Mỗi người dân phố cổ Hội An là “người gác đền” của di sản

Hơn 100 tỷ đồng/năm để bảo tồn đô thị cổ Hội An

Ngày 20/10, UBND TP Đà Nẵng tổ chức hội nghị tổng kết công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An gắn với phát triển thành phố Hội An và du lịch giai đoạn 2012-2025 với sự tham dự của các chuyên gia, nhà nghiên cứu và giới quản lý trên địa bàn và cả nước.

Phát biểu tại hội nghị, bà Nguyễn Thị Anh Thi, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng cho biết Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An là một trong những báu vật không chỉ của riêng thành phố Đà Nẵng mà còn là niềm tự hào chung của Việt Nam trên bản đồ di sản thế giới.

“Trải qua hàng trăm năm lịch sử, với những giá trị nổi bật về kiến trúc, văn hóa, cảnh quan và lối sống cộng đồng, Hội An đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới vào năm 1999, đánh dấu một mốc son quan trọng trong quá trình bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc”, bà Thi nhấn mạnh.

Cũng theo bà Thi, từ sau khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quyết định số 78/QĐ-TTg ngày 12/01/2012 về Quy hoạch đầu tư tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Đô thị cổ Hội An gắn với phát triển thành phố Hội An và du lịch giai đoạn 2012 - 2025, công tác bảo tồn đã bước sang một giai đoạn mới - bài bản hơn, có chiều sâu hơn và gắn kết chặt chẽ hơn giữa bảo tồn di sản với phát triển kinh tế - xã hội, phát triển du lịch bền vững.

Qua gần 13 năm triển khai thực hiện, quy hoạch đã tạo nên những chuyển biến toàn diện trong công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Đô thị cổ Hội An. Hệ thống di tích được tu bổ, phục hồi, nhiều công trình thoát khỏi nguy cơ xuống cấp nghiêm trọng; di sản văn hóa phi vật thể được bảo tồn và phát huy, góp phần giữ gìn hồn cốt văn hóa Hội An; hạ tầng kỹ thuật, cảnh quan, môi trường từng bước được nâng cấp, cải thiện; cộng đồng địa phương được nâng cao nhận thức và vai trò trong việc bảo tồn di sản; Hội An tiếp tục là một trong những điểm đến hàng đầu của du lịch Việt Nam và thế giới, đồng thời là mô hình thành công về bảo tồn di sản gắn với phát triển bền vững….

Năm 2025 là thời điểm kết thúc niên hạn của Quy hoạch đầu tư tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An - dấu mốc quan trọng để nhìn nhận, tổng kết chặng đường đã qua và hoạch định một tầm nhìn mới, định hướng tổng thể và dài hạn cho giai đoạn tiếp theo - phù hợp với những điều kiện, yêu cầu và thách thức trong tình hình hiện nay.

“Hội An là một di sản đô thị sống, đòi hỏi chúng ta phải hết sức thận trọng, cân nhắc, khoa học để bảo đảm không phá vỡ tính tổng thể của một đô thị thương cảng cổ - một đô thị sinh thái - văn hóa - du lịch trong mối liên hệ về lịch sử, văn hóa, cảnh quan kiến trúc và tự nhiên giữa các địa phương hiện nay; bảo đảm sự gắn kết không gian bảo tồn và phát triển giữa Đô thị cổ Hội An với Khu Dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm; khắc phục những bất cập, giải quyết các nguy cơ, thách thức đã và đang đặt ra cho di sản, bắt nhịp với thời đại công nghệ số, kỷ nguyên số”, bà Thi nhấn mạnh.

Trong giai đoạn 2012-2025, tổng mức đầu tư cho công tác đầu tư bảo tồn, tôn tạo đô thị cổ Hội An là hơn 1.300 tỷ đồng; trong đó, gồm vốn chương trình mục tiêu quốc gia, vốn chương trình hỗ trợ có mục tiêu của Chính phủ, vốn trái phiếu Chính phủ, vốn ODA, vốn từ Chương trình hành động quốc gia về du lịch,,,

Từ 2012 đến nay, UBND tỉnh Quảng Nam cũ đã chỉ đạo triển khai xây dựng danh mục các dự án thành phần để trình Thủ tướng Chính phủ thống nhất chủ trương đầu tư đối với 5 nhóm dự án thành phần bám sát theo nội dung quy hoạch đố với đô thị cổ Hội An gồm: Bảo tồn, phục hồi văn hóa phi vật thể; bảo tồn, trùng tu di tích; xây dựng hạ tầng kỹ thuật - giao thông cây xanh đô thị; nạo vét sông, xây dựng đê, kè bảo vệ; các công trình hạ tầng phục vụ du lịch; đồng thời đề xuất cơ cấu vốn và phân kỳ đầu tư các giai đoạn: 2013-2015, 2015-2020, 2021-2025.

Đến nay, địa phương đã khoanh vùng bảo vệ theo yêu cầu của UNESCO và Luật Di sản văn hóa trên phạm vi diện tích 130ha với hơn 1.100 công trình là di tích đơn lẻ (trong đó có 255 công trình, địa điểm có giá trị về lịch sử, văn hóa;1 di tích cấp quốc gia đặc biệt , 27 di tích cấp quốc gia, 50 di tích cấp tỉnh…), cùng các không gian làng nghề di sản trên địa bàn, các di tích lịch sử - văn hóa... và Khu Dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm - Hội An.

