Trong kỷ nguyên số, hạ tầng số không chỉ đơn thuần là mạng viễn thông hay trung tâm dữ liệu. Nó là “xương sống” của cả nền kinh tế, quyết định khả năng chuyển đổi số và mức độ cạnh tranh quốc gia. Tại Diễn đàn Phát triển Hạ tầng số Việt Nam 2025 (DigiInfra 2025) với chủ đề “Hạ tầng số vững mạnh – nền tảng làm chủ các công nghệ chiến lược”, các chuyên gia đã cùng nhau phân tích bức tranh toàn cảnh về hiện trạng, thách thức và hướng đi của hạ tầng số Việt Nam, từ đó đưa ra những gợi ý chiến lược cho thập kỷ tới.
Dữ liệu vẫn trong tình trạng phân mảnh, mạnh ai nấy làm
Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu đáng ghi nhận trong phát triển hạ tầng viễn thông. Tỷ lệ triển khai IPv6 hiện đạt khoảng 65%, đứng thứ hai ASEAN và nằm trong nhóm mười quốc gia dẫn đầu toàn cầu. Đây là nền tảng quan trọng để mở rộng dịch vụ số.
Tuy vậy, theo ông Nguyễn Trường Thành, Giám đốc kỹ thuật Trung tâm Internet Việt Nam, hạ tầng vẫn còn những điểm yếu cần khắc phục. Ông cho rằng hạ tầng viễn thông Việt Nam không thể chỉ dựa vào một vài tuyến cáp quốc tế, bởi “một sự cố đứt cáp có thể gây ảnh hưởng trên diện rộng, làm gián đoạn các dịch vụ thiết yếu”. Vì thế, hạ tầng cần được thiết kế dự phòng gấp đôi, gấp ba lần, đồng thời nâng cấp dung lượng băng thông, tốc độ cao và độ trễ thấp để đáp ứng các ứng dụng thời gian thực như giao dịch tài chính, y tế từ xa hay xe tự hành.
Nếu coi hạ tầng viễn thông là con đường thì dữ liệu chính là dòng xe di chuyển trên đó. Nhưng tại Việt Nam, dữ liệu vẫn đang tồn tại trong tình trạng phân mảnh, mạnh ai nấy làm. Ông Nguyễn Huy, Trưởng ban Công nghệ của Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia ví von rằng “chúng ta như đang sở hữu một chiếc Ferrari rất đắt tiền nhưng không có nhiên liệu, hoặc nhiên liệu thì kém chất lượng”. Theo ông Huy, chỉ khi xây dựng được một nền tảng dữ liệu quốc gia với các chuẩn mực thống nhất, được Nhà nước xác thực, dữ liệu mới thực sự trở thành “dầu mỏ mới” cho nền kinh tế số.
Từ góc nhìn khoa học, Giáo sư Hồ Tú Bảo, Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán, nhấn mạnh hạ tầng số bao gồm hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng dữ liệu và ứng dụng. Bên cạnh đó còn có 4 yếu tố không thể thiếu là công nghệ, an toàn, thể chế và con người. “Thiếu một trong bốn yếu tố này thì cả hệ thống sẽ khập khiễng”, ông nói, đồng thời chỉ ra rằng dữ liệu muốn có giá trị phải hội tụ đủ bốn đặc tính: đúng, đủ, sạch và sống – nghĩa là chính xác, toàn diện, không sai lệch và luôn được cập nhật.
Theo Giáo sư, bức tranh hạ tầng số Việt Nam hiện nay “vừa có nhiều điểm sáng, vừa còn không ít khoảng trống”. Giáo sư chỉ ra rằng chúng ta đã có nền tảng viễn thông mạnh, đang hình thành hệ thống dữ liệu số, đã ý thức rõ vai trò của an ninh mạng và trung tâm dữ liệu xanh. Nhưng song song với đó, vẫn tồn tại những thách thức như dữ liệu phân mảnh, nguy cơ mất an toàn mạng, gánh nặng chi phí năng lượng và sự thiếu liên kết giữa các nguồn lực đầu tư.
Giáo sư cũng lưu ý Việt Nam không nên chỉ chạy theo trào lưu AI tạo sinh, vốn đang rất được quan tâm, mà cần phát triển song song AI phân tích – lĩnh vực đã tồn tại hơn 70 năm và vẫn giữ vai trò then chốt trong việc khai phá dữ liệu lớn, dự báo xu hướng và hỗ trợ ra quyết định. “Nếu chỉ mải chạy theo cái mới mà quên đi nền tảng phân tích, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội tận dụng triệt để kho dữ liệu quốc gia,” giáo sư nhấn mạnh.
