Vụ án SCB – Vạn Thịnh Phát để lại những hậu quả nặng nề cho hệ thống ngân hàng và nền kinh tế. Việc xem xét chấn chỉnh, kiểm soát mối quan hệ giữa các ông chủ tập đoàn đoàn tư nhân, đồng thời cũng là chủ ngân hàng trở nên cấp bách.
Luật Các tổ chức tín dụng sửa đổi 2024 đã tiến thêm một bước trong việc kiểm soát mối quan hệ đó, bằng cách yêu cầu các ngân hàng công bố danh sách cổ đông sở hữu từ 1% vốn điều lệ và giới hạn cổ đông là cá nhân không được phép sở hữu vượt quá 5% vốn điều lệ, cổ đông là tổ chức không được vượt quá 10%. Ngoài ra, cổ đông và người có liên quan cũng không được sở hữu cổ phần vượt quá 15% vốn điều lệ.
Từ những số liệu các ngân hàng công bố, nhóm phóng viên VietTimes đã thu thập dữ liệu để làm sáng rõ mối quan hệ giữa một số chủ tập đoàn kinh tế tư nhân với ngân hàng mà các ông chủ này đang sở hữu hoặc có thể chi phối thông qua những người “đại diện”. Qua loạt bài loạt bài: "Từ lộ diện giới chủ đến giải pháp chống “lũng đoạn ngân hàng", VietTimes cùng các chuyên phân tích và đề xuất các giải pháp để kiểm soát, ngăn chặn việc lũng đoạn ngân hàng theo chỉ đạo của Thủ tướng tại chỉ thị số 14.
Bất cứ đế chế kinh doanh nào cũng cần một “máy bơm vốn”. Vì vậy tại Việt Nam, các tập đoàn lớn thường liên kết chặt chẽ với một ngân hàng nào đó. Trường hợp của Tập đoàn Geleximco là Ngân hàng TMCP An Bình (ABBank) là một trong số này.
Từ lâu, giới quan sát đã biết ABBank là cơ nghiệp của doanh nhân Vũ Văn Tiền. Tuy nhiên, phải tới khi ngân hàng này công bố danh sách cổ đông nắm giữ trên 1% vốn điều lệ, thì quyền lực của ông Tiền mới phần nào sáng rõ.
Dù không xuất hiện trong danh sách trên, song những người và tổ chức có liên quan đến đại gia Vũ Văn Tiền lại đang sở hữu lượng lớn cổ phần tại ABBank. Cụ thể, ông Vũ Văn Hậu (em ruột của ông Vũ Văn Tiền) đang nắm giữ 1,96% vốn, đồng thời người có liên quan đến ông Hậu nắm giữ 15,45%.
Bên cạnh đó, 2 doanh nghiệp của ông Tiền cũng đang sở hữu tổng cộng hơn 17% cổ phần ABBank. Trong đó, Tập đoàn Geleximco nắm giữ 12,78% và người có liên quan sở hữu 4,65%. Còn Công ty Cổ phần Glexhomes hoạt động trong lĩnh vực bất động sản giữ 4,42% vốn và người có liên quan sở hữu 0,03%.
Về phần ông Tiền, theo báo cáo quản trị 6 tháng đầu năm 2024, ông đang nắm hơn 4 triệu cổ phiếu ABB, tương đương 0,37% vốn. Ông Đào Mạnh Kháng (em rể ông Tiền) hiện là Chủ tịch HĐQT ABBank sở hữu hơn 8 triệu cổ phiếu ABB, tương đương 0,8% vốn.
Như vậy, tổng số cổ phần ông Vũ Văn Tiền và người thân cùng các tổ chức liên quan đang nắm giữ tới 40,26% vốn ABBank.
