Nhóm thương nhân phân phối xăng dầu và thương nhân bán lẻ xăng dầu vừa có văn bản gửi Thủ tướng về các vấn đề liên quan đến việc sửa nghị định kinh doanh xăng dầu - dự thảo số 04 đang được Bộ Công thương lấy ý kiến.
Nghị định mới này sẽ thay thế các nghị định trước đó là Nghị định 83 năm 2014; Nghị định 95 năm 2021; Nghị định 80 năm 2023.
"Lấy ý kiến chỉ mang tính hình thức"
Nhóm thương nhân cho rằng những quy định được Bộ Công thương đề xuất phân biệt đối xử giữa các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, tạo lợi thế kinh doanh cho các doanh nghiệp lớn có vị thế độc quyền, tạo cơ hội phát sinh tiêu cực, hình thành "lợi ích nhóm", hạn chế quyền kinh doanh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Về cơ chế quản lý giá xăng dầu, được nhận xét là tiếp tục duy trì phương pháp ấn định giá bán lẻ bằng mệnh lệnh hành chính trong khi giá đầu vào nhập khẩu phụ thuộc thế giới là trái với nguyên tắc hạch toán kinh doanh và quy luật thị trường, phương pháp tính giá xăng dầu không bảo đảm minh bạch và cạnh tranh.
Một cây xăng ở TP.HCM đóng cửa. Ảnh: Hồng Hạnh.
Đặc biệt, qua nhiều lần góp ý, nhiều cuộc họp và thực tế thị trường đang diễn ra, thì theo nhận định của nhóm thương nhân: việc lấy ý kiến góp ý vào các dự thảo nghị định còn mang tính hình thức và không thực chất, thiếu toàn diện và đầy đủ đối với các đối tượng chịu sự tác động, không bảo đảm đúng yêu cầu của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
"Chúng tôi thấy rằng nhiều vấn đề chính đã được góp ý và phản biện từ dư luận nhưng vẫn không được sửa đổi. Chúng tôi e rằng nếu tiếp tục giữ nguyên như vậy sẽ không mang đến hiệu quả đổi mới thực sự và tác động tích cực cho vận hành thị trường xăng dầu nói chung và hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp xăng dầu nói riêng", văn bản nêu.
Quá nhiều quyền cho thương nhân đầu mối?
Ngoài vấn đề nêu trên, trong văn bản kiến nghị gửi Thủ tướng, nhóm thương nhân dành phần lớn nội dung phân tích về những điểm bất lợi cho nhóm này.
Trong đó lập luận: Bối cảnh hiện nay, khi một phần nguồn cung xăng dầu đã được sản xuất trong nước thì tại sao vẫn quy định chỉ có thương nhân đầu mối mới được mua từ các nhà sản xuất trong nước mà thương nhân phân phối lại không được?!.
Hơn nữa, dự thảo nghị định còn quy định thương nhân đầu mối được mua bán lẫn nhau, bao gồm cả mua từ thương nhân đầu mối khác, trong khi đó thương nhân phân phối lại chỉ được mua từ một nguồn duy nhất là thương nhân đầu mối, không được mua bán với nhau.
Nghị định 95 năm 2021 sửa đổi Nghị định 83 năm 2014, Chính phủ đã quy định cho thương nhân phân phối được mua xăng dầu từ các thương nhân phân phối khác. Nay theo xu hướng mở cửa thị trường, đáng lẽ dự thảo Nghị định phải ít nhất tiếp tục duy trì như vậy thì tại sao lại bỗng nhiên hủy bỏ, tức quy định hạn chế hơn?
Nhóm thương nhân đặt vấn đề
Với cách thức quy định về quyền kinh doanh như dự thảo nghị định, các thương nhân bán lẻ cho rằng, thương nhân đầu mối sẽ đương nhiên trở thành người lãnh đạo thị trường. Vô hình trung biến các doanh nghiệp còn lại là rơi vào vị thế phụ thuộc hay làm thuê, trừ các doanh nghiệp là công ty con của thương nhân đầu mối.
Trong khi đó, Luật Cạnh tranh 2024 nêu rõ, một doanh nghiệp chiếm 30% thị phần và/hoặc 5 doanh nghiệp cùng nhau chiếm 85 thị phần trở lên sẽ trở thành doanh nghiệp thống lĩnh thị trường.
Trên thực tế, từ nhiều năm qua trên thị trường có 1 doanh nghiệp siêu lớn chiếm tới 51% thị phần là Petrolimex, có đủ các quyền kinh doanh của thương nhân đầu mối, đặc biệt có hệ thống phân phối từ nhập khẩu, bán buôn và bán lẻ tới tận người tiêu dùng.
Ngoài ra, 6 doanh nghiệp lớn cùng là thương nhân đầu mối đang chiếm 88% thị phần từ nhập khẩu đến bán buôn và bán lẻ.
"Như vậy, rõ ràng nước ta đang không có thị trường xăng dầu đúng nghĩa với cơ chế cạnh tranh tự do, bình đẳng và công bằng", theo nhóm thương nhân.
Cùng với việc trao quyền quyết định giá, phân phát chiết khấu cho các khâu, nhóm thương nhân cho rằng, khó có thể còn cạnh tranh khi thương nhân đầu mối nắm thế "điều hành".
Vì thế, họ kiến nghị Chính phủ có giải pháp để làm giảm vị thế độc quyền hoặc thống lĩnh thị trường của các doanh nghiệp lớn và siêu lớn, giúp cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong phân phối và bán lẻ không bị thôn tính phù hợp với tinh thần, mục tiêu của Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Ngoài ra, bỏ các quy định phân loại thương nhân mà thay vào đó quy định đối tượng điều chỉnh của Nghị định là doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu nói chung với các điều kiện, tiêu chuẩn kỹ thuật gắn với các hoạt động kinh doanh cụ thể như: Điều kiện kinh doanh nhập khẩu, điều kiện và tiêu chuẩn kho xăng dầu, điều kiện và tiêu chuẩn phương tiện vận chuyển xăng dầu, điều kiện và tiêu chuẩn cửa hàng bán lẻ, điểm bán xăng dầu.