Trao đổi với VietTimes nhân Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh quan điểm đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục phải là lực lượng tiên phong ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), định hướng và hướng dẫn người học dùng AI có trách nhiệm.
Ứng dụng AI hiệu quả, không lệ thuộc
- Trong bối cảnh công nghệ, đặc biệt là AI đang phát triển như vũ bão, Bộ trưởng nhìn nhận thế nào về vai trò của người thầy trước những yêu cầu mới để giữ vững vị thế trong giáo dục thời đại AI?
- Vai trò của nhà giáo trong bối cảnh AI phát triển mạnh là vấn đề quan trọng đối với mỗi nhà giáo trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh mẽ. AI không thể thay thế vai trò của người thầy, nhưng đặt ra những yêu cầu mới cho người thầy: Người thầy phải học suốt đời, phải hiểu AI để dạy người trong thời đại AI; người thầy phải chuyển vai trò chủ yếu là truyền thụ tri thức sang định hướng, chỉ dẫn, hỗ trợ, phát triển năng lực học tập và tự học, học tập suốt đời của người học.
Bộ GDĐT xác định đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục phải là lực lượng tiên phong ứng dụng AI, định hướng và hướng dẫn người học dùng AI có trách nhiệm. Người thầy phải thường xuyên cập nhật, đổi mới phương pháp dạy, học, kiểm tra, đánh giá để thích ứng, giúp học sinh hình thành tư duy phản biện và năng lực sáng tạo trong bối cảnh mới.
Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) đang phát triển như vũ bão, Bộ GDĐT nhận thức rõ đây là thời cơ lớn để tạo đột phá, nhưng cũng là thách thức đòi hỏi ngành phải có sự chuyển mình mạnh mẽ, nhất là đối với đội ngũ nhà giáo. Vị thế của người thầy không những không “lung lay” mà càng trở nên quan trọng, tuy nhiên, vai trò người thầy cần có sự thay đổi rất lớn.
- Trong bối cảnh AI phát triển nhanh, Bộ GDĐT có chủ trương gì để đội ngũ nhà giáo có đủ năng lực làm chủ AI, ứng dụng AI có trách nhiệm và vẫn giữ được các giá trị cốt lõi của giáo dục?
- Để thích ứng và tận dụng hiệu quả những khả năng của AI đòi hỏi đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục phải có năng lực AI phù hợp để thích ứng với sự phát triển của AI và gìn giữ được các giá trị cốt lõi của giáo dục như tính trung thực, thúc đẩy tư duy sáng tạo và năng lực tự học của người học.
Hiện nay, Bộ GDĐT đang chỉ đạo các cơ sở giáo dục tăng cường tổ chức tập huấn, nâng cao nhận thức, hiểu biết và năng lực ứng dụng AI để dẫn dắt, làm chủ ứng dụng AI trong các cơ sở giáo dục.
Ngoài ra, phát triển chương trình giáo dục AI để có thể áp dụng từ học sinh cấp tiểu học nhằm trang bị cho người học nhận thức, hiểu biết và năng lực AI để hiểu AI, biết được các phạm vi, giới hạn của AI và từng bước ứng dụng AI có kiểm soát, có trách nhiệm trong các hoạt động giáo dục.
Bên cạnh đó, ngành giáo dục đang tập trung hoàn thiện thể chế, quy định về chuyển đổi và ứng dụng AI trong giáo dục, ban hành và hoàn thiện các quy định, hướng dẫn, bao gồm sổ tay hướng dẫn sử dụng AI trong cơ sở giáo dục, quy tắc ứng xử dùng AI và các quy định về bảo mật, sử dụng dữ liệu, quyền riêng tư. Đây là hành lang pháp lý quan trọng để đảm bảo việc ứng dụng AI có trách nhiệm, an toàn và giữ gìn các giá trị đạo đức, nhân văn trong giáo dục.
Ngoài ra, dự thảo Thông tư về khung năng lực số cho nhà giáo, trong đó có năng lực về AI, cũng đang được khẩn trương hoàn thiện và ban hành, làm cơ sở để hướng dẫn bồi dưỡng và đánh giá năng lực AI cho đội ngũ nhà giáo.
Khi nhà giáo được trang bị đầy đủ kỹ năng, được công nhận và trở thành lực lượng tiên phong trong đổi mới, niềm tin và vị thế của người thầy trong mắt xã hội sẽ được khẳng định và củng cố vững chắc.