Trong số 2 đơn vị đang nắm cổ phần lớn tại ABBank, Tập đoàn Geleximco là “sếu đầu đàn” trong hệ sinh thái của ông Vũ Văn Tiền. Thành lập từ năm 2007, Tập đoàn Geleximco do ông Đào Mạnh Kháng (hiện đã thoái vốn), ông Vũ Văn Tiền (góp 35%) và ông Vũ Văn Hậu (góp 55%) là cổ đông sáng lập. Tính đến thời điểm hiện tại, vốn điều lệ của tập đoàn đạt 10.900 tỷ đồng, tổng tài sản tại ngày 30/6/2024 chạm ngưỡng 30.983 tỷ đồng - là một trong những tập đoàn kinh tế đa ngành top đầu.
Tại Geleximco, ông Vũ Văn Tiền đảm nhiệm chức vị Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc. Đây cũng là lý do ông rời ghế chủ tịch ABBank sau nhiều năm gắn bó (quy định của Luật Tổ chức tín dụng không cho phép Chủ tịch, Tổng giám đốc ngân hàng được làm lãnh đạo ở các doanh nghiệp khác).
Còn Glexhomes tiền thân là Công ty Cổ phần Ngôi Sao An Bình, thành lập năm 2009 bởi cổ đông sáng lập là Tập đoàn Geleximco với số vốn ban đầu 100 tỷ đồng. Sau nhiều lần chào bán cổ phần cho cổ đông hiện hữu, đến cuối năm 2023, vốn của Glexhomes đã lên hơn 1.137 tỷ đồng. Trong đó, bà Lã Thị Thanh Nhàn nắm nhiều nhất với 55,31%, kế đến là Chủ tịch HĐQT Ngô Anh Trí 33,02%.
Dù không còn sở hữu trực tiếp bởi Tập đoàn Geleximco, nhưng lãnh đạo chủ chốt cũng như hoạt động kinh doanh của Glexhomes vẫn liên hệ mật thiết với tập đoàn này.
Tại Glexhomes, Chủ tịch Ngô Anh Trí là nhân sự từng làm việc nhiều năm tại Tập đoàn Geleximco. Hay ông Trần Nam Trung - Tổng giám đốc Glexhomes - cũng đang đảm nhiệm vai trò chủ chốt tại nhiều doanh nghiệp thuộc hệ sinh thái Geleximco như: người đại diện pháp luật Công ty Cổ phần Geleximco Nha Trang, Thành viên HĐQT Công ty Cổ phần Quản lý Vận hành & Khai thác Bất động sản Geleximco (Geleximco PME, công ty con của Glexhomes)…
Ngoài hai đơn vị trên, hệ sinh thái Geleximco của ông Vũ Văn Tiền còn một số đơn vị hoạt đáng kể khác như: Công ty Cổ phần Đầu tư và Du lịch Vạn Hương (Vạn Hương Investoco), Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng và Kinh doanh bất động sản HTL Việt Nam, Công ty Cổ phần Nhiệt điện Thăng Long…
Trong đó, Vạn Hương Investoco, thành lập từ năm 2010, được biết tới là chủ đầu tư dự án Khu du lịch quốc tế Đồi Rồng - dự án trọng điểm của Geleximco ở Đồ Sơn, Hải Phòng. Tính đến thời điểm hiện tại, vốn điều lệ của Vạn Hương Investoco đạt 3.000 tỷ đồng, tổng tài sản đạt 27.224 tỷ đồng, ngang ngửa nhiều ông lớn địa ốc như Phát Đạt, Khang Điền, Đất Xanh…
Hiện, Vạn Hương Investoco do ông Phạm Ngọc Tuân làm Tổng giám đốc kiêm người đại diện theo pháp luật. Ông Tuân là chồng của bà Trần Kim Khánh, Thành viên HĐQT Chứng khoán An Bình (UPCoM: ABW), còn ông Trần Nam Trung (đã nhắc ở trên) giữ chức Chủ tịch HĐQT, đang sở hữu 65% vốn Vạn Hương Investoco.
