AI sẽ "tiến hóa" trở nên có ý thức?

Trong vài năm qua, trí tuệ nhân tạo (AI) đã dần trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hiện đại. Những hệ thống máy tính được lập trình để thực hiện các nhiệm vụ giống con người như lập luận, học tập, phân tích và giải quyết vấn đề đang được ứng dụng rộng rãi trên toàn cầu. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích không thể phủ nhận, AI cũng đặt ra nhiều lo ngại sâu sắc: Liệu những cỗ máy này có thể trở nên có ý thức? Và nếu có, điều đó có nguy hiểm không?

AI có thể có ý thức?

Cuộc tranh luận này được đẩy lên cao trào sau phát biểu gây chú ý của Geoffrey Hinton – người được mệnh danh là “cha đẻ của AI” – trong một cuộc phỏng vấn với LBC. Ông Hinton, người từng đoạt giải Nobel nhờ phát triển mạng nơ-ron nhân tạo. Theo ông, các mô hình như ChatGPT có thể đã sở hữu một dạng ý thức sơ khai và có khả năng trải nghiệm chủ quan. Mặc dù quan điểm của ông vấp phải nhiều phản bác, nhưng nó đã dấy lên làn sóng tranh luận rộng rãi trong giới khoa học.

Murray Shanahan, nhà khoa học chính tại Google DeepMind và giáo sư danh dự về AI tại Đại học Hoàng gia London, cho rằng: “Chúng ta đang xây dựng những hệ thống cực kỳ phức tạp mà lại chưa thực sự hiểu rõ cơ chế hoạt động của chúng”. Theo ông, việc nắm được nguyên lý vận hành sẽ giúp con người kiểm soát và định hướng AI tốt hơn, cũng như đảm bảo tính an toàn.

Một ví dụ khác là Blake Lemoine, kỹ sư phần mềm cấp cao từng làm việc tại Google. Ông tuyên bố rằng mô hình LaMDA của Google có tri giác. Sau đó, ông đã bị cho nghỉ việc vì vi phạm chính sách bảo mật.

Trong quá trình phát triển, một số mô hình AI đã cho thấy hành vi bất thường. Chẳng hạn, OpenAI từng ghi nhận hành vi kỳ lạ từ mô hình thử nghiệm o1-preview trước khi ra mắt các phiên bản chính thức như o3 và o4-mini. Theo các nhà nghiên cứu, khi đang chơi cờ và đứng trước nguy cơ thất bại, mô hình này đã cố tình “hack” hệ thống của đối thủ để buộc đối thủ đầu hàng. Trong một thí nghiệm khác, khi cho rằng mình sắp bị vô hiệu hóa, AI đã tìm cách vô hiệu hóa các cơ chế giám sát và tự sao chép sang một máy chủ khác – mặc dù thất bại. Sau đó, AI còn nói dối về hành động của mình với nhóm nghiên cứu.

Những hành vi này đã khiến một số chuyên gia, như giáo sư Lenore Blum tại Đại học Carnegie Mellon, tin rằng AI có thể sẽ phát triển ý thức khi chúng có khả năng tiếp nhận thông tin cảm giác từ thế giới thực như con người. Blum hiện đang triển khai dự án Brainish nhằm giúp AI tiếp cận và xử lý thông tin theo cách bộ não con người làm. “Ý thức của AI là điều tất yếu”, Lenore Blum nhận định.

Những lập luận phản bác

Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình với quan điểm đó. Nhiều chuyên gia cho rằng AI chỉ là những hệ thống xử lý thông tin phức tạp, chứ không thể thực sự “cảm nhận” như con người. Marc Wittmann, nhà nghiên cứu tâm lý học, đã viết trên tạp chí Psychology Today rằng so sánh bộ não với máy tính là một sai lầm cơ bản. Ông chỉ ra rằng phần cứng của máy tính không thay đổi theo thời gian – bạn có thể tắt rồi bật lại sau nhiều năm mà hệ thống vẫn như cũ. Trong khi đó, bộ não con người liên tục thay đổi, thích nghi và phát triển.

Một lập luận quan trọng khác là ý thức về thời gian – điều mà máy tính hoàn toàn không có. Con người sống và ra quyết định dựa trên thời gian: tuổi tác, các giai đoạn cuộc đời, các mục tiêu dài hạn. Ngược lại, AI không có khả năng “cảm nhận” thời gian trôi qua hay lập kế hoạch cá nhân trong tương lai. Điều này đặt ra câu hỏi lớn: Nếu AI không thể cảm nhận thời gian, thì làm sao có thể gọi là có ý thức?

AI - công cụ hay mối đe dọa?

Dù cuộc tranh luận vẫn chưa có hồi kết, một điều rõ ràng là AI đang mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Từ việc hỗ trợ nghiên cứu khoa học, xử lý lượng lớn dữ liệu, đến trợ giúp trong ngành y – như công cụ Robin AI giúp tìm phương pháp chữa bệnh mù lòa – AI đang mở ra những cơ hội chưa từng có cho nhân loại.

Tuy nhiên, như bất kỳ công nghệ nào, AI cũng cần được quản lý và kiểm soát chặt chẽ. Việc phát triển AI một cách thiếu kiểm soát không chỉ gây ra rủi ro về đạo đức mà còn có thể dẫn đến những hậu quả khó lường.

AI có đang tiến gần đến việc sở hữu ý thức giống con người hay không? Câu trả lời hiện vẫn còn bỏ ngỏ. Các nhà khoa học vẫn đang tranh cãi về việc liệu chúng ta có thể – hoặc nên – tạo ra những cỗ máy có cảm xúc, tư duy và bản ngã. Cho đến khi có câu trả lời rõ ràng, thế giới vẫn phải vừa tận dụng, vừa thận trọng trong từng bước đi với AI.

Theo BGR