chế tạo và công nghiệp hỗ trợ; tăng cường năng lực chế tạo của các doanh nghiệp; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tạo cơ chế để các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài chuyển giao công nghệ, triển khai hoạt động thiết kế và chế tạo tại Việt Nam, giảm gia công, lắp ráp và sử dụng nhiều lao động. Xây dựng chính sách nhập khẩu công nghệ nguồn, công nghệ cao.
Sự kiện thứ hai: Phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025”.
Ngày 18-5-2016, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 844/QĐ-TTg về việc Phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia”. Mục tiêu của đề án: Tạo lập môi trường thuận lợi để thúc đẩy, hỗ trợ quá trình hình thành và phát triển loại hình doanh nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới. Khẩn trương hoàn thiện hệ thống pháp lý hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; thiết lập được Cổng thông tin khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia; hỗ trợ được 800 dự án, 200 doanh nghiệp khởi nghiệp, trong đó 50 doanh nghiệp gọi được vốn thành công từ các nhà đầu tư mạo hiểm, thực hiện mua bán và sáp nhập, với tổng giá trị ước tính khoảng 1.000 tỷ đồng.
Đến năm 2025 hỗ trợ phát triển 2.000 dự án khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; hỗ trợ phát triển 600 doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; 100 doanh nghiệp tham gia Đề án gọi được vốn đầu tư từ các nhà đầu tư mạo hiểm, thực hiện mua sắm và sáp nhập, với tổng giá trị ước tính khoảng 2.000 tỷ đồng.
2. Lĩnh vực Khoa học tự nhiên
Sự kiện thứ ba: Lần đầu tiên trao tặng “Giải thưởng Trần Đại Nghĩa”.
Sáng 11-9, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tổ chức lễ trao Giải thưởng Trần Đại Nghĩa lần thứ nhất. Giải thưởng nhằm tôn vinh tác giả của các công trình nghiên cứu có giá trị khoa học xuất sắc và đã triển khai ứng dụng, đóng góp vào sự phát triển kinh tế, xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng của đất nước. Giải thưởng Trần Đại Nghĩa không chỉ tôn vinh nhà khoa học, công trình nghiên cứu mà còn khơi dậy tinh thần khoa học trong giới trẻ để nhiều nhà khoa học trẻ tiếp tục dấn thân trên con đường nghiên cứu khoa học. Giải thưởng Trần Đại Nghĩa được Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam trao tặng mỗi năm một lần. Năm nay, Ban tổ chức nhận được 15 công trình tham gia Giải thưởng thuộc ba lĩnh vực: Khoa học thông tin và khoa học máy tính; hóa học; khoa học sự sống.
3. Lĩnh vực Khoa học xã hội nhân văn
Sự kiện thứ tư: Tổ chức thành công Hội thảo quốc tế Việt Nam học lần thứ 5.
Từ ngày 15 đến 16-12 diễn ra hội thảo khoa học Quốc tế Việt Nam học lần thứ 5, với chủ đề “Phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi toàn cầu”, do Đại học Quốc gia Hà Nội phối hợp các bộ, ngành và trung tâm nghiên cứu lớn tại Việt Nam tổ chức. Hội thảo tập trung vào sáu nhóm lĩnh vực chuyên môn về các vấn đề: ngoại giao, hợp tác và hội nhập quốc tế; nguồn lực văn hóa; giáo dục và phát triển nguồn nhân lực; chuyển giao tri thức và công nghệ; kinh tế và sinh kế; biến đổi khí hậu. Các kết quả về chuyên môn chuyên sâu được báo cáo tại hội thảo lần này, giúp Việt Nam hiểu rõ hơn về chính mình, qua đó sẽ có những đóng góp trực tiếp đến việc hoạch định ra các chủ trương, chính sách cho các cấp lãnh đạo, quản lý của Việt Nam.
Một điểm mới là tại Hội thảo lần này đề cập nội dung nghiên cứu Việt Nam rộng hơn, quan tâm cả đến vấn đề giáo dục - đào tạo, chuyển giao công nghệ và biến đổi khí hậu. Cùng với việc nhận rõ vai trò của công nghệ và khoa học hiện đại tới sự phát triển của Việt Nam và để phát triển bền vững thì không thể tách khỏi yếu tố môi trường và biến đổi khí hậu.
Sự kiện thứ năm: Phát hiện di tích thời đại đá cũ ở An Khê - Gia Lai.