An ninh mạng như bộ phanh an toàn của siêu xe
Bên cạnh viễn thông và dữ liệu, một yếu tố then chốt khác là an ninh mạng. Ông Nguyễn Quốc Khánh, Phó ban Công nghệ Tập đoàn VNPT ví hạ tầng số như một chiếc xe thể thao hàng trăm mã lực: động cơ mạnh, đường cao tốc rộng, nhưng nếu không có phanh, chẳng ai dám lái.
Ông Khánh cho rằng an ninh mạng phải đi trước một bước, vì “một hệ thống mạnh mẽ đến đâu cũng sẽ sụp đổ nếu thiếu phanh an toàn”. Thực tế, những vụ tấn công ransomware vào ngân hàng, doanh nghiệp gần đây đã cho thấy hậu quả nặng nề nếu an ninh mạng không được coi trọng.
Một trụ cột khác của hạ tầng số là trung tâm dữ liệu. Ông Nguyễn Xuân Hòa, Giám đốc thị trường toàn cầu ABB chỉ ra rằng chi phí năng lượng chiếm tới 40–60% chi phí vận hành trung tâm dữ liệu, và yếu tố “xanh” đang trở thành điều kiện tiên quyết đối với các nhà đầu tư quốc tế.
“Nếu trung tâm dữ liệu phụ thuộc quá nhiều vào năng lượng hóa thạch, vừa tốn kém, vừa ảnh hưởng đến uy tín. Trong khi đó, nếu tận dụng được nguồn năng lượng tái tạo, chi phí làm mát và vận hành sẽ giảm đáng kể”, ông phân tích. Việt Nam, với lợi thế về điện mặt trời và gió, hoàn toàn có thể phát triển các trung tâm dữ liệu xanh, đáp ứng cả yêu cầu bền vững lẫn lợi thế cạnh tranh toàn cầu.
Vốn nhỏ lẻ từ các cá nhân cộng lại sẽ trở thành nguồn lực không nhỏ
Song song với năng lượng và công nghệ, môi trường pháp lý và mô hình đầu tư cũng đóng vai trò quyết định.
Chia sẻ với VietTimes bên lề sự kiện, ông Vũ Hoàng Liên, Chủ tịch Hiệp hội Internet Việt Nam nhận định môi trường pháp lý hiện nay đã “khá cởi mở và minh bạch”, tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng môi trường kinh doanh phải ngày càng có uy tín, tin cậy và minh bạch hơn nữa, bởi đó là yếu tố tiên quyết để nhà đầu tư gắn bó lâu dài.
Ông Liên cũng cho rằng không thể chỉ trông chờ vào vốn FDI. Nguồn lực từ doanh nghiệp tư nhân trong nước và đặc biệt là vốn trong dân cũng rất quan trọng.
Ông Liên cho rằng sức mạnh nội lực của người dân và doanh nghiệp trong nước, nếu được khơi dậy, sẽ là nền tảng vững chắc để Việt Nam bứt phá. “Những khoản vốn nhỏ lẻ từ từng cá nhân, gia đình, nếu cộng lại, sẽ trở thành nguồn lực không hề nhỏ. Khi người dân góp vốn, họ cũng trở thành người đồng hành trong tiến trình phát triển hạ tầng số”, ông Vũ Hoàng Liên chia sẻ.
Chủ tịch Hiệp hội Internet Việt Nam cho rằng Nhà nước hiện nay đã rất coi trọng vai trò của kinh tế tư nhân, tạo điều kiện để các thành phần này tham gia mạnh mẽ vào phát triển hạ tầng số, đặc biệt là trung tâm dữ liệu, dịch vụ đám mây và các ứng dụng AI.
Ông Vũ Hoàng Liên tin rằng sự kết hợp giữa doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân cả trong và ngoài nước sẽ tạo ra sức mạnh cộng hưởng, vừa thực hiện trách nhiệm quốc gia, vừa phát huy tính năng động và linh hoạt của khu vực tư nhân.
Việt Nam dẫn đầu ASEAN về IPv6, thị trường điện toán đám mây đạt 1,24 tỷ USD