Cư dân phố cổ là “người gác đền” của di sản

Với vai trò quan trọng này, hội nghị đã tiếp nhận 16 bài tham luận từ các chuyên gia, nhà nghiên cứu, đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam, các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ VH-TT&DL, cùng các tổ chức nghiên cứu, quản lý di sản và các chuyên gia tại địa phương.

Các tham luận tập trung vào những nội dung cốt lõi như: quy hoạch và đầu tư bảo tồn, mô hình quản lý di sản, mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển, cơ chế chính sách - tài chính - pháp lý, vai trò của cộng đồng và hợp tác quốc tế. Nhiều đề xuất mang tính chiến lược, sáng tạo, có giá trị ứng dụng cao, phù hợp với thực tiễn quản lý di sản tại Đô thị cổ Hội An và các đô thị di sản tại Việt Nam.

Đáng chú ý là tham luận mang chủ đề “Hội An-giữ hồn phố cổ, mở đường cho tương lai trong thế chế mới” của TS Phan Thanh Hải và ThS.KTS Đỗ Thị Thanh Mai, nguyên Phó giám đốc Phân viện Khoa học và Công nghệ Xây dựng- Viện Khoa học, Công nghệ và Xây dựng, Bộ Xây dựng và tham luận “Từ quy hoạch đô thị cổ 2012 đến định hướng 2025: Hội An-Di sản sống, đô thị đáng sống” của ThS.KTS. Đỗ Thị Thanh Mai đã đưa ra cách tiếp cận giúp bảo vệ tính toàn vẹn không gian - kiến trúc - văn hóa của khu phố cổ, đồng thời mở rộng cơ hội phát triển sinh kế cho người dân.

Theo đó, bảo tồn Hội An không bị “bảo tàng hóa”, mà trở thành một di sản sống, nơi cư dân vừa gìn giữ truyền thống vừa chủ động thích ứng với thay đổi. Các nguyên tắc “bảo tồn thích nghi” và “phát triển hài hòa giữa cũ và mới” cần được áp dụng linh hoạt trong từng mái ngói, con phố và lối sống cộng đồng.

Bên cạnh đó, tác giả đưa ra chiến lược “lấy con người làm trung tâm” - cân bằng giữa bảo tồn và phát triển để khẳng định cần xem con người là trung tâm của mọi chính sách. Từ đó chú trọng phát triển các chương trình giáo dục cộng đồng, đào tạo nghề di sản, sáng tạo trẻ, và du lịch có trách nhiệm, đảm bảo rằng mỗi cư dân đều là người thụ hưởng và đồng kiến tạo giá trị di sản.

“Không có di sản nào sống được nếu thiếu con người. Hội An cần tiếp tục phát huy các chương trình giáo dục di sản - vốn để bồi dưỡng tình yêu và trách nhiệm với quê hương cho thế hệ trẻ. Mỗi người dân phố cổ không chỉ là chủ thể văn hóa mà còn là “người gác đền” của di sản”, tác giả chia sẻ.

Bên cạnh đó, trong tương lai, cùng với việc phát triển du lịch, Hội An nên chú trọng hơn nữa đến yếu tố con người gồm: Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho các lĩnh vực bảo tồn, dịch vụ, quản lý di sản; xây dựng bộ quy tắc ứng xử đa ngữ cho cư dân và du khách; khuyến khích các mô hình kinh tế sáng tạo dựa trên di sản như thiết kế, biểu diễn, ẩm thực, lễ hội. Bởi chỉ khi người dân được hưởng lợi và tự hào về di sản của mình, phố cổ mới thật sự “sống”, ThS.KTS. Đỗ Thị Thanh Mai nhấn mạnh.

“Bước sang giai đoạn 2025-2030, trong thể chế mới, Hội An cần kiên định bảo tồn, vừa dũng cảm đổi mới. Phải biết “giảm tải hạt nhân - nâng giá trị vệ tinh”, biết chuyển từ “bảo tồn tĩnh” sang “bảo tồn động”, từ “du lịch đại trà” sang “du lịch sáng tạo - xanh - bền vững”, tác giả nhấn mạnh.

Còn PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia cho rằng, trong lòng khu di sản còn bảo tồn được nét đặc sắc của nhiều loại hình di sản văn hóa phi vật thể tạo nên phần “hồn sống động” đầy sức sống và hấp dẫn. Ở đó những món ăn truyền thống, những lễ hội văn hóa cộng đồng, những tập quán xã hội truyền thống còn được bảo lưu trong đời sống của cư dân đô thị, cốt cách văn hóa dân gian, gần gũi, thân tình của cư dân, những lễ hội, sự kiện văn hóa mới hấp dẫn và riêng có chỉ được thấy ở Hội An.

“Đô thị cổ Hội An thuộc loại “di sản sống” nên cần phải theo đuổi mô hình “bảo tồn động” để đáp ứng nhu cầu phát triển kết hợp giữa văn hóa và kinh tế. Tạo ra giá trị kinh tế và việc làm cho cộng đồng một cách hài hoà, giúp cho Việt Nam và cả Đà Nẵng khẳng định vị thế và bản sắc của mình trên trường quốc tế”, PGS.TS Đặng Văn Bài nhấn mạnh.