Xuất bản số: Không thể tiếp tục dựa vào lượng lớn người dùng miễn phí

Ở Việt Nam, thói quen tiêu dùng của người dân vẫn chủ yếu là tiếp cận các nội dung miễn phí, dẫn đến việc trả phí cho nội dung số còn rất hạn chế. Đây là một rào cản lớn đối với sự phát triển bền vững của ngành xuất bản số. Thách thức đặt ra là làm thế nào để tạo ra những sản phẩm có nội dung đủ hấp dẫn, đủ giá trị để thuyết phục độc giả sẵn sàng bỏ tiền mua.

Không thể tiếp tục dựa vào việc thu hút số lượng lớn người dùng thông qua các nội dung miễn phí, bởi phương thức này không còn phù hợp và bền vững đối với các nhà xuất bản trong xã hội hiện đại - ông Lê Quốc Vinh chia sẻ với VietTimes xung quanh thực trạng vi phạm bản quyền trên môi trường số hiện nay, bên lề Diễn đàn "Những mô hình kinh doanh mới của xuất bản trong kỷ nguyên số", diễn ra sáng 24/6 tại Hà Nội.

- Xin ông cho biết hiện nay xuất bản số có những hình thức nào?

- Xuất bản số hiện nay rất đa dạng với nhiều hình thức phổ biến. Đầu tiên là siêu văn bản PDF, có thể miễn phí hoặc trả phí, dễ dàng lan truyền và chia sẻ rộng rãi. Ngoài ra, các phiên bản điện tử trên các chợ sách cũng rất thông dụng, tuy nhiên, chúng thường được bảo vệ trên nền tảng riêng, khó chia sẻ và yêu cầu người dùng phải đăng ký thuê bao, có thể miễn phí hoặc trả phí, mới có thể đọc được. Một hình thức khác là sách điện tử tối ưu cho điện thoại di động, tự động điều chỉnh theo kích thước màn hình và thường xuyên cập nhật.

Bên cạnh đó, sách nói cũng ngày càng phổ biến. Trên thế giới, các nền tảng như Amazon hay Apple đã cung cấp sách nói từ lâu, còn tại Việt Nam, hình thức này mới phát triển mạnh vài năm gần đây và ngày càng được ưa chuộng. Sách nói đáp ứng nhu cầu linh hoạt của người dùng, cho phép họ nghe đọc sách trong lúc làm việc khác, khi tay chân bận rộn.

- Thuật ngữ ebook có thể diễn dịch sang tiếng Việt là "sách nói" không thưa ông?

- Ebook là sách điện tử với các dạng thức mà tôi đã đề cập ở trên. Còn "sách nói" là audiobook, là âm thanh.

- "Sách nói" ngoài âm thanh, người dùng có thể xem được nội dung văn bản không, hay họ chỉ nghe âm thanh?

- Họ chỉ nghe âm thanh, nhưng trên Fonos sẽ có những trải nghiệm mà độc giả có thể nhìn thấy như hình ảnh, chú giải, bảng biểu... những thứ phục vụ cho trải nghiệm đọc. Đây là những trải nghiệm bổ sung giúp độc giả có thể xem thêm sau khi nghe đọc sách. Họ có thể đang bận lái xe hoặc bận làm việc và họ chỉ có thể nghe. Khi hết bận, họ có thể quay lại app để xem thêm những nội dung bổ trợ mà mình quan tâm.

- Thị phần sách nói hiện nay chiếm tỷ lệ bao nhiêu phần trăm so với sách xuất bản nói chung, thưa ông?

- Hiện tại chưa có số liệu hay thống kê chính thức về thị trường sách điện tử. Chúng tôi cũng rất mong muốn thực hiện một khảo sát để nắm rõ hơn về thực trạng này. Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng nhu cầu đối với sách điện tử, đặc biệt là sách nói, đang ở mức cao. Trong phần thuyết trình, tôi đã đề cập đến số lượt tải xuống sách nói. Hiện nay, chúng tôi ghi nhận khoảng 3 triệu lượt tải xuống. Đây chưa phải là con số lớn, nhưng phản ánh đúng tiềm năng phát triển của thị trường.

Tuy nhiên, vẫn còn một số rào cản, trong đó nổi bật là tâm lý chưa sẵn sàng trả phí cho nội dung số. Nhiều người dùng vẫn tìm cách sử dụng miễn phí các nội dung sách điện tử, kể cả sách nói. Đối với sách nói, xu hướng sử dụng giọng đọc AI miễn phí vẫn còn phổ biến do chi phí thấp. Đây là những yếu tố cản trở sự phát triển của xuất bản số.