Đơn vị đáng chú ý khác đang phát triển dự án Khu nhà ở tại lô đất ký hiệu số 1 và số 2, phía đông đường Hùng Vương (tên thương mại HTL Seaside) tại Phú Yên thuộc hệ sinh thái Geleximco là Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng và Kinh doanh bất động sản HTL Việt Nam. Ông Trần Nam Trung từng giữ vị trí Chủ tịch HĐQT tại đơn vị này trước khi chuyển giao cho ông Trần Đức Trường tại HTL Việt Nam.
Ngoài lĩnh vực bất động sản, hệ sinh thái Geleximco của ông Vũ Văn Tiền cũng tham gia cuộc chơi năng lượng với dự án Nhà máy nhiệt điện Thăng Long. Chủ đầu tư dự án là Công ty Cổ phần Nhiệt điện Thăng Long, được thành lập năm 2007, có vốn điều lệ 3.800 tỷ đồng. Cơ cấu cổ đông ghi nhận Công ty Cổ phần Xi măng Thăng Long góp 2,5%, Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu tổng hợp Hà Nội (Geleximco) góp 12,5% và Công ty Cổ phần Tập đoàn Đầu tư Tài chính An Bình góp 1,67%.
Ngoài những doanh nghiệp kể trên, hệ sinh thái Geleximco của ông Vũ Văn Tiền còn hàng chục đơn vị thành viên/liên kết khác. Điểm đáng nói, theo dữ liệu của VietTimes, các nhóm doanh nghiệp này đã và đang nhận được dòng vốn tín dụng đáng kể từ ABBank.
Chẳng hạn Vạn Hương Investoco phát sinh nhiều hợp đồng giao dịch bảo đảm với ABBank chi nhánh Đại Kim. Ngày 31/8/2021, công ty này ký hợp đồng với ABBank, tài sản bảo đảm là toàn bộ lợi tức thu được từ việc kinh doanh, khai thác giá trị của quyền sử dụng đất và/hoặc tài sản gắn liền với đất tại ô đất ND-254 đến ND-266 thuộc khu IX, dự án Khu du lịch quốc tế Đồi Rồng. Một tháng sau, dự án khu V (khu đảo Con Sò) tại dự án Đồi Rồng cũng được sử dụng làm tài sản bảo đảm tại nhà băng này.
Với Glexhomes, hồi cuối năm 2018, đơn vị từng thế chấp ở ABBank dự án Khu phố Châu Âu bên bờ sông Cầu (TP Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên) theo Hợp đồng hợp tác đầu tư số 1219/ABSC-Picenza/2018 giữa Công ty Cổ phần Tập đoàn Picenza Việt Nam và Glexhomes. Tháng 12/2016, Glexhomes cũng đảm bảo ở ABBank dự án An Bình City (phường Cổ Nhuế, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội).
Thời điểm 30/12/2023, Glexhomes có khoản vay dài hạn 320 tỷ đồng với ABBank chi nhánh TP.HCM, mục đích cho vay là hợp tác đầu tư xây dựng dự án nhà ở thương mại đường Võ Nguyên Giáp, TP Lào Cai, thời hạn vay 60 tháng với lãi suất 11,3%. Tài sản bảo đảm là toàn bộ quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng hợp tác đầu tư số 01/2023 ngày 7/2/230 ký giữa Tập đoàn Geleximco - Công ty Cổ phần Minh Sơn.
Còn HTL Việt Nam ký hợp đồng giao dịch bảo đảm với ABBank, tài sản bảo đảm là dự án khu nhà ở ký hiệu 1 (bao gồm 94 thửa đất) và dự án khu nhà ở tại lô đất ký hiệu 2 cùng ở phía đông đường Hùng Vương, thành phố Tuy Hòa, tỉnh phú Yên vào tháng 6/2021.