Cuối năm 2014, năm di tích thời đại Đá cũ ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai lần đầu được phát hiện khi các nhà khảo cổ học của Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm Khoa học và Xã hội Việt Nam) tiến hành nghiên cứu hệ thống di tích khảo cổ học thời đại Đá vùng thượng du sông Ba ở tỉnh Gia Lai. Sau hai lần khai quật trong hai năm 2015 và 2016, di tích Gò Đá (phường An Bình, thị xã An Khê) phát lộ tầng văn hóa nằm dưới lớp đất canh tác và trên lớp sinh thổ, dày trung bình từ 10 đến 25 cm và lớp văn hóa ở đây được bảo tồn khá nguyên vẹn. Năm 2016, các nhà khảo cổ học đã khảo sát một số di tích như Rộc Hương (phường An Tân), Rộc Giáo (phường Ngô Mây), Rộc Lớn (phường An Phước), phát hiện thêm di tích Rộc Nếp (xã Cửu An). Điều đáng chú ý là đợt khảo sát này còn phát hiện hai rìu tay ở di tích Rộc Giáo và Rộc Lớn. Cùng với hai rìu tay được phát hiện trước đây ở Rộc Hương và Gò Đá, đến nay các nhà khảo cổ đã tìm thấy bốn rìu tay được gia công với trình độ kỹ thuật và thẩm mỹ mang đặc trưng tiêu biểu của rìu tay giống như kiểu rìu tay Acheulean của sơ kỳ thời đại Đá cũ thế giới, thuộc giai đoạn tối cổ của nhân loại. Việc phát hiện hệ thống các di tích sơ kỳ Đá cũ ở thị xã An Khê là bằng chứng khẳng định, vùng đồi gò, thung lũng bồn địa An Khê ở thượng du sông Ba thuộc dạng hình chuyển tiếp từ cao nguyên xuống vùng đồng bằng, từ rất sớm đã là địa bàn sinh sống của Người vượn đứng thẳng, giai đoạn bình minh của lịch sử nhân loại. Đây là dấu tích sớm nhất của loài người không chỉ ở Việt Nam mà còn ở cả khu vực Đông-Nam Á. Đây cũng là những tư liệu quý giá cho công cuộc nghiên cứu, biên soạn lịch sử nước nhà thời kỳ tối cổ nói chung.
Viện Hàn lâm Khoa học và Xã hội Việt Nam sẽ kiến nghị Hội đồng di sản văn hóa quốc gia, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xem xét kiến nghị Thủ tướng Chính phủ đặc cách công nhận nhóm di tích sơ kỳ đồ đá cũ ở An Khê là di tích quốc gia đặc biệt.
4. Lĩnh vực Nghiên cứu - Ứng dụng
Sự kiện thứ sáu: Các chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm cấp nhà nước trong giai đoạn 2011 - 2015 đang góp phần tích cực cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Hệ thống 15 chương trình khoa học và công nghệ (KH và CN) trọng điểm cấp nhà nước được triển khai trong giai đoạn 2011 - 2015 bao gồm 10 chương trình thuộc lĩnh vực khoa học công nghệ (chương trình KC) và năm chương trình thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn (chương trình KX). Sau 5 năm triển khai, các chương trình đã đạt được những thành tựu đáng kể, không chỉ góp phần nâng cao tiềm lực KH và CN quốc gia, mà còn đóng góp thiết thực cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội đất nước.
Một số kết quả thu được từ chương trình KC đã đóng góp đáng kể trong việc nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa, nông - lâm sản thông qua việc tăng năng suất lao động và chất lượng sản phẩm. Đã hỗ trợ ươm tạo thành công tám doanh nghiệp KH và CN, giúp thương mại hóa kết quả nghiên cứu từ các chương trình. Nhờ đó, nhiều công nghệ, thiết bị vừa tạo ra đã được chuyển giao ngay cho sản xuất, góp phần giải quyết một số vấn đề cấp thiết của đời sống xã hội. Theo số liệu thống kê cho thấy, chỉ tiêu đặt ra trong giai đoạn 2011 - 2015 đối với các chương trình KC là có 50% số kết quả được ứng dụng và phục vụ trực tiếp cho sản xuất kinh doanh đã được hoàn thành xuất sắc.
Các chương trình KX đã góp phần làm rõ nhiều luận cứ khoa học và có sức thuyết phục trong việc: Đổi mới hệ thống chính trị, thực hành dân chủ và xây dựng Đảng cầm quyền; bổ sung đường lối chính sách về an sinh xã hội, vấn đề việc làm; quản lý phát triển xã hội; mô hình nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; về văn hóa và con người, đưa ra các quan điểm và các giải pháp kiến nghị mới về lĩnh vực quốc phòng, an ninh, đối ngoại… Ngoài ra, các sản phẩm nghiên cứu khoa học của các chương trình KX đã được biên soạn thành các sách chuyên khảo, các tài liệu giảng dạy và học tập trong các trường đại học, học viện chính trị, học viện quân sự.
Sự kiện thứ bảy: Việt Nam sản xuất thành công vắc-xin sởi - rubella.
