Cẩm nang cho người làm truyền thông ứng dụng AI tạo nội dung
Tại Hội thảo “Sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm trong truyền thông số” hôm 30/9, Hội Truyền thông số Việt Nam (VDCA) đã công bố Bộ Quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm phiên bản 1.0 (sau đây gọi là Bộ quy tắc). Đây được xem là công cụ quan trọng giúp việc ứng dụng AI trong truyền thông vừa sáng tạo, hiệu quả, vừa phù hợp với pháp luật và đạo đức xã hội.
Bộ quy tắc đặt ra 6 nguyên tắc cốt lõi bao gồm "Minh bạch", "Đáng tin cậy", "Tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ", "Bảo vệ quyền riêng tư", "Tôn trọng phẩm giá và quyền con người", "Có trách nhiệm". Với mỗi nguyên tắc cốt lõi, Bộ quy tắc có hướng dẫn cụ thể cho người dùng AI.
Chẳng hạn, với nguyên tắc "Minh bạch", Bộ quy tắc sử dụng AI nêu rõ thông tin được công khai, rõ ràng, đầy đủ và dễ tiếp cận đối với các bên liên quan, nhằm tạo điều kiện cho việc hiểu, giám sát và đánh giá một cách có trách nhiệm.
Đối với nội dung có tương tác với người dùng, luôn thông báo rõ ràng khi sử dụng nội dung do hệ thống AI tạo ra hoặc chỉnh sửa. Khi đăng tải văn bản, hình ảnh, âm thanh, thước phim,… có sự can thiệp của hệ thống AI, người tạo nội dung cần chú thích rõ ràng, chẳng hạn: nội dung được tạo bởi Sora, nội dung được tạo ra/chỉnh sửa bởi ChatGPT.
Với quy tắc "Bảo vệ quyền riêng tư", Bộ quy tắc nêu rõ chỉ xử lý dữ liệu cá nhân khi thực sự cần thiết và dựa trên sự đồng ý của chủ thể dữ liệu, đồng thời phải thực hiện các biện pháp bảo mật thích hợp theo yêu cầu của Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân và các văn bản hướng dẫn liên quan.
Mọi hoạt động xử lý dữ liệu cá nhân nhằm phục vụ cho mục đích của truyền thông phải dựa trên sự đồng ý của chủ thể dữ liệu và không được vượt quá mức cần thiết. Không tải dữ liệu cá nhân của người khác lên hệ thống AI và/hoặc sử dụng AI để tạo nội dung về một cá nhân khi chưa được sự đồng ý từ cá nhân đó.
Không thực hiện quét màn hình (screen scraping) để thu thập dữ liệu cá nhân nếu chưa có sự đồng ý của cá nhân. Việc một cá nhân sử dụng mạng xã hội không đồng nghĩa với việc họ đồng ý rằng dữ liệu cá nhân được sử dụng cho các mục đích khác, chẳng hạn như quét màn hình hoặc huấn luyện hệ thống AI...
Quy tắc AI phải ngắn gọn, dễ nhớ, đi vào đời sống
Đóng góp ý kiến tại hội thảo, nhà báo Nguyễn Bá Kiên, Tổng biên tập Tạp chí VietTimes, cho rằng việc xây dựng quy tắc là rất cần thiết. Tuy nhiên, cần tách biệt rõ giữa những gì đã được pháp luật quy định và những gì thuộc phạm vi điều chỉnh của quy tắc.
“Những gì luật pháp đã quy định thì công dân buộc phải chấp hành. Nên không cần đưa vào quy tắc để điều chỉnh nữa”, ông Kiên nêu quan điểm
Ông dẫn chứng các luật hiện hành như Luật sở hữu trí tuệ, Luật hình sự, Luật dân sự… đã đủ để điều chỉnh các hành vi sai phạm liên quan đến AI.
Để Bộ Quy tắc sử dụng AI được đông đảo người dùng tiếp cận, ông Kiên cho rằng cần xây dựng theo hướng ngắn gọn, dễ nhớ và gắn chặt với đời sống thực tiễn.