Không dừng lại ở vai trò cấp vốn tín dụng, ABBank và CTCP Chứng khoán An Bình còn đứng ra thu xếp hàng loạt lô trái phiếu của Vạn Hương Investoco, Nhiệt điện Thăng Long, Tập đoàn Geleximco…
Việc ABBank tài trợ vốn cho các dự án của nhóm doanh nghiệp thuộc hệ sinh thái Geleximco đã dẫn đến ít nhiều những băn khoăn đối với giới quan sát, bởi trên thực tế, 2 đơn vị này có cùng chủ sở hữu là gia tộc doanh nhân Vũ Văn Tiền.
Đáng nói, các doanh nghiệp trên có kết quả kinh doanh khiêm tốn so với quy mô, có đơn vị lâm cảnh thua lỗ nặng và sử dụng đòn bẩy tài chính rất cao.
Vạn Hương Investoco là trường hợp bi đát nhất khi rơi vào cảnh thua lỗ 4 năm liên tiếp. Cụ thể, nửa đầu năm 2024, doanh nghiệp lỗ sau thuế 34,4 tỷ đồng. Trước đó, giai đoạn 2021-2023, đơn vị lần lượt lỗ sau thuế: 15,5 tỷ đồng, 5,4 tỷ đồng và 62 tỷ đồng.
Cùng cảnh ngộ, nửa đầu năm 2024, Nhiệt điện Thăng Long nối dài chuỗi thua lỗ nặng nề khi lỗ sau thuế 458 tỷ đồng. Trước đó năm 2023, công ty lỗ sau thuế 528 tỷ đồng.
Đồ họa: Tùng Lâm.
Tương tự, Glexhomes, sau năm 2021 lãi hơn trăm tỷ thì năm 2022 chỉ còn lãi vỏn vẹn gần 800 triệu đồng. Bước sang năm 2023, công ty lỗ sau thuế 33 tỷ đồng, nguyên nhân do chi phí tài chính quá cao (873 tỷ đồng).
Khác với nhóm doanh nghiệp trên, HTL Việt Nam lại kinh doanh hiệu quả thời gian qua. Năm 2023, công ty lãi sau thuế 45 tỷ đồng, tăng trưởng 15 lần so với cùng kỳ năm trước. Nửa đầu năm 2024, công ty “bỏ túi” 31 tỷ đồng lợi nhuận.
Về phía Tập đoàn Geleximco, năm 2023, công ty lãi sau thuế 74 tỷ đồng. Dù tăng trưởng 12% so với thực hiện năm trước song mức lãi này còn kém xa năm đỉnh cao 2021, lãi sau thuế tới 488 tỷ đồng.
Kết quả kinh doanh ảm đạm, tình hình tài chính của nhóm doanh nghiệp thuộc hệ sinh thái Geleximco cũng bộc lộ ít nhiều vấn đề khi đều có nợ phải trả lớn gấp nhiều lần vốn chủ sở hữu.
Đơn vị thua lỗ nhất nhóm này là Vạn Hương Investoco, đang gánh nợ hơn 24.303 tỷ đồng, trong đó nợ trái phiếu là 4.060 tỷ đồng (tính tại ngày 30/6/2024), gấp tới 8,32 lần vốn chủ sở hữu. Có thể thấy việc nợ phải trả chiếm tới 89% tổng tài sản cho thấy đơn vị này đang lệ thuộc nặng nề vào dòng vốn bên ngoài.
Cũng sử dụng đòn bẩy cao không kém là Glexhomes khi nợ phải trả tại ngày kết thúc năm 2023 đạt 19.635 tỷ đồng, gấp 11,11 lần vốn chủ sở hữu; trong đó nợ vay là 1.444 tỷ đồng. Còn lại phần lớn là khoản phải trả dài hạn khác, ghi nhận 12.968 tỷ đồng.
Còn Nhiệt điện Thăng Long có khoản nợ phải trả đạt 9.955 tỷ đồng, gấp 2,79 lần vốn chủ sở hữu tại ngày 30/6/2024.