Tôi tin rằng trong tương lai, khi công nghệ AI ngày càng hoàn thiện, có thể truyền tải cảm xúc tốt hơn, nhu cầu về trải nghiệm nghe sách chất lượng sẽ tăng lên. Khi đó, sẽ xuất hiện một nhóm khách hàng sẵn sàng trả phí cho những cuốn sách được đầu tư bài bản, với giọng đọc chuyên nghiệp và truyền cảm.

- Hiện nay một số công ty sản xuất sách điện tử cung cấp cả thiết bị đọc sách. Những thiết bị này có ưu thế gì hơn so với iPad hay máy tính bảng đọc sách, thưa ông?

- Bên cạnh các hình thức sách điện tử phổ biến, còn có sách đọc trên các thiết bị chuyên dụng như Kindle. Những thiết bị này không chỉ là công cụ đọc mà còn tích hợp sẵn một kho sách điện tử, cho phép người dùng truy cập dễ dàng sau khi mua thiết bị. Ví dụ, thiết bị của Akishop vừa cung cấp phần cứng, vừa đóng vai trò là kho sách điện tử.

Các thiết bị này thường sử dụng công nghệ e-ink, mang lại trải nghiệm đọc gần giống sách in, giúp bảo vệ mắt và tạo cảm giác dễ chịu hơn so với việc đọc trên màn hình iPad, máy tính hay các file PDF thông thường. Đối tượng sử dụng chủ yếu là những người đọc sách chuyên nghiệp, có nhu cầu cao về chất lượng trải nghiệm đọc. Họ thường ưu tiên các thiết bị đọc sách chuyên dụng để tận hưởng cảm xúc và hình thức gần gũi với sách giấy.

Kindle là một ví dụ thành công điển hình cho mô hình này. Nếu có thêm nhiều thiết bị đọc sách chuyên dụng tương tự xuất hiện trên thị trường, chắc chắn sẽ đáp ứng được nhu cầu lớn của nhóm độc giả chuyên sâu.

- Ông từng nói rằng công ty Fonos đã nghiên cứu để có được nhiều giọng đọc truyền cảm, nhiều hiệu ứng âm thanh để thu hút độc giả đến với sách nói. Những thập kỷ trước, thế hệ 7X, 8X từng quen với chương trình "Câu chuyện đêm khuya" trên sóng radio. Sách nói có phải một công nghệ mới không, hay chỉ là sự quay lại quá khứ với giọng đọc truyền cảm?

- Thực ra đây không phải là mới hay cũ, nó là sự nâng cấp trải nghiệm của người nghe. Hiện nay AI chưa có khả năng truyền tải cảm xúc của con người. Ví dụ như AI có thể bắt chước giọng đọc của người nổi tiếng, nhưng việc đọc vẫn không có hồn. Trong khi đó, giọng đọc của con người có sự khác biệt, có nhấn nhá, có cảm xúc, có thể truyền tải nội dung qua thái độ đọc. Thế thì, sự tham gia của con người không bao giờ là lỗi thời, ngay cả sau này AI có rất giỏi, tôi tin rằng những cuốn sách có giá trị cao, giá trị văn học chẳng hạn, vẫn cần có con người để truyền tải cảm xúc.

- Ông vừa chia sẻ con số 3 triệu lượt tải sách nói ở Việt Nam, trong số đó có bao nhiêu lượt tải trả phí?

- Hiện nay, với các lượt tải xuống chúng tôi đều cho miễn phí đọc chương đầu tiên. Sau đó người dùng muốn đọc tiếp, họ sẽ trả phí theo nhiều cách - có thể là đăng ký thành viên, hoặc nhận được các mã khuyến mãi. Nhìn chung sẽ đều có trả phí.

- Theo ông, với tình trạng vi phạm bản quyền như hiện nay, sách nói có "đất" phát triển mạnh mẽ không?

Dù tình trạng vi phạm bản quyền vẫn còn là thách thức lớn, nhưng rõ ràng sách nói vẫn có cơ hội phát triển và tồn tại tại Việt Nam. Nếu sách nói không có tiềm năng, chúng ta đã không có những diễn đàn, sự kiện thảo luận về chủ đề này như hiện nay. Thực tế cho thấy, sách nói và sách điện tử đang là xu hướng tăng trưởng tốt.