Tháng 11-2016, Bộ Y tế công bố kết quả thử nghiệm lâm sàng cho vắc-xin phối hợp sởi - rubella (MR) do Trung tâm Nghiên cứu, Sản xuất vắc-xin và Sinh phẩm Y tế (POLYVAC), đơn vị trực thuộc Bộ Y tế, sản xuất. Đây là vắc-xin MR đầu tiên được chuyển giao công nghệ sản xuất thành công tại Việt Nam. Việt Nam hoàn toàn có thể tự hào là một trong 25 quốc gia sản xuất được vắc-xin trên thế giới và là nước thứ tư tại châu Á có thể sản xuất vắc-xin MR sau Nhật Bản, Ấn Độ và Trung Quốc. Trong thời gian tới, POLYVAC sẽ hoàn thành các thủ tục liên quan đến cấp phép lưu hành sản phẩm, để có thể cung cấp vắc-xin MR cho Chương trình tiêm chủng mở rộng, phục vụ tiêm miễn phí cho trẻ em Việt Nam dự kiến từ năm 2017.
Sự kiện thứ tám: Bản đồ công nghệ, lộ trình công nghệ và đổi mới công nghệ áp dụng cho ngành chọn tạo giống lúa, sản xuất lúa gạo tại Việt Nam.
Chương trình Đổi mới công nghệ quốc gia đến năm 2020 đã chủ động lựa chọn đã giao cho các đơn vị tiến hành xây dựng một chuỗi các nhiệm vụ liên quan từ việc hoàn thiện quy trình, phương pháp xây dựng bản đồ công nghệ, lộ trình đổi mới công nghệ; tổ chức triển khai xây dựng cho một số ngành, lĩnh vực sản xuất quan trọng, trong đó có lĩnh vực chọn tạo giống lúa và sản xuất lúa gạo; nghiên cứu chọn tạo giống lúa thuần chống chịu mặn - hạn thích nghi với điều kiện canh tác lúa vùng nhiễm mặn thuộc Đồng bằng sông Cửu Long.
Bản đồ công nghệ là một bộ tài liệu cung cấp nhiều thông tin liên quan thị trường, liên quan công nghệ và liên quan đến sản phẩm. Vì mối liên quan giữa công nghệ, sản phẩm và thị trường không thể tách rời, chính vì vậy mà một công nghệ cho chúng ta biết được là có thể sản xuất ra những sản phẩm nào và sản phẩm đó chiếm lĩnh được thị trường nào trong rất nhiều phân khúc khác khau. Xây dựng bản đồ công nghệ là một cách tiếp cận phù hợp trong việc đánh giá toàn diện và khách quan hiện trạng, năng lực công nghệ trong các ngành, lĩnh vực sản xuất, cụ thể ở đây là chọn tạo và sản xuất giống lúa trong nông nghiệp.
Sự kiện thứ chín: Sản xuất thành công máy Plasma lạnh.
Sau bốn năm nghiên cứu và thử nghiệm, TS Đỗ Hoàng Tùng cùng các cộng sự đã sáng chế thành công máy phát tia plasma lạnh có tên PlasmaMed ứng dụng công nghệ hồ quang trượt (Gliding arc plasma - GAP). Sau khi đã được kiểm nghiệm và thử nghiệm lâm sàng tại nhiều bệnh viện lớn, máy PlasmaMed của nhóm nghiên cứu đã được Bộ Y tế cấp giấy chứng nhận đăng ký lưu hành sản phẩm trang thiết bị y tế. Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp bằng sáng chế cho TS Đỗ Hoàng Tùng và các cộng sự. Hiện nay, có khoảng 11 máy PlasmaMed đang được đặt ở nhiều bệnh viện lớn như Bệnh viện Phụ sản Trung ương, Viện Bỏng Quốc gia, Bệnh viện Nhi Trung ương, Bệnh viện Trung ương Huế, Bệnh viện Chợ Rẫy, Đại học Y dược TPHCM, Bệnh viện Trưng Vương và Bệnh viện Nhân dân Gia Định. Ngoài ra, một số thẩm mỹ viện cũng sử dụng máy này trong thẩm mỹ và cho phản hồi tốt.
5. Lĩnh vực tôn vinh nhà khoa học
Sự kiện thứ Mười: Năm người Việt Nam thuộc nhóm các nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới.
Theo công bố của Thomson Reuters (tổ chức hàng đầu thế giới về thông tin tri thức), năm nay 2016 có năm người Việt lọt vào tốp 3.000 nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới. Mỗi công bố của các nhà khoa học được xếp hạng trong tốp 1% được tính theo sự phân bố của chỉ số ESI trong từng lĩnh vực và theo năm của công bố.
Thomson Reuters ghi nhận năm nhà khoa học người Việt lọt vào tốp các nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới năm 2016, trong đó duy nhất PGS, TS Nguyễn Xuân Hùng (lĩnh vực khoa học máy tính) là nhà nghiên cứu có địa chỉ liên hệ ở Việt Nam. Anh cùng với GS, TS Nguyễn Sơn Bình là hai nhà khoa học người Việt ba năm liên tiếp lọt vào tốp các nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới 2014, 2015, 2016. Ba nhà khoa học Việt Nam cùng đứng tên danh sách nói trên là: GS, TS Nguyễn Thục Quyên; GS, TS Võ Văn Ánh; TS Trần Phan Lam Sơn.