Quan điểm của ông là Bộ Quy tắc nên tập trung điều chỉnh những "khoảng trống" mà pháp luật không điều chỉnh, nó thiên về khía cạnh đạo đức nghề nghiệp. Ông dẫn chứng: "Ví dụ các phóng viên chuyên viết về chứng khoán nắm bắt rất rõ thì có được chơi chứng khoán không? Đấy là luật dân sự không điều chỉnh, luật hình sự không điều chỉnh... thì quy ước đạo đức người làm báo cần điều chỉnh".
Do đó, ông Kiên đề nghị xây dựng Bộ Quy tắc theo hướng như 10 điều quy ước đạo đức nghề báo, giúp người làm truyền thông dễ dàng tuân thủ.
Góp ý thứ hai, Tổng biên tập VietTimes kiến nghị cần tách biệt quy tắc sử dụng AI cho lĩnh vực báo chí với các lĩnh vực sáng tạo nội dung khác (văn học, nghệ thuật, hội họa, clip vui, truyện tranh).
“Bản chất của báo chí là sự thật. Nếu đi trật khỏi sự thật thì không còn là báo chí nữa", ông Kiên nhấn mạnh và cho biết VietTimes đang áp dụng nguyên tắc không sử dụng AI để sáng tạo nội dung thông tin báo chí, vì mọi nội dung sáng tạo khác đều thuộc phạm trù văn học, tiểu thuyết
Còn trong báo chí, ông Kiên cho hay AI nên được sử dụng như một công cụ hữu ích để tăng năng suất và hỗ trợ nghiệp vụ. Ông cũng dẫn chứng, nhờ ứng dụng AI, năng suất công việc tăng gấp nhiều lần: “Trước đây một phóng viên quốc tế dịch được khoảng 10 bài mỗi ngày, nay có thể đạt 30-40 bài.
"AI viết tốt hơn con người rất nhiều, sắp câu chữ cũng tốt hơn mình, nhưng khi sử dụng chúng ta phải có dữ liệu, thông tin báo chí chính thống. Nhưng người làm báo không thể nhờ AI sáng tạo nội dung báo chí”, ông nói.
Tổng biên tập Tạp chí VietTimes dẫn chứng, nhân dịp kỷ niệm A80, VietTimes thực hiện bài viết đặc biệt, thu thập dữ liệu về “tứ trụ triều đình” Việt Nam từ năm 1945 đến nay. Khi nhờ AI thu thập dữ liệu sai rất nhiều. Phóng viên phải thu thập thông tin từ các nguồn tư liệu chính thống để hoàn thành tác phẩm.
Thời gian tới, ông Kiên chia sẻ VietTimes sẽ ứng dụng đồng thời 4-5 công cụ AI để xử lý khối lượng lớn thông tin tổng hợp, xử lý các thông tin thời sự từ các nguồn chính thống để giải phóng bớt các công việc đơn giản, còn các phóng viên sẽ tập trung sản xuất các tác phẩm đặc sắc, những đề tài riêng.
Muốn làm chủ AI phải hiểu đúng, làm đúng
Ông Đinh Trần Tuấn Linh, Đồng sáng lập kiêm Giám đốc Công nghệ Công ty CP Công nghệ truyền thông Unikon Việt Nam cho biết hiện nay, AI đã được sử dụng rộng rãi trong xã hội, đặc biệt là khối truyền thông.
Theo ông Linh, việc sử dụng AI có thách thức kép về chính sách và năng lực. Cụ thể, về chính sách, hầu hết chưa có quy tắc sử dụng AI nội bộ; quản lý còn lúng túng, không có cơ sở đánh giá. Về năng lực, có sự chênh lệch trình độ lớn giữa các nhân viên; hiệu ứng “rác đầu vào - rác đầu ra”.
Ông Linh cho rằng, muốn làm chủ AI đòi hỏi phải “hiểu đúng, làm đúng”. Theo đó, AI là công cụ, con người mới là yếu tố quyết định.
Nhấn mạnh AI là trào lưu không thể đảo ngược, ông Linh đề xuất, cần có sự chuẩn bị tốt hơn cho việc ứng dụng AI; “xây dựng quy tắc và nâng cao năng lực là việc cấp bách”.