Điều quan trọng là cần nhìn nhận sách điện tử và sách nói không chỉ đơn thuần là phiên bản số hóa của sách giấy, mà còn là cơ hội để tạo ra những trải nghiệm hoàn toàn mới cho người dùng. Việc khai thác tối đa các yếu tố công nghệ, sáng tạo trong cách trình bày và trải nghiệm sẽ giúp sách nói và sách điện tử tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong tương lai, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của độc giả.

- Ngoài các vi phạm bản quyền, ngành xuất bản số ở Việt Nam còn gặp phải những thách thức nào?

- Trong bối cảnh xuất bản số hiện nay, có một số vấn đề quan trọng mà chúng ta cần phải thay đổi để thích ứng và phát triển. Trước hết, việc bảo vệ bản quyền là điều rất cần thiết. Việc mua bản quyền, kể cả những phiên bản đặc biệt, là điều nên làm và phải thực hiện một cách nghiêm túc. Tuy nhiên, tôi cũng nhấn mạnh rằng cuộc chiến bảo vệ bản quyền là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì và nỗ lực không ngừng, bởi đây là một lĩnh vực cực kỳ phức tạp, không thể giải quyết trong ngày một ngày hai.

Bên cạnh đó, khi chuyển sang sản xuất xuất bản số, toàn bộ quy trình sản xuất cũng cần phải thay đổi so với truyền thống. Mỗi khâu trong quy trình đều phải được xem xét lại, từ cách tổ chức sản xuất, phân phối cho đến trải nghiệm thực tế của người dùng. Nếu chỉ áp dụng các phương pháp truyền thống vào xuất bản số mà không điều chỉnh, chúng ta sẽ không thể đáp ứng được yêu cầu mới của thị trường. Do đó, những người làm xuất bản cần chủ động thay đổi, học hỏi thêm kinh nghiệm thực tiễn để phù hợp với môi trường số hóa và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của độc giả hiện đại.

Ngoài ra, vấn đề kinh doanh nội dung số cũng đặt ra nhiều thách thức. Ở Việt Nam, thói quen tiêu dùng của người dân vẫn chủ yếu là tiếp cận các nội dung miễn phí, dẫn đến việc trả phí cho nội dung số còn rất hạn chế. Đây là một rào cản lớn đối với sự phát triển bền vững của ngành xuất bản số. Thách thức đặt ra là làm thế nào để tạo ra những sản phẩm nội dung đủ hấp dẫn, đủ giá trị để thuyết phục độc giả sẵn sàng bỏ tiền ra mua. Không thể tiếp tục dựa vào việc thu hút số lượng lớn người dùng thông qua các nội dung miễn phí, bởi phương thức này không còn phù hợp và bền vững đối với các nhà xuất bản trong xã hội hiện đại.

Liên quan đến vấn đề bản quyền trong xuất bản số, đã có một số trường hợp tranh chấp về bản quyền phát sinh khi các tác phẩm được phát hành qua những nền tảng khác nhau, hoặc do chính sách quản lý chưa đồng bộ. Đôi khi, việc tác giả hoặc đại diện tác giả đòi hỏi quyền lợi cũng dẫn đến những đánh giá khác nhau về tính hợp pháp và minh bạch của hoạt động xuất bản số. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình thực hiện và phát triển ngành xuất bản.

Vì vậy, việc tổ chức mua bán bản quyền cần phải được thực hiện một cách chuyên nghiệp, từ cả phía người bán lẫn người mua. Tác giả cũng cần nâng cao ý thức chuyên nghiệp trong việc bán bản quyền, đảm bảo trung thành với đối tác đã mua bản quyền của mình, đồng thời bảo vệ quyền lợi của họ. Khi phát hiện có hành vi vi phạm bản quyền, dù là cố ý hay vô tình, tác giả cần chủ động lên tiếng để ngăn chặn tình trạng này.

Về phía người mua bản quyền, họ cũng phải nghiêm túc trong việc trả phí bản quyền, có thể là trả trọn gói hoặc dựa trên doanh số, nhưng mọi thứ cần minh bạch và rõ ràng. Chỉ khi hai bên cùng xây dựng được mối quan hệ hợp tác chặt chẽ, đôi bên cùng có lợi, thì mới có thể duy trì sự hợp tác lâu dài và phát triển bền vững.

Tóm lại, điều quan trọng nhất phải bảo vệ bản quyền một cách nghiêm túc, ngăn chặn những hành vi xâm phạm bản quyền để bảo vệ thành quả lao động và đầu tư của cả nhà sản xuất, người mua bản quyền lẫn tác giả. Đây chính là yếu tố then chốt quyết định sự thành công và phát triển bền vững của ngành xuất bản số trong tương lai.

- Xin cảm ơn ông!