Nghi bị rác vũ trụ va chạm, phi thuyền có người lái Thần Châu 20 của Trung Quốc chưa thể trở về

Tàu Thần Châu 20 không thể hạ cánh ngày 6/11 theo kế hoạch

Theo Reuters và Tân Hoa Xã, ngày 5/11/2025, Văn phòng Công trình Hàng không Vũ trụ có người lái Trung Quốc ra thông báo: kế hoạch trở về của tàu Thần Châu 20 bị hoãn lại.

Nguyên nhân không phải do thời tiết hay điều kiện khu vực hạ cánh, mà là nghi ngờ tàu vũ trụ đã bị các mảnh vụn nhỏ (rác không gian) trên quỹ đạo đâm vào. Đội ngũ công tác đang tiến hành phân tích ảnh hưởng vụ va chạm và đánh giá rủi ro. Để bảo đảm an toàn tính mạng và sức khỏe của các phi hành gia, cũng như sự thành công của sứ mệnh, kế hoạch trở về sẽ được lùi lại.

Thông báo không nêu rõ tàu Thần Châu 20 bị va chạm khi đang bay hay khi neo đậu tại trạm không gian Thiên Cung, và cũng không đưa ra lịch quay về mới. Theo kế hoạch ban đầu, tàu sẽ hạ cánh tại khu vực sa mạc phía Bắc Trung Quốc trong ngày 6/11. Hôm, 4/11 cơ quan liên quan vẫn thông báo “trở về theo kế hoạch”, đến ngày 5/11 đổi thành “tạm hoãn trở về”, cho thấy có thể vụ va chạm vừa mới xảy ra.

Đây là lần đầu tiên kể từ khi tàu Thần Châu 5 mở ra kỷ nguyên hàng không vũ trụ có người lái của Trung Quốc năm 2003 đến nay, một tàu Thần Châu phải thay đổi đột ngột kế hoạch phóng hoặc trở về bị trì hoãn do tác động vật lý từ bên ngoài. Hồi tháng 4/2025, chuyến trở về Trái Đất của tàu Thần Châu 19 cũng đã bị lùi một ngày, nhưng là do điều kiện thời tiết xấu tại điểm hạ cánh.

Tàu Thần Châu 20 được phóng vào ngày 24/4, mang theo ba phi hành gia, đã neo đậu tại trạm Thiên Cung suốt nửa năm. Ba phi hành gia đã lưu trú trên trạm không gian trong sáu tháng và hoàn thành các nhiệm vụ đề ra theo kế hoạch.

Trong khi đó, tàu Thần Châu 21 chở ba phi hành gia được phóng đêm 31/10 và đã nhanh chóng kết nối với trạm không gian. Ngày 4/11, nhóm phi hành gia tàu Thần Châu 20 đã tiến hành bàn giao, trao lại “chìa khóa” trạm cho phi hành đoàn tàu Thần Châu 21 rồi chuẩn bị trở về.

Nếu Thần Châu 20 bị va chạm khi đã rời trạm Thiên Cung, nó cần được điều khiển quay lại trạm; theo quy trình dự phòng, nếu tàu Thần Châu 20 bị hư hại không thể sửa chữa, các phi hành gia sẽ được đưa về bằng tàu Thần Châu 21. Nếu cả hai tàu đều gặp vấn đề, Trung Quốc sẽ phóng tàu dự phòng từ Trung tâm Tử Tuyền (Jiuquan) để đón các phi hành gia về.

Hiểm họa từ rác thải vũ trụ

Trong lịch sử hàng không vũ trụ lâu dài, đây không phải là con tàu đầu tiên bị ảnh hưởng bởi mảnh vụn trong không gian (còn gọi “rác vũ trụ”), và cũng sẽ không phải là con tàu cuối cùng.

Nếu coi thế kỷ 20 là thời kỳ “con người bước ra không gian lần đầu”, thì ngày nay, thế kỷ 21 là thời kỳ con người bắt đầu cư trú thường xuyên trong quỹ đạo. Khu vực quỹ đạo gần Trái Đất ngày càng dày đặc và sôi động: vệ tinh, tầng trên tên lửa, tàu đã ngừng hoạt động, mảnh vỡ, lớp phủ bong tróc… tạo thành một môi trường phức tạp.

Điểm đáng chú ý hơn là sự kiện lần này một lần nữa cho thấy nguy cơ ngày càng nghiêm trọng từ rác vũ trụ: Mảnh vỡ không gian đã từ “nhiễu nền vô hại” trở thành yếu tố trực tiếp ảnh hưởng tiến trình nhiệm vụ; những mảnh vỡ nhỏ hiện đang trôi nổi ở quỹ đạo và có thể va chạm với các tàu vũ trụ của nhiều nước.

Theo Báo cáo Môi trường Không gian 2024 của Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) công bố ngày 19/7/2024: Hiện có khoảng hơn 35.000 vật thể bằng hoặc lớn hơn10cm được theo dõi ổn định trên quỹ đạo. Nhưng nguy hiểm nhất là hàng trăm triệu mảnh vụn kích thước milimet — nhỏ đến khó phát hiện, nhưng đủ nhanh để gây sát thương.

Tốc độ chúng “trôi” trên quỹ đạo khoảng 7,6 km/giây. Nếu hai vật thể chuyển động ngược chiều, tốc độ tương đối còn tăng gấp đôi. Động năng tỉ lệ với bình phương vận tốc — vì vậy, năng lượng va chạm vượt xa trực giác của con người.

Một hạt kim loại 1 mm có thể xuyên thủng lớp vỏ bảo vệ; mảnh 1 cm có thể tạo năng lượng ngang đạn xuyên giáp, phá hỏng vỏ khoang và hệ thống duy trì sự sống.

Trên Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS), cửa sổ từng bị một mảnh sơn bong ra từ tên lửa làm lõm một vết rõ rệt. Cánh tay robot của ISS năm 2021 từng bị đục thủng một lỗ bởi vật thể không xác định.

Các sự cố loại này đang tăng không phải tuyến tính, mà tăng theo “đợt bùng phát” — thường đến từ va chạm giữa các vệ tinh, hoặc thử nghiệm chống vệ tinh do con người thực hiện.

Trong nhiều năm qua, Trung Quốc và Mỹ từng nhiều lần cáo buộc lẫn nhau là bên gây ra lượng rác vũ trụ lớn. Năm 2007, Trung Quốc tiến hành thử nghiệm tên lửa chống vệ tinh, phá hủy một vệ tinh trên quỹ đạo, tạo ra lượng lớn mảnh vỡ — hành động bị Mỹ chỉ trích là “vô trách nhiệm”.

Năm 2022, phái đoàn Trung Quốc tại Liên Hiệp Quốc lại chỉ trích Mỹ là quốc gia đầu tiên tiến hành thử nghiệm vũ khí chống vệ tinh, và là bên tạo ra lượng rác vũ trụ nhiều nhất.

Sự cố phi hành gia mắc kẹt vì vấn đề tàu vũ trụ cũng từng xảy ra trước đó. Năm ngoái, do trục trặc kỹ thuật trên tàu “Starliner” của Boeing, hai phi hành gia Mỹ bị kẹt trên Trạm Vũ trụ Quốc tế hơn 9 tháng và chỉ trở về Trái Đất vào tháng 3 năm nay.

Theo NetEase, Zaobao