“Thầy ra thầy, trò ra trò”
- Như Bộ trưởng vừa trao đổi, có thể thấy công nghệ số làm thay đổi mạnh mẽ môi trường giáo dục, Bộ trưởng nhìn nhận thế nào về ý nghĩa và yêu cầu mới của phương châm “thầy ra thầy, trò ra trò” trong giai đoạn hiện nay?
- Phương châm “thầy ra thầy, trò ra trò” nhấn mạnh mối quan hệ tôn trọng, tin tưởng và hợp tác giữa người dạy và người học.
“Thầy ra thầy” khi người thầy không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn là tấm gương về nhân cách, đạo đức, nghĩa vụ và tinh thần trách nhiệm. Người thầy phải dạy học bằng cái tâm, bằng tình yêu nghề, để học trò kính trọng, noi theo. Tri thức có thể tìm thấy trong sách vở hay trên mạng, nhưng nhân cách, lẽ sống thì chỉ có thể thấm qua sự đồng hành của người thầy đích thực.
“Trò ra trò” khi học sinh phải giữ đạo hiếu học, biết kính trọng thầy cô, biết lấy việc học thật, hiểu thật làm mục tiêu. Người trò không chỉ tiếp nhận tri thức một cách thụ động, mà phải chủ động học, biết hỏi, biết rèn luyện bản thân để trưởng thành. Khi trò biết giữ lễ nghĩa, học hành tử tế, đó cũng chính là sự tri ân lớn nhất đối với người thầy.
Trong thời đại công nghệ kỹ thuật số và Internet phát triển như hiện nay, mối quan hệ thầy - trò càng phải được coi trọng hơn bởi chỉ có sự kính trọng và tình nghĩa thầy trò mới giữ cho giáo dục không bị lệch lạc, thực dụng, vô cảm.
Xã hội cần tôn trọng và giữ nghiêm tinh thần “tôn sư trọng đạo”. Gia đình phải dạy con biết kính trọng thầy cô, trân trọng sự học. Nhà trường phải tạo môi trường để thầy trò gắn kết thực chất. Bản thân thầy cô phải luôn rèn luyện, để thể hiện đúng vai trò người thầy trong từng bài giảng, từng hành động.
Một nền giáo dục mạnh không thể thiếu kỷ cương và sự nghiêm cẩn trong mối quan hệ thầy trò.
Giáo viên là then chốt, công nghệ là đòn bẩy
- Triển khai Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, Bộ GDĐT đặt trọng tâm như thế nào vào nhiệm vụ xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo để thực sự trở thành lực lượng nòng cốt của đổi mới giáo dục, từ hoàn thiện chính sách, nâng cao chất lượng đào tạo - bồi dưỡng, đến chuyển đổi số, cải thiện môi trường làm việc và tôn vinh giá trị người thầy?
- Tập trung thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 71-NQ/TW, Bộ GDĐT xác định rõ nhiệm vụ trước tiên là cần xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo là lực lượng nòng cốt, giữ vai trò trung tâm trong sự nghiệp đổi mới giáo dục theo phương châm "Lấy chất lượng làm trục-lấy nhà giáo làm then chốt -lấy công nghệ làm đòn bẩy”.
Thứ hai, hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế, chính sách phát triển đội ngũ nhà giáo, tiêu biểu là Luật Nhà giáo, hướng tới xây dựng đội ngũ “đủ về số lượng, mạnh về chất lượng, có tâm - có tầm - có tài”, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.
Thứ ba, đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng và phát triển nghề nghiệp giáo viên, chú trọng hình thành và phát triển phẩm chất nghề nghiệp, năng lực chuyên môn, tinh thần đổi mới sáng tạo và khả năng truyền cảm hứng, dẫn dắt người học trong học tập và rèn luyện.
Thứ tư, đổi mới và thực hiện hiệu quả Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 Chương trình giáo dục mầm non mới, trong đó đã xác định vai trò người thầy là người tổ chức, hướng dẫn người học chủ động khám phá tri thức, rèn luyện kỹ năng và xây dựng thái độ học tập tích cực, thay vì chỉ truyền thụ kiến thức một chiều.
Thứ năm, đẩy mạnh chuyển đổi số và đổi mới phương pháp dạy học, khuyến khích nhà giáo và cán bộ quản lý ứng dụng công nghệ thông tin, khai thác các nền tảng và công cụ số hiện đại nhằm xây dựng môi trường học tập thông minh, mở, sáng tạo, nhân văn và thích ứng với yêu cầu của thời đại số.
Thứ sáu, xây dựng môi trường làm việc tích cực, dân chủ, nhân văn, tạo điều kiện để giáo viên học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm, phát huy năng lực nghề nghiệp, từ đó nuôi dưỡng niềm đam mê, hứng thú và trách nhiệm trong công tác giảng dạy, giáo dục người học.
Thứ bảy, tôn vinh và lan tỏa hình ảnh người thầy sáng tạo, tận tâm, yêu nghề, thông qua các hoạt động truyền thông, phong trào thi đua, giải thưởng, hội thi và các chương trình tôn vinh nhà giáo và cán bộ quản lý tiêu biểu, nhằm khẳng định giá trị, vị thế và niềm tự hào của nghề dạy học trong xã hội.
- Làm gì để có đội ngũ giảng viên chất lượng cao?
- Nghị quyết 71-NQ/TW xác định phát triển đội ngũ giảng viên chất lượng cao là một trong 3 trụ cột đột phá của ngành. Bộ GDĐT có những giải pháp nào để tạo chuyển biến mạnh mẽ cho giai đoạn 2026-2035, thưa Bộ trưởng?
- Thực hiện Nghị quyết 71-NQ/TW, Bộ GDĐT đang tập trung triển khai 3 trụ cột đột phá gồm: phát triển đội ngũ nhà giáo, giảng viên và cán bộ quản lý chất lượng cao; hoàn thiện thể chế, cơ chế chính sách thúc đẩy tự chủ gắn trách nhiệm giải trình; đầu tư phát triển hạ tầng, chuyển đổi số và đổi mới phương thức đào tạo. Trong đó, phát triển đội ngũ giảng viên được xác định là nhiệm vụ trung tâm.
Bộ đã ban hành kế hoạch hành động kèm theo quyết định nhấn mạnh việc mở rộng các chương trình và đề án đào tạo giảng viên, đặc biệt là Đề án 89 về đào tạo giảng viên trình độ tiến sĩ trong và ngoài nước. Giai đoạn 2026-2030, phấn đấu mỗi năm hỗ trợ khoảng 1.000 giảng viên học tập, bồi dưỡng ở nước ngoài, ưu tiên các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và giáo dục.
Đồng thời, Bộ cũng đang chủ động phối hợp với các cơ quan liên quan hoàn thiện cơ chế tài chính đặc thù trong Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035 để bảo đảm nguồn lực ổn định cho đào tạo, đồng thời xây dựng chính sách ưu đãi vượt trội nhằm thu hút, sử dụng và trọng dụng giảng viên, chuyên gia giỏi trong và ngoài nước.
- Thu hút ít nhất 2.000 giảng viên giỏi từ nước ngoài là mục tiêu rất tham vọng của ngành giáo dục trong thực hiện Nghị quyết 71-NQ/TW. Thưa Bộ trưởng, đâu là các cơ chế đột phá mà Bộ GDĐT sẽ triển khai để vừa cạnh tranh được với khu vực, vừa tạo môi trường đủ hấp dẫn để chuyên gia quốc tế đến làm việc lâu dài tại Việt Nam?
- Việc thu hút ít nhất 2.000 giảng viên, chuyên gia giỏi từ nước ngoài là một trong những nhiệm vụ trọng tâm thực hiện Nghị quyết 71-NQ/TW và Chương trình hành động của Chính phủ. Chúng tôi dự kiến sẽ triển khai chính sách này theo ba hướng chính:
Thứ nhất, xây dựng cơ chế đặc thù về tuyển dụng, đãi ngộ và môi trường làm việc, cho phép các trường đại học được chủ động ký hợp đồng linh hoạt, trả lương theo năng lực, bảo đảm cạnh tranh quốc tế.
Thứ hai, tạo thuận lợi về thủ tục hành chính, thị thực, cư trú và công nhận văn bằng, đề xuất các chính sách ưu đãi tài chính, đầu tư xây dựng trang thiết bị, môi trường làm việc, kiến tạo không gian phát triển để các chuyên gia quốc tế có thể đến giảng dạy, nghiên cứu dài hạn tại Việt Nam.
Thứ ba, thiết lập các chương trình hợp tác chiến lược giữa đại học Việt Nam và các trung tâm nghiên cứu, viện, trường đại học hàng đầu thế giới để thu hút giảng viên, nhà khoa học giỏi tham gia đào tạo, đồng hướng dẫn nghiên cứu sinh và chuyển giao tri thức.
Mục tiêu là không chỉ thu hút chuyên gia quốc tế đến Việt Nam, mà còn xây dựng môi trường học thuật cởi mở, hấp dẫn để họ muốn ở lại, cùng phát triển các đại học Việt Nam đạt chuẩn khu vực và quốc tế.
- Xin cảm ơn Bộ trưởng